Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Türkiye reberiyeti Qırımnı Rusiye toprağı olaraq tanımaycağını daa bir kere bildirdi. «Qırımbizimnen» bağlı sert tenqit Suriyedeki Rusiye-Türkiye kerginleşmesi ile aynı vaqıtqa rastkeldi. Ankara Moskvağa diplomatik basqı yapmaq içün «Qırım meselesini» qullana. Neticede, yarımadadaki Kreml hızmetçileri siyasiy añlaşma temeli ola bilecek Türkiye biznesi ile devamlı iqtisadiy bağlarğa ümüt beslememelidir.
Türkiye tışqı işler naziri Mevlüt Çavuşoğlu Kyivdeki matbuat konferentsiyasında çıqışta bulunıp, memleketi Rusiyeniñ ukrain yarımadası işğalini tanımaycağını bildirdi. «Türkiye Ukrainanıñ topraq bütünligi, mustaqilligi, devlet sıñırları ve siyasiy birligine bütünley qoltutmaqta. Bunı halqara seviyede de, eki taraflı körüşüvlerde de qayd etemiz. Daa bir kere qayd etmek ister edim: Qırımnıñ qanunsız alda qoşulmasını iç bir vaqıt tanımamız», – dep ayttı nazir. Mevlüt Çavuşoğlu esas meselelerden biri olaraq qırımtatar kimliginiñ istilâdan qorçalanmasını ayttı. Aytqanlarına esaslansaq, Rusiye tarafından yapılğan istilâ aqqında söz yürsetildi.
Türkiye naziriniñ lafları Qırımnıñ «nazirler şurasında» açuv çıqardı. Milletlerara munasebetler «devlet komitetiniñ» yolbaşçısı Zaur Smirnov Qırım Ankara ile munasebetlerinde «Kyivniñ ortaqlığına» muhtac degil, dep ayttı. Memur tamır halq Rusiye toplulığına» qoşuldı, onıñ abadanlaştıruvı ve milliy medeniyetiniñ inkişafı içün «bütün şaraitler» yaratıldı, dep işandırdı. Uydurılğan cinaiy işler, musulmanlar ve siyasiy faallerge qarşı repressiyalar aqqında Smirnov bir söz bile aytmadı.
Rusiye teşviqatçıları «Türkiyedeki qırımtatar dernekleriniñ federatsiya» yolbaşçısı Ünver Selniñ izaatlarını derc etti, onıñ Rusiyege qoltutqanı bellidir. O, Çavuşoğlunıñ Ukraina akimiyeti ile muzakereleri «kelişmegen» ve Rusiye-Türkiye munasebetleri içün zararlı olğanını ayttı. Türkiye memurları qırımtatarlarnıñ işlerini ancaq Rusiye vekilleri ile muzakere ete bile, dep tüşüne Sel. Yayğara Rusiye devlet kütleviy haber vastaları tarafından ardı-sıra qoparılğanı köz ögüne alınsa, buña Qırımnıñ Rusiye «nazirler şurası» issesini qoştı, dep tahmin etmek mümkün.
İşğal altındaki yarımada Rusiye duşmanları ilk fursatta basmağa azır olğan noqtağa çevirildi
Qırım meselesi Türkiye akimiyeti içün boş yerde aktual olmadı. Çavuşoğlunıñ Kyiv ziyaretinden bir qaç kün ögüne Rusiye aviatsiyası Suriyedeki El-Bab civarında türk askerlerine darbe endirdi. Neticede bir qaç arbiy elâk oldı. Kreml «hata» olğanını aytıp afu soradı. Ankara Moskvanı yalan aytqanı ile qabaatladı, çünki Rusiye komandanlığı bu yerde askerler bulunğanını evelden bile edi. Vaziyetniñ mısqılı şu ki, Moskva Qırım