İlmi Umerov: «Ne Ukrainağa, ne de halqıma hainlik yapmadım»

Qırımda Kremlge tabi olğan Aqmescit rayon mahkemesi sentâbr ayında Qırımtatar Milliy Meclis reisiniñ muavini İlmi Umerovnı eki yıl devamında yaşav tarzı koloniyada qalmağa mahküm etken edi. Bunen beraber oña eki yılğa içtimaiy faaliyette iştirak etmek ve kütleviy haber vastalarında çıqış yapmaq yasaq etilgen edi. Yarımadada Umerov separatizm çağıruvlarında qabaatlana edi – özü ise, oña qarşı başlatılğan dava, siyasiy sebeplerden açılğanını beyan ete edi.

Oktâbrniñ 25-nde İlmi Umerov ve Qırımda mahküm etilgen Milliy Meclisniñ daa bir azası Ahtem Çiygoz Türkiye Cumhuriyetine teslim etilgenler. Oktâbrniñ 27-nde olar Kyivge keldiler.

Ayrıca Qırım.Aqiqatqa bergen intervyusında İlmi Umerov onı Ukrainanıñ paytahtına ketirgen yolu, Meclisniñ bügünki faaliyeti ve işğal devamında Qırımda yüz bergen adiseler aqqında tarif etti.

– Olar sizni çıqarmaq içün kelgenlerinden evel, azat etilecegiñizni bile ediñizmi?

– Bizlerni Ankarağa yollamazdan 13 kün evel menim evime Moskvalı musafirler – FSB hadimleri, kelgen edi. Olar dediler ki, Türkiye ve Rusiye prezidentleri arasında añlaşma yapılğan, oña köre Ahtem Çiygoz ve İlmi Umerovnıñ qabaatları bağışlanacaq eken. Dediler ki, kiçik bir resmiy incelik qalğan – afu etilmek içün Putinniñ adına muracaat etmege kerek. Men qatiyen qarşı çıqtım. Olar biraz şantaj etecek ediler. Sanki, Çubarov (Qırımtatar Milliy Meclisi reisi Refat Çubarov – QA) ve Cemilev (qırımtatar halqınıñ yetekçisi Mustafa Cemilev – QA) sizni taşlağanlar, siz apislerde ve koloniyalarda oturğance, olar dünyada kezip, keyf sürecekler, Kyivde yaşap, paalı musafirhenelerde qala, paalı qaveler içe ekenler…

Bundan ğayrı meni aldatmağa da tırışqan ediler, sanki Ahtem Çiygoz endi bu kibi ariza imzalağan. Amma men kene de qarşı çıqtım, ve bundan başqa mahsus hızmetlernen iç bir munasebetim olmağan edi. Şu sebebten, bağışlav fermanı, kerçekten, barmı yoqmı, men bilmeyim. Maña o kösterilmedi. Qırımğa qayta bilecemmi, kimse ögümde iç bir şart qoymadı.

– Sizni uçaqqa oturtıp Rusiyege ve soñra Türkiyege yollaycaqlarını bilse ediñiz, buña razı olur ediñizmi?

– Men razı olmaz edim. Bizler yaqınlaşqanda, o yerdeki eykelniñ bir parçasını körgen edim, bundan ava limanına yaqınlaşqanımıznı añlap oldım. Köterildim ve o yerde mahsus hızmetleriniñ tahminen 15 hadimini kördim. Ahtem Çiygoz uçaqnıñ içinde otura edi. Bizlerni Rusiyeniñ bir de bir köşesine yollaycaqtırlar, dep tüşündim, çünki men afu etilüv teklifini red etken edim. Mahkeme qararı ise endi amelge keçken edi, çünki men itirazdan vazgeçtim. Belledim ki, meni hastahaneden çıqarıp (Türkiyege teslim etilgen vaqıtta İlmi Umerov Bağçasaraynıñ rayon hastahanesinde yata edi – QA), Sibir ya da başqa bir regiondaki koloniyağa yollaycaqlar. Em de bundan evel menim yanıma kelgende, meni Harpnen qorquta ediler – bu Yamal-Nenets muhtar okrugı.

