Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini Ahtem Çiygoz üç yıl qadar müddetni Aqmescit SİZO-sında (Tahqiqat izolâtorında – QA) keçirdi. 2014 senesi fevral 26-sında Qırım Yuqarı radasınıñ binası ögünde Ukrainanıñ topraq bütünligine qoltutmaq maqsadınen ötkerilgen mitngde iştirak etkeni içün Rusiye akimiyeti onı 8 yıllıq koloniyada apisine mahküm etti. Ahtem Çiygoz ve onıñ safdaşı İlmi Umerov 2017 senesi oktâbrniñ 25-inde azat etildiler (ğayrı-resmiy malümatqa köre, olarnıñ azat etilmesi aqqında Türkiye ve Rusiye prezidentleri Recep Tayyip Erdoğan ve Vladimir Putin keliştiler).
Qırım.Aqiqat içün bergen eksklüziv intervyusinde Ahtem Çiygoz apiste bulunması, azat etilmesi ve Ukrainanıñ Qırımı içün küreşi aqqında ikâye etti.
– 2015 senesinde apiske alınğanıñızdan evel siznen söyleşüvler yapılğanını doğru añlayımmı? Olarnı kim yaptı? Sizge ne teklif ettiler?
– Söyleşüvler oldı. Rusiye prezidentiniñ memuriyetinden kele ediler – em prezidentniñ sabıq temsilcisi Belaventsev (Oleg Belaventsev – QA), em FSB yolbaşçısı Palagin (Viktor Palagin – QA) ve onıñ muavinleri ve em de Aksönov (Sergey Aksönov – QA).
– Bu adamlarnen siz şahsen laf ettiñizmi?
– Ebet. Men birisi ile körüşmekten qorqmayım. Esas şey, özüñniñ ve, eger başqa adamlarnıñ adından laf etseñ, olarnıñ noqtai-nazarını soñ derece doğru bildirmektir. Men, Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini olam. Ve apishanede de bu sıfatta oturdım. Menim, Ahtem Çiygoz degen adamnıñ adından söyleşmege imkânım olmadı.
– Tekliflerniñ özü ne edi? Sizge? Mecliske?
– Para, maqamlar. Bu pek qaba edi – belki de bazıları bütün bularğa endi satılğanları içündir. O zaman er kesniñ ağzında olğan bir ibarede aytılğanı kibi: er kes satılır – mesele yalıñız fiyattadır. Men bunı muzakere bile etmedim.
– Siz yaqalanıp «Fevral 26» işi başlanğan soñ siznen de sözleşmege tırıştılarmı?
O zaman er kesniñ ağzında olğan bir ibarede aytılğanı kibi: er kes satılır – mesele yalıñız fiyattadır. Men bunı muzakere bile etmedim
– Men yaqalanğanda, meni qaçıralar dep tüşündim. Bir kafede oturıp qave içe edim. Üstlerinde iç bir belgileyici işareti olmağan maskalı beş-altı yigit sürip kirdi. Meni, pencereleri siyartılğan mikroavtobusqa çıqardılar. Olıp keçeyatqannıñ meni pek raatsızlağanını kötermemek içün içimden bir dua oqudım. Meni 30-40 daqqa maşınanen kezdirdiler. Elbette bir şey körmedim, çünki başımda çuval bar edi. Ondan soñ meni bir mağaz içine ketirdiler. O zaman eski SBU binasına tüşkenimni añladım ve özüm içün neticeler çıqardım. Kafeden binağace 50 metr olğanını bilem ki. Añlaşıla, olarğa toqunmamaq emiri berildi. Yani öldürmemek.
Maña, bu fevralniñ 26-sındaki vaqiaları içün, denilgende ... men bu aqta eñ az tüşüne edim. Tahqiqatçığa bile: «Qana baqayıq, bunıñ ucları bir-birine nasıl uyacaq», – dedim. Asılında birinci yarım yıl içinde maña aman-aman toqunmadılar – olar o işke daa neni yapıştıra bileceklerini qıdıra ediler.
– Sizge yaqınlarıñıznen körüşmege izin berdilermi? Anañıznen?
