Veciye Kaşkasız qalğan Qırım

Qırımnıñ Qarasuvbazar rayonı Üç Köz (Novoklönovka) köyünde noyabrniñ 24, cuma künü, qırımtatar milliy areketiniñ veteranı Veciye Kaşkanıñ cenazesi ötkerildi. «Qırım Birdemligi» birleşmesiniñ malümatına köre, onen vedalaşmaq içün qırımtatarları yarımadanıñ dört bir tarafından kelip çıqtılar.

Noyabrniñ 23-nde ruisye küç idaresiniñ hadimleri Aqmecsitte qırımtatar faallerini tutıp alğan vaqıtta, 83 yaşındaki Veciye Kaşkanıñ yüregi yaramay. Onı «acele yardım» maşnası alıp kete, ancaq soñradan o qadın alemden keçkeni aqqında belli ola.

Veciye Kaşka 1934 senesi Aluştağa yaqın yerleşken Üsküt (Privetnoye) köyünde dünyağa kele. Qırımtatar milliy areketine o keçken asırnıñ 50-nci yıllarında kelip qoşula.

Azatlıq Radiosınıñ muhbiri Anton Naumlük, Veciye Kaşkanıñ ölüminden evel olıp keçken vaqianıñ inceliklerinen paylâşa.

​

​– Belli olğanı kibi, noyabrniñ 23-nde, saba ekstremizmge qarşı küreş Merkezinden kelgen rusiyeli küç idaresi hadimleri, «Rusiyede yasaqlanğan Meclisniñ bir qaç azasını» tutıp aluv operatsiyasını keçire. Aslında olarnıñ iç birisiniñ Meclisnen alâqası yoq. Aqmescitniñ Vorovskogo soqağında yerleşken kafede qırımtatar milliy areketiniñ faaalleri olğan üç erkek kişi tutulıp alına – Veciye kaşka da olar arasında buluna. Faaller tutulıp alınğan arada Veciye Kaşkanıñ yüregi yaramay, «acele yardım» çağırıla, lâkin hastahanege ketken vaqıtta qadın vefat ete. Soñradan belli olğanına köre, tutulıp alınğan üç kişi Türkiye vatandaşından para talap etkeninde qabaatlana eken. Yani vaqialarnıñ mundericesi deñişe ve kün devamında yañı şeyler açılıp tura.

​Albuki, rusiyeli küç idaresi derc etken videosında, bir qısım fragmentler eksik. Anton Naumlük, şimdilik bu ne ile bağlı olğanı aqqında aytmaq pek erte, dep saya.

– Bunı belki tehnik ceetten izah etmeleri mümkündir ya da kerçekten de küç idaresiniñ hadimleri Veciye Kaşkağa nisbeten pek sert davranğandırlar. Bir üküm çıqarmaq qıyın. Ekstremizmge qarşı küreş Merkeziniñ taqiqatçıları, videonıñ qalğan fragmentleri yaqında derc etilecegini vade eterek, oña nisbeten küç qullanılmağanını qayd eteler. Noyabrniñ 24 itibaren video alâ daa derc etilmedi.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov rusiyeli küç idaresiniñ hadimleri Veciye Kaşkağa nisbeten küç qullanğanlarından emin.

​– FSB hususiy bir operatsiya teşkil etip, qırımtatar halqınıñ daa bir qaç faalini parmaqlıq artına oturtmağa areket etkenini er kes pek yahşı bile. Bunen beraber – Meclisniñ itibarını tüşürip, qırımtatarlarına qarşı yapılğan repressiyalarnı devam ettirmek maqsadınen, siyasiy sanağa yañı motivatsiyalar çıqarmaq niyetinde. Rusiyeli küç idaresiniñ hadimleri artıq faallerni cinayette qabaatlaylar. Faalller tutulıp alınğan soñ, rusiyeli propogandacılar bunen bağlı yalan materiallarnı derc ete. Bu az olğanı kibi, biz Veciye Kaşkadan da ayrıldıq. Men bellesem, işğalciler özü de bunı beklmey ediler. Men bilgenime köre yaruv neticeleri, 83 yaşındaki qadınnıñ qollarına qırçma taqılğanı, onıñ yerge yıqtırılıp, köteklengenini köstermekte.

​Qırımlı tarihçı Gülnara Bekirova, Veciye Kaşka ve onıñ ailesi qırımtatarları içün eñ qıyın olğan sovet devrinde halqnıñ vatanına qaytuvınen bağlı küreşiniñ, eñ keskin usturası üstünde bulunmaqta edi.

​– O, taa Özbekistanda, 1950-de qırımtatar milliy areketiniñ negizinde turğan soylarından edi. 1960-ncı seneleri Veciye Kaşkanıñ ailesi üzerinden spetsposelenets (mahsus köçürülgen insan) statusı alıp taşlanğan soñ, olar Qırımğa ketmege areket eteler. Bunı tek ateşközlü insanlar aypabile edi, o ise iç bir şeyden qorqmay edi ve o arada olar dört balanıñ saibi ediler. 1969 senesi olar Qırımğa kelip, ev satın ala. Halqnıñ aqlanğanınen bağlı uydurma qarar olğanına baqmadan, qırımtatarları Qırımda epbir yazdırılmay ve aydap yiberile edi. Veciye Kaşkanıñ parası berilmeden evi tutulıp alına, qorantası da aydap yiberile. 1974 senesi olar başqa köyden kene de ev satın alalar. Olarnıñ evine sarhoş insanlar bastırıp kire, pencerelerini sındıra, atta ağzını sıqmağa istep, Veciye Kaşkanıñ çengesini yerinden çıqaralar.

Refat Çubarov Veciye Kaşka öz ölüminen FSB’niñ tutulıp alınğanlarnen bağlı bütün planlarını akt-üst etti, dep saya ve Ukrainanıñ bütün vatanperverlerini onı unutmamalarına çağıra.

​– Bu bizler içün, elbette, bir şok oldı. O, qırımtatar areketiniñ efsanesi edi ve Qırımda halqımız arasında onı bilmegen insan yoq edi. O, taa gençliginden başlap öz ömrüni qırımtatarlarınıñ vatanına avdet etmesine adağan edi.Veciye Kaşka o devirniñ belli desidentlerinen işbirlik yapğan edi. Bu kerçekten de pek büyük ğayıbımız.

(Matirialnıñ metin şeklini Vladislav Lentsev azırladı)