– Adiseniñ kerçegini ne zaman añladıñız?

– Uçaqqa mingenimde, art tarafta oturğan Ahtem Çiygoznı kördim. Yanına barıp selâmlaşacaq edim, amma qıbırdamayım dep emir ettiler. Bundan soñra, kenefke izin alıp, Ahtemniñ yanından keçkende, oña qırımtatarca: «Selâm, dostum», – degen edim. Kene olar fışıldadılar: büyük bir bozuv yapqanımı ayttılar, ancaq yaşıma ve sağlığıma baqıp, maña qarşı küç qullanmağanlarını dediler.

Deñiz üzerinden uçıp, qırmızı damlı mesken yerlerni körüp başlağanda, añladım ki, bizni Türkiyege alıp keteler. Koloniyağa degil de, böyle etip azat eteler.

– O arada ne duydıñız? Yengillikmi?

Cinaiy davamnıñ bir buçuq yılı devamında, ketmek aqqından marum etilip, evimde qala edim. Yani men evimden çıqarıldım

‒ Yengillik duymadım. Alâ daa men bu adisege eki türlü davranam. Ahtem Çiygoz kerçek apishaneden, taqiqat tevqifhanesinden azat etilgen olsa, o anda aman-aman üç yıl devamında qala edi, men ise öz cinaiy davamnıñ bir buçuq yılı devamında, ketmek aqqından marum etilip, evimde qala edim. Yani men evimden çıqarıldım, o ise – apishaneden.

Men Qırımğa yiberlemeycek kibi olsam, buña alışıp olamayım. Bütün intervyularda, Qırımğa qaytmağa istegenimi aytam. Sizge de bunı aytmağa ister edim. Sağlığımı tüzetmek içün fırsatım bar, çünki Angela Merkel baqılmaq ve tedaviylenmek içün Almaniyağa davet etti. Men, bese-belli, bu teklifnen faydalanırım, soñra ise mıtlaq evime keterim.

– Tafsilâtını ögrenip olduñızmı, nasıl ve ne içün böye bir qarar qabul etilgen? Erdoğan Putinge neler vade etken ya da onı nenen qorqutqan?

‒ Soñuna qadar yekünlenmegen işlerniñ tafsilâtını ögrenmek nege yarar? Eki adamnıñ azat etilmesi – bu sadece bir levhadır. Daa qırqtan ziyade adam bir tek Qırımdan Rusiye Federatsiyasınıñ esirliginde qalmaqta. Bizler Türkiye prezidentine sadece teşekkür bildirdik ve bu meselenen oğraşmağa devam etmege rica ettik. Ve prioritet olaraq Ahtemnen ekimiz Oleg Sentsovnı kösterdik.

Bundan ğayrı, Qırım daa qaytarılmadı, Donetsk ve Lugansk azat etilmegen. Bu sebepten mahsus operatsiyalarnıñ tafsilatı aqqında qonuşmağa kerek degil.

– Öyle bir iddia bar ki, sizni Ahtem Çiygoznen ekiñizni rus ordusınıñ sabıq zabiti olıp, IŞİD tarafında cenkleşken birine deñiştirip alğanlar. Deyler ki, sanki bu adamnı türk tarafı Rusiyege teslim etti, rus tarafı ise, böyle etip, sizni azat etken. Uçaqta bir de bir adamnı körmediñizmi? Böyle bir şey eşitmediñizmi?

– Bu aqta iç bir şey bilmeyim. Bundan ziyadesi, bunı kene de aytmağa ister edim, meni azat etmege rica etmegen edim. Öz müddetimi – koloniyada eki yılnı – bir çare etip çıdar edim.