– Apayımnı qararnen dört aydan soñ kördim. Tahminen 8 aydan soñ anamnen babamnı körgende olar ekisi: «Seniñ fikirleriñ seni ğayıp eterler», – dediler. Babam: «Sen fikirleriñni tüşün, bizni tüşünme. Biz seniñ mında olğanıñnı bilemiz ve sen bunı yüzüñni qarartmayıp keçmek kereksiñ», – dedi. Bundan soñ men olarnı körmedim.
SİZO-daki körüşüv şartları da bir işkencedir, hususan ayaqları çoqtan berli ağırğan anam içün. O pek ağır hasta olğanını maña aytmay ediler. Onen kimerde bir laf etkenimde: «Ayaqlarım ağıra işte», – dey edi. Men, ne olsa da, onı kene körerim, dep tüşüne edim. O, yaşça bile daa pek qart degil edi. Amma er kes – tatalarım, apayım endi sır tutıp olamağan soñ – o zaman o endi bir yıldan berli hasta edi – men mahkemege, maña körüşmege imkân beriñiz, dep aytmağa başladım. Maña üç kere yoq dediler, lâkin bir kün meni apansızdan teneffüs vaqtında çuval taqıp anama alıp kettiler. Ve men iç olmadım onen ölüm kelmezden evel sağlıqlaşıp oldım. Bir qaç kün soñra o öldi.
– Nasıl sayasıñız, sizni ne içün anañıznıñ cenazesine ketirmediler?
– Bu, o akimiyetniñ iç yüzüdir. Olarda meramet, insaniy degerlikler añlayışı iç de yoq.
Amma eñ esası, menim oğul borcumnı namus ile halqım becerdi. Cenazede bir qaç biñ kişi bar edi. – Bu, bütün basqılar vaziyetinde. Kelgenlerniñ bir çoqu: «Biz öz anamıznı defin etmege keldik», – dey ediler.
– Siz azat etilüviñizge «spetsoperatsiya» deysiz. Büyük ihtimal ile nasıldır tafsilâtlarnı soraştırğandırsız. Bu nasıl yapıla bildi?
– Öyle bir anlar oldı ki, er şey ana-mına çezilecek, dey ediler. Amma mıtlaqa nasıldır şartlar qoyula edi. Tabiiy ki, men buña razı olmay edim. O sefer de aynı bunıñ kibi keldiler ve men bir şey imzalamaycağımnı söyledim. «Biz sizni azat etecekmiz». «Azat etiñiz», – dedim.
Bu yolnen keçmek kerekligimni, eyecansız qabul ete edim
Maña, Erdoğannen Putin arasında nasıldır söyleşmeler olğanını añlatmağa tırışa ediler. Bilesizmi, anda bu fikirnen yaşamaq ve daima qapuğa baqmaq olmay – böyle etip delirmek de mümkün. Bu vaziyette öz-özüñnen añlaşmaq kereksiñ. Men apayıma, sekiz yıl bir ömür degildir, dep teselli bere edim.
– Yani siz boyun egdiñiz? Bütün müddetni apiste keçirmege azır ediñiz, öylemi?
– Yoq, boyun egmedim. Boyun egmek, belli saatlarda ayvan kibi aş aşamağa aydalğan bir mahlüqqa çevirilmek demektir...
– Başqaca sorayım: er şeyge azır ediñizmi?
– E, bu yolnen keçmek kerekligimni, eyecansız qabul ete edim.
– Keliñiz, 2014 senesini hatırlayıq. İşğalden soñ ilk künlerde Qırımtatar Milliy Meclisi, siziñ ifadeñiz ile işğalci akimiyetnen söyleşmeler yaptı ve Rusiyege tabi olğan Qırım icra akimiyetinde çalışmaq içün bir qaç adamnı yolladı. Bu bir hata edimi, yoqsa böyle yapmaq kerek edimi?
