Eski Qırımnıñ 76 yaşında sakini Server Karametov Qırımnıñ siyasiy mabüslerine qoltutmaq maqsadınen yalıñız başına narazılıq keçirgeni içün apiske alınğan soñ yarımadada yañı narazılıqlar başladı. Qırımlı nezaret altında buluna, onıñ aqqında haberler ise Ukraina tışında aydınlatıla. Halqara uquq qorçalayıcı teşkilâtlar faalni azat etmege çağıra.
Rusiye uquq qoruyıcıları Server Karametovnı avgustnıñ 8-de tuttı. O, Aqmescitteki Qırım Yuqarı mahkemesiniñ yanına «Putin, balalarımız terrorist degil!» yazuvlı şiarınen keldi. Bu şekilde o künü mahkemede soñki sözüni aytqan siyasiy mabüs Ahtem Çiygozğa qoltutmağa istedi.
Karametovğa qarşı eki memuriy protokol tizildi: biri – «yalıñız başına piket keçirüv qaidelerini bozğanı», ekincisi – «politsiya hadimlerine qarşılıq köstergeni» içün edi. Onı 10 künge apiske alıp, 10 biñ ruble para cezasını berdiler.
«Server ağa – işkir adam»
Eski Qırımda faal öz halqınıñ vatanperveri olaraq biline. O, yaşı ve bir sıra hastalığına baqmadan, qırımtatarlarnıñ aq-uquqlarını qorçalamaq içün açıq tedbirlerde iştirak ete.
Qartbabanıñ yanında qırımtatar bayrağı bar. O, er avada kele
«Server ağa mayısnıñ 18-de, qırımtatar sürgünliginiñ yıllığında, er vaqıt çıqışta buluna. Qartbabanıñ yanında qırımtatar bayrağı bar. Onıñ qorantası da Qırımdan sürgün etilgen edi, matem tedbirlerinde iştirak etmek onıñ içün – muqaddes bir şey, o, er avada kele», – dep ayta Server Karametovnıñ tanışı.
76 yaşında faal ömür boyu farqlı işlerde çalıştı. 1944 senesi ailesi sürgün etilgen Özbekistanda gaz hızmetiniñ mehanik müendisi olıp çalışqan edi. Tuvğan Eski Qırımğa qaytqan soñ ise yerli kolhozda traktorcı ve çoban edi, dep aytalar tuvğanları.
Yaş olğanda Server Karametov Vladivostokta gemici edi, dep tarif ete imayecisi, ukrain rejissöri Valeriy Balayan:
«Dört buçuq yıl SSCB Arbiy-deñiz quvetleriniñ Tınç okean flotunda hızmet etti. Vladivostokta suvustü gemileriniñ deñizcisi edi. Bu sözde sovet vatanına borcunı ödedi. Server ağa işkir bir adam».
Karametov yaşı ve hastalıqlarğa baqmadan, Qırımdaki repressiyalarnıñ qurbanı olğan semetdeşlerine faal sürette qoltuta.
Evde oturmay, qırımtatar halqı ırq ayırımına oğrağanını añlay
«Server ağa qart olsa da, hasta olsa da, evde oturmay, qırımtatar halqı ırq ayırımına oğrağanını añlay. Bu sebepten bu insannı bugün Ahtem Çiygoznıñ azbarında, yarın «Hizb ut-Tahrir davası» mabüsleriniñ mahkemesi olğan azbarda körmek mümkün ve ilâhre. İnsan ömrüniñ yarısını faal keçire, qırımtatar milliy areketiniñ veteranı ola ve ömürniñ soñuna qadar böyle olacaq. O, vicdanlı biri, dindar, Allahnıñ buyurğanlarını yerine ketire, oraza tuta, namaz qıla», – dep tarif etti «Qırım birdemligi» cemaat areketiniñ faalleri.