– Qırımda rus orduları peyda olğan soñ, Refat Çubarov ta, Meclisniñ bir sıra azaları da dey ediler ki, kvotalar aqıqında muzakereler alıp barılğan edi – akimiyetniñ er bir saasında memuriy vazifelerniñ 20 faizi qırımtatarlarğa berilmeli edi. Amma añlaşma yerine kelmedi, añlağanımız qadar, ve Milliy Meclis yasaq etildi (Rusiye territoriyasında ve istilâ etilgen Qırımda – QA). Ne içün böyle olğan?

– Bu vesiqa martnıñ 11-nde (2014 senesi – QA) qabul etilgen edi, yani referendumdan evel. Bu alâ daa Qırım Muhtar Cumhuriyeti, Ukraina edi. Ve o vaqıt, «yeşil adamlar» endi kelip, referendum ilân etilgen olsa da,o parlamentnen añlaşmaq içün bizim em de uquqiy, em de ahlâqiy aqqımız bar edi. Yani, bir yerde yaşamaq, işbirlik qurmaq, vaziyetke içten tesir etmek içün tedbir almağa ıntılğan edik.

Men o vaqıt (Bağçasarayda – QA) rayon yolbaşçısı vazifesinde çalışqan edim. Maña öyle keldi ki, içinde olmaq, öz vazivemi eda etmekte daa çoq fayda bar edi. Öz tesirimi, itibarımı qullanıp, men, bütün rayonnı olmasa da, eñ azından onıñ qırımtatar qısımını bazı şeylerden qorçalay edim. İşğalge, referendumge qarşı qatiy itiraz bildirgen edim. Eñ müimi şu ki, men memur olaraq siyasiy beyanatlar seslendire edim. Amma sentâbr ayında yerli şura saylavlarınıñ keçirilmesi aqqında qarar alınğan soñ, men rayon yolbaşçısı vazifesinden çekilmege qarar alğan edim. Menim iş kitabımda ukrain müüri turmaqta, ve «felânça tarihte istifa ettim», – dep yazılğan. Astına ükrain müürini bastırğan edim.

– Yani zanıñızca, siz işğalci akimiyetnen çalışmağan ediñizmi? Ya şimdi de aynı şekilde davranır ediñizmi?

– O vaqıtta da küreş alıp barıla edi. Şunda eminim ki, o vaqıt, işğalden soñ aman-aman dört ay devamında çalışıp, men ne Ukrainağa, ne halqıma, ne de özüme hainlik yapmağan edim.

– Lenur İslâmov ve Zaur Smirnov işğalci akimiyetniñ icracı saasına barğan ediler. İslâmov keri çekildi, Smirnov qaldı. Böyle yapmaq kerekli edimi?

– Bügün ayta bilem ki, kesen-kes kerek degil edi. Amma o vaqıt biz vaziyetni öyle köre edik: anda öz vekillerimizni yollasaq, bir de bir şeyge tesir ete bilecegimizni tüşüne edik. Bunen biz vaziyetni qabul etmey edik, amma küreşimizni devam ete edik. Lenur ancaq 28 kün çalışıp, işten çıqarılğan edi. Zaur ise işbirlikçi, hainge çevirildi ve üç yıl soñra vazifeden boşatıldı.

– Deyler ki, o vaqıt Meclis bölüngen edi. Bu kerçekmi? Ve şimdi bölünüv mevcutmı?

– Tam öyle degildir. Meclis – bu demokratik qurulıştır, onda er biri öz fikirini seslendire bile, öz işançını, hususan siyasiy noqta-i nazarını qorçalay bile. Eger de o vaqıt, biraz evel aytqanım şu duyğular üstün çıqqan olsa, ve çoqluqnıñ bergen reyi öyle olğan olsa – Meclisniñ qararı öyledir. Hatalı olsa da, amma Meclisniñ qararıdır. Bunı men bügünki künde bulunıp ayta bilem. O vaqıt özüm de rey bergen edim.

– Meclisniñ Kyivdeki ve Qırımdaki vaziyeti: farqı barmı? Meselâ, Kyivdeki adiselerni körüp, qırımtatarlarnıñ yazıqsınğanları olamı?