Biz o qarışıq vaziyette çıqış qıdıra edik – nasıl etip de, tesirimizni qullanıp, Qırımnı Ukrainanıñ terkibinde saqlamalı
– İşğal oldı. Ant etken nizamlı askerler ve olarnıñ komutanları esas obyektlerni teslim etkende, Ukraina toprağı yani Qırımğa kerçekten kirile bilecek tek bir yer parom olğanda ve ondan biñlernen arbiy tehnika birlemleri keçkende Kyivde buña qarşı ne yapmaq kerekligni iç kimse bilmey edi. Ant etkenler ve Ukrainanıñ qolundan aşağan-içkenler ise satılmaqtan başqa bir şey yapmadılar. Kyivden birisi telefon açmaq, emir bermek kerek edi, degenlerniñ sözleri saçmadır. Öz qorqaqlığını aqlamaq içün aytılğan bala sıltavlarıdır. Nizamnamede açıq-aydın yazılğan: birinci atış avağa, ekincisi canlı nişanğadır.
Biz o qarışıq vaziyette çıqış qıdıra edik – nasıl etip de, tesirimizni qullanıp, Qırımnı Ukrainanıñ terkibinde saqlamalı. Ne içün ondan soñ Qurultay oldı? Çünki biz tek başına qaldıq. Biz bir de-bir şekilni qıdırmaq, buña qarşı bir şeyler qoymaq kerek edik.
– Qurultay Rusiyege tabi Qırım akimiyetine Meclisniñ vekillerini (Lenur İslâmov, Zaur Smirnovnı) yollamaq kerek edimi? Başqa variantlar bar edimi?
– Bir nomeralı maqsad bar edi – öz qorantalarımıznı saqlamaq. Ordu, mahsus silâlı bölükler kibi imkânlarğa saip olğan devlet, Qırımda bütünley çaresiz olğanını kösterdi. Bu, qararsızlıq devri edi. Amma esas prinsiplerde yani Ukrainanıñ topraq bütünligi ve olıp keçkenlerniñ işğal olması kibi meselelerde qararsızlıq yoq edi. Bu meseleler boyunca şubhemiz yoq edi.
Biz ... hıyanetlik yapmayıp halqımıznı, telükesizligi-mizni saqlamağa tırışa edik
Buña hatamı, yoqmı dep qıymet kesmek yañlıştır. Buña o devirniñ kerçekleri ve yalıñız biz degil de, aynı zamanda bütün Ukraina oğrağan şaraitler noqtai-nazarından qıymet kesmek kerek. Eger biz israrnen, adım-adım ögge ketmese edik, bugün Qırımnıñ aitligi meselesi asıl da ortada turmaz edi.
– Yani al-azırda bunı talil eter ekensiñiz, kene de böyle yapar ediñizmi?
– Eger men, meni soñundan utandıracaq bir şey yapsa edim, üç yıl apishanede oturmaz ve özümni belli olğan tarzda tutmaz edim. Biz, o vaziyetteki imkânlarımızğa pay piçip, hıyanetlik yapmayıp halqımıznı, telükesizligimizni saqlamağa tırışa edik. Belki o sebepten bizni ale daa basım altında tutalar – bunı bağışlap olamaylar. Çünki biz o vaqıt (Rusiyege – QA) sadaqat kösterse edik, fikrimce, bugün Qırım meselesi halqara muessiseleriniñ kün tertibinde turmaz edi.
– Meclis içinde, o vaqıt meydanğa kele bilgen parçalanuv barmı?
– Meclis, batalyon ya da ordunıñ ştabı degil ve nizamnamesinde er şey yazılğan bir askeriy ya da siyasiy teşkilât degildir. O, saylavlarda saylanğan organ. İnsanlarnıñ böyle vaziyette özlerini nasıl tutacaqlarını iç bir vaqıt bilemezsiñ, çünki asılında keçken 25 yıl içinde vaziyet ne qadar gürdeli ve faal olsa da, kene de stabil surette inkişaf ete edi. Bu vaziyette men öyle bir insanlarnı kördim ki, olar menim içün qaviy köçer ağaçlarğa oşay edi, amma daa soñra – başqa bir söz tapalmayım – pek ucuz areketler yaptılar.
Çıqıp, pasportlarnı almaycaqmız, demek qolay. Ya ondan soñ ne?