Server Karametov bir özü yaşay, ömür arqadaşı keçingen. Bala ve torunları ayrı yaşay, lâkin onı baqalar. Faalniñ küçük oğlu Enver Karametovnıñ aytqanına köre, babalarını avgustnıñ 8-de Aqmescitke barmamağa rica etken ediler. Lâkin diñlemeyip avtobus biletini aldı, kimsege bir şey aytmadı. Karametov apiske alınğanda balaları raatsız olmasın dep, olarnıñ telefonlarını bermege istemey edi, dep ayta Valeriya Balayan.
Er vaqıt soray edi: «Paramı? Para?»
Rusiyeniñ nezareti altındaki Aqmescitniñ Jeleznodorojnıy rayon mahkemesi faalni on künge apiske alıp, 10 biñ ruble miqdarında para cezasını berdi. Server Karametov mahkeme qararını tanımay ve özüni qabaatlı dep saymay. «Men (mahkeme qararını – QA) tanımadım ve tanımayım, qabaatım yoq. Toplaşmaq kerekmiz – on insan degil, on-yüz biñ kişi», – dep ayttı o mahkeme oturışından soñ.
Qarar seslendirilgende Karametovnıñ advokatları esnasqa alınmadı. İmaye Aqmescitniñ Jeleznodorojnıy mahkemesiniñ qararına itiraz bildirdi, lâkin qarar deñiştirilmedi.
Apiske alınacağını añlağanda şaştı, biz de şaşıp qaldıqValeriy Balayan
«Server ağa ne kibi ceza berilgenini añlamadı. Er vaqıt soray edi: «Paramı? Para?», para cezasını ödemek kerek olur, dep tüşüne edi. Apiske alınacağını añlağanda şaştı, biz de şaşıp qaldıq», – dep ayta Valeriy Balayan.
Advokatlar, faal uquq qoruyıcılarğa qarşı çıqmağanını ayta ediler, yapqan areketleri hastalığınen bağlıdır. Karametov bedeniniñ areketlerini kontrol etip olamay.
Qadığa qasevetlense, sağlığına tesiri olup, dep ayttıq. Lâkin qadı aytqanlarımızğa qulaq asmayElvina Semedlâyeva
Advokatlar, sağlığı fena olğanı içün onı izolâtorğa qapatmağa olmay, dep israr ete ediler. «Karametov Server er vaqıt ilâc qullanmaq kerek. Mahkeme künü bir ilâcnı evde unuttı. Qadığa qasevetlense, sağlığına tesiri olup, dep ayttıq. Közleri kör ola bile. Lâkin qadı aytqanlarımızğa qulaq asmay», – dep ayta uquqçı Elvina Semedlâyeva.
Al-azırda Karametov Aqmescitniñ taqiqat izolâtorında buluna. Tuvğanları aş yollay, imayecileri onı ziyaret ete bile. Olar faal «cesür, raat» olğanını aytalar. Karametov nezaret altında bulunğanını böyle izaatladı: «Hastahaneni añdıra».
«Tamamen insaniyetsiz bir qarar»
Server Karametovnıñ semetdeşleri apiske alınğanını adaletsiz dep saya.
«Aqmescitte ne qadar aktsiya olsa – ep ögde edi. Büyük ağamız, qırımtatarlarnıñ aq-uquqlarını qorçalağanlarnıñ birinci saflarında edi. Er kes oña qardaş ve oğul edi, er biri içün qasevetlene edi. Sürgünlikni körgen çoq qartımız küreşe, er biri öz usulını qullana. Bu adam insan aqları bozulğanını açıq-açıq izaatlay edi», – dep tarif ete faalniñ tanışları.
Öz halqınıñ vatanperveridir, onıñ içün canını feda eter
«Onı tanıymız, öz halqınıñ vatanperveridir, onıñ içün canını feda eter. Yahşı bir adam. Onıñ sayesinde evimde gaz bar – gaz keçirilmesini talap etip irişti. O, er vaqıt camide, er vaqıt namaz qıla», – dep ayta Karametovnıñ qomşusı.
