Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Eskiden – 90-ncı seneleriniñ ortasında – Qırımda çeçen cenkinen qorqutmağa seve ediler. Bu er zaman saylavlardan ögüne ola edi, üyken nesil saf-saf sıralanıp bir de bir kommunistlerge rey bermege kete edi. Evlerniñ azbarları o zaman qatmerli qamırğa beñzey edi. Başta «Qara qarğa (Graç) – Rusiyeli quş» yazıları peyda ola edi, olarnıñ üstüne ise Rusiyeli firqalarnıñ ğalebesi askerlikke çağıruv ve Şımaliy Kavkazğa yollanuvğa ketirecegini tasdıqlağan plakatlar yapıştırıla edi.
Er alda, Qırımlı kommunistlerniñ başı Leonid Graç – «rusiyeli quş» olğan soyu, – bütün bu qorquruvlar oña 90-ncı seneleri populâr yerli siyasetçi olıp qalmağa keder etmey edi. Çağıruvları bezdirgen soñ, tarafdarları qartayğan soñ 00 seneleri onıñ itibarı eksilecek, esas rusiyeli küçniñ röli ise Regionlar firqasına keçecek. «Doqsanıncı» seneleri o çoq şey vade ete edi, bergen sözlerinde biri de Keriç boğazından köpür edi.
Qader öyle oldı ki, em Graçnıñ, em oña qarşı çıqqanlarnıñ sözü yerine keldi. Köpür qurula, Qırımlılarnı Şımaliy Kavkazğa askerlikke yollaylar, yarımadada ise üç renkli bayraqlar asılğan. Albu ki, siyasetçi Leonid Graç bu künge qadar yaşamadı, bunı körgen – pensioner Leonid Graç oldı, Qırımda Rusiyeni sevmege çağırıp on yıl devamında meşur olsa da, o artıq Rusiyege kerek olmadı . Amma bunen beraber qırımlılarnıñ ayatına sovetlerden soñraki Rusiyede olğan ve daa yaqın zamanğa qadar sovetlerden soñraki Ukrainada olmağan bir kerçek keldi. Teraktlar.
Rusiye sakinlerini esas duşman-halq olaraq ukrainlerni saymağa ögretkenler, ve atta bügün içtimaiy sitelerde Peterburg metrosındaki patlatuvında «Kyiv izini» tapmağa çağıralar. Deñişmeler aqqında bir ikâye olıp çıqtı – Kavkaznıñ esas haber bericisi Kadırov oldı, amma daa on yıl evelsi Çeçenistannen bam-başqa soyadlarnı bağlay ediler. Amma o zaman em terroristler em de teraktlarnıñ adları belli edi – şimdi ise Sankt-Peterburgtaki vaqia ekisi de belgisiz olmaq mümkün olğanını isbatlay. Artından belli olmağan, nizamsız, edalsız ve neticede beklenilmegen biri tura.
Peterburg metrosındaki patlav, Vladimir Putin zamanında yazılğan içtimaiy añlaşmasınıñ qalımtılarını da patlattı
Telükesizlik ve bolluq – mına bu eki madde esasında Kreml ve memleketniñ ealisinen içtimaiy añlaşma tizdi. Faqırlıq ve şiddetli «doqsanıncılardan» bezgen vatandaşlar bunıñ yerine siyasiy azatlıqtan marum olmağa razı oldı. Ekinci çeçen cenkini qazandılar, ücüz kreditler berdiler, çet memeleketlerge kezintiler alışqanlıq oldı. Amma kerçek şu ki, soñra Moskva añlaşmanı deñiştirgen oldı, Qırım işğalinden soñ «bolluq» maddesinıñ yerini devlet şanı aqqında ikâyeler adlı. Telükesizlik aqqında madde ise yaqın zamanğa qadar tiyilmegen qala edi.
İstiqrarlıq terazege qoyulğan esas taş olıp qala edi. Terazeniñ ekinci tarafında – siyasiy kesatlıq, tsenzura ve teşviqat, arbiy oyunlar ve sıquvlar tura edi. «Raatlıq» – bütün bu yükten daa ağır olmaq kerek edi. Qırımlılarnı de, bayraqlarnıñ deñişmesi – ukrain areketçinliginden rus sakinligine ketireceginde işandıra ediler.
Şimdiki vaziyetinen razı olamağanlar ne qadar uzaq ketmege azırlar?
Peterburg metrosındaki patlav tek insanlarnıñ ömür ve sağlıqlarını almadı. O ertesi Vladimir Putin zamanında yazılğan içtimaiy añlaşmasınıñ qalımtılarını da patlattı. Groznıyde Kadırovlar sülâlesi tahtqa kelgen soñ qapalı kibi körüngen bütün sualler kene açıldı.
Rusiye öz aqqında añlaşma tizdimi? Devletniñ öz kelecegine nazarı birmi? Bir devlet damı tübünde o yaşay bilirmi? Şimdiki vaziyetinen razı olamağanlar ne qadar uzaq ketmege azırlar?
Moskva, Ukrainadaki vatandaş cekni aqqında o qadar çoq tarif ete edi ki, devamlı surette özünde alıp barğan vatandaş cenki aqqında unutqan. O bu cenkni qazandı dep bellegen. Lâkin o Rusiye vatandaşlarnıñ ömürlerini almağa devam ete.
Pavel Kazarin, Qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqatnıñ közeticisi
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün.