– Vaziyetler farqlı, telükeler farqlı. Eger de Ukrainada özüni bayağı serbest iss etmege mümkün ise, Qırımda bayağı telükelidir. Amma, buña baqmadan, yasaq etilgen olsa da, Meclis kene de mevcuttır.

Şimdi bizler aman-aman evelki kibi qonuşamız. Soñki afta men ende Kyivdem, amma bundan evel – de telefon, de Skype vastasınen (qonuşa edik – QA). Kerek olğanda biz Qırımda biriniñ evinde toplaşamız. (Ketmek – QA) aqqından marum etilmegenlerni, vekil etip, Kyivge yollaymız. Bunıñ episi, Qırımda rus akimiyeti yer alğanına, ve Meclis yasaq etilgenine baqmadan, böyle devam etmekte.

– «Hizb ut-Tahrir» – rusiyelilerni qorqutqan bir söz. Bu teşkilât Qırımda da yasaqlanğan. Anda çoq adam bu teşkilâtnıñ azası olğanında qabaatlana. Meclisniñ «Hizb ut-Tahrir» vekillerine nisbeten davranışı deñiştimi?

– Onda iç bir terroristik, ekstremistik faaliyet körmegen edik. İşğalden evel bazı vekillerinen farqlılığımız olsa da, o aramızdaki qırımtatar meseleleri edi. Adam özüni İslâm qurtulış fırqasınen ya da «Hiz ut-Tahrirnen» bağlağan olsa, Ukrainada bu yasaq etilmey edi, iç bir kimse bir de bir taqiplerge oğratılmay edi.

Qırımdan çıqqanlarnıñ ilk dalğasında tamam bu adamlar çıqqan edi. O adamlar birinci çıqqan edi, şimdi Qırımda qalğanlar ise – adiy muminler. Bu adiy musulmanlar, olar diniy vazifelerni eda ete. Amma ilk evelâ – olar qırımtatarları. Bu repressiyalar qırımtatarlarğa, musulmanlarğa qarşı yapıla. Maqsat – qalğan er kesni qorqutmaq ki, Qırımda riayetkâr olmağanlar qalmasın.

– Qırımdaki faaliyetiñiz aqqında tafsilâtlıca tarif etersiñizmi? Anda nenen oğraşasıñız?

– Bu ana-vatanını sevgen adamnıñ adiy yaşayışıdır. Bunıñ iç bir sırı yoq, men adiy şekilde yaşayım. Öz ailemi, ballarımı ve torunlarımı pek sevem. Olarnıñ yanında olmağa isteyim. Em de öz vatanımı ve öz qırımtatar halqımı da sevem. Milletim içün er şeyge azırım...

Asılında, men sadece noqta-i nazarım, fikirim içün mahküm etile edim. Taqiqat devamında maña qarşı azırlanılğan bütün iddialar qum kibi dağıla edi. Amma qorçalanıp başlasañ, birinciden, olarnıñ yurisdiktsiyasını qabul etken kibi olasıñ, ekinciden ise, bu zayıflıq alâmetidir. Ve er seferinde, olar bu cinaiy davanı uydurğanlarını aytmazdan evel, öz inançımı deñiştirmegenimi ayta edim. Fikirimce, Qırım Ukrainağa qaytarılmalı.

Ukraina ise bunı añlamaq kerek, şimdi ağır söz aytacaqtırım – halq içün, adamlar içün degil de, topraq içün küreş alıp barılmaq kerek. Devletniñ bütünligi içün küreşmege kerek. O topraqta yaşağanlar ise – artıq er biri özü qarar alsın. Ukrainada olıp keçken adiselerden soñ o qalmağa azırmı, azır degilmi? Ellerini qanğa bulaştırğan – apiske atılmalı. İşbirlikçi olıp, amma qanğa bulaşmağanlar – bir müddetke aqlarında sıñırlanmalı. Qalğanlar – serbesttir.

(Materialnıñ metin versiyası üstünde Katerina Kovalenko çalıştı)