Halqara uquq qorçalayıcı teşkilâtlar faalniñ tarafını tuttı.
«Esas aqqını barışıq bir şekilde yerine ketirgen Karametovnıñ tutulması ve memuriy apiske alınması basqılar kampaniyasınıñ daa bir alâmetidir – Rusiye akimiyeti bunı toqtatmaq kerek», – dep bildirdi Human Rights Watch.
Amnesty International halqara uquq qorçalayıcı teşkilâtı Rusiye akimiyetinden Server Karametovnı acele azat etmesini talap etti.
Karametovnıñ apis cezası ve avgustnıñ 14-de oña birdemlik köstermege çıqqanlarnıñ tutulması Ukrainadaki Birleşken milletlerniñ insan aqları monitoring missiyasınıñ ofisinde muzakere etildi.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov Server Karametov apiske alınğanından esas Ukrainadaki Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokuraturasına muracaat etti. Prokuratura Ukraina Ceza kodeksiniñ eki maddesine köre cinaiy taqiqat başlattı: 146 (azatlıqtan qanunsız şekilde marum etüv) ve 340 (toplaşuv, miting ve numayışnıñ teşkil etilmesi ya da keçirilmesine qanunsız mania olma). İşbu maddeler 3 yıldan 5 yılğa qadar apis cezası berilmesini belgilemekte.
Karametovnıñ imayecisi Valeriy Balayan faalniñ apiske alınmasını Rusiye akimiyetinden birisi istegen, dep tahmin ete:
Tamamen insaniyetsiz bir qarar, Rusiyeni masqara eteValeriy Balayan
«Esnas ketişatı böyle qarar olacağını köstermey edi. Menim fikirimce, qadınıñ üç saat devamında birisinen aqıl tanışması er şeyni belli ete, qarar yuqarıdan bir yerden kele. Tamamen insaniyetsiz bir qarar, Rusiyeni masqara ete. Çaresiz qartnı çekiştirgenlerniñ adlarını unutmaycaqmız. İnsannıñ kör olğanını, zornen areket etkenini körip, onı apiske qapatalar! Faşizm budır! Başqa bir şey aytıp olamayım».
Karametovnı kim qapattı
Aqmescitniñ Jeleznodorojnıy rayon mahkemesinde Server Karametovğa qarşı memuriy protokolnı Marina Kolotsey baqtı. Yarım yıl evelsi qadı oldı – martnıñ 2-de ant etti.
Karametovğa qarşı apis ve para cezaları qararını Qırım Yuqarı mahkemesiniñ qadısı Natalya Terentyeva tasdıqladı. O, qadılar şurası ve istifağa çıqqan qadılarnıñ statusları meseleleri komissiyasınıñ erkânına kire. Terentyeva Qırımğa 2014 senesi dekabr ayında tayinlengen edi. Bundan evel Rusiyeniñ Saratov şeerinde Lenin rayon mahkemesiniñ qadısı olaraq on yıl çalıştı, anda esasen mal-mülk davalarını baqqan edi. Keçken sene Terentyeva Qırımtatar Milliy Meclisini ekstremist teşkilât olaraq tanıp, onıñ yasaqlanması qararını çıqardı. Qadınıñ adı «Mirotvorets» cedveline kirsetildi. Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokuraturası oña qarşı cinaiy iş açtı. Natalya Terentyevanıñ areketleri Ukraina Ceza kodeksiniñ 161-inci maddesiniñ 1-inci qısmı (vatandaşlarnıñ ırqiy, milliy ya da diniy mensüpligine köre musaviy uquqlığınıñ bozulması) ve Ukraina Ceza kodeksiniñ 353-ünci maddesiniñ 1-inci qısmına binaen (akimiyet ya da memur vazifelerine öz başına keçüv) tasnif etildi. Bu maddeler para cezası, mecburiy işler, altı ay apis cezası ya da beş yılğa qadar azatlıqtan marum etilmesini belgilemektedir.