Mesele parçalanuvda degil de, bu organnıñ vazifesini devam ettire bilmesi içün imkânlarnıñ tapılmasındadır. Bu, evelden ne yapacağıñnı bilip, ölçüli olaraq qarar bermege imkânıñ olğan bir vaziyet degil. Çıqıp, pasportlarnı almaycaqmız, demek qolay. Ya ondan soñ ne? Bu mesele bizni o qadar raatsızlay edi ki, şunı añladıq: fikirler ayrılğan içün muayyen bir qarar qabul etamamız.
Men pasportnı almadım. Ayrı bir şahıs olaraq, bu er kesniñ aqqıdır. Amma eger men halqqa muracaat etip: «Pasport almanız», dese edim, ondan soñ neler yapılacağını da söylemek kerekim.
O zamanki maqsat, milliy organ olaraq Meclisni saqlamaq ve esas meseleler boyunca adımlar atmaq edi. Bu yapıldımı? Keliñiz, işğalcilerniñ areketlerine köre birden qıymet keseyik. Misal içün, olarğa er angi faal cumhuriyet teşkilâtını ğayrıdan işke celp etmek kerek olmadı, çünki olar ortalıqta qalmadı. Ğayrıdan işke celp etilecek biri qalmadı. Ya Meclis ne oldı?.. Elbette, bir qaç alçaq-işbirlikçi de tapıldı.
– İlhaqtan evel siz aqqında «Hizb ut-Tahrir» İslam fırqasına qarşı barışmaz küreşçi, dey ediler. «Hizb ut-Tahrir» azaları deye qabaatlanğan Qırım musulmanlarınıñ kütleviy yaqalanuvlarından soñ munasebetiñiz deñiştimi?
– «Barışmaz küreşçi» bu, SBU-nıñ Qırım boyunca analitikasında yer alğan miflerden biridir. Menim bu işke munasebetim er vaqıt böyle edi: anda daa qarar bermegen, milliy areket ve öz vatanıñ içün küreşniñ ne ekenligini añlamağa azır olmağan yigitlerniñ bir gruppası bar. Bir vaqıtta men pek sert qararlar berdim ve qarşı tura edim. Faqat bular, iş esnasında yapılğan şeyler, barışmazlıq degildir. Olar, başqa saada faaliyet köstergen gruppanıñ azaları olğan soydaşlarımdır.
– Bugün siz Kyivde, azatlıqtasız, amma Qırımda sizni yaqınlarıñız bekley. Olar kim? Sizni ne zaman körmege umüt eteler?
Men çette turmaq istemeyim, halqım çekken zorluqlar ve qasevetlerni çekmek, menim borcumdır
– Allahğa şükür, qorqıp da, menden yüz çevirmegen, torunlarım ve apayımnen beraber Yuqarı mahkeme yanındaki piketlerge çıqmağa qorqmağan balalarımnı yetiştirdim. Olar qırımtatarlardir ve onıñ içün şimdi anda yaşaylar.
– Balalarıñız ne dey? Qırımğa ketmelimi, Kyivde qalmalını?
– Olar menim, ne olsa olsun, qaytmaq yolunı tapacağımnı bileler. Mende torunlarım ile büyük qızlarım bar ve olarnıñ er angi bir telüke içün yerlerinden qopıp artımdan Kyivge ketkenlerine yol bermemek kerek.
Три года освобождению Умерова и Чийгоза. Как в Киеве встречали лидеров крымскотатарского народа (фотогалерея)
Men şimdi kimerde bir tüş arasında evimni körem. Men bu evni qurdım, tereklerni saçtım... Onıñ içün men qaytırım. Ve bu şeftalini men daa aşarım, ve azbarımda yürerim, ve kimse de meni qorqutamaz. Apishanede oturğanımda bile arada bir şaqa ete edim: sizge anda daa qıyın. Mında, parmaqlıqlar artında olsam da, ava menimkidir. Tuvğan avamdır. Vatanıñdan tış olıp onı qaytarmaq daa qıyındır. Men çette turmaq istemeyim, halqım çekken zorluqlar ve qasevetlerni çekmek, menim borcumdır. Men halqımnen olacam. Aksi alda bu bir yaşayış degildir.
(Materialnıñ metin versiyası üstünde Katerina Kovalenko çalıştı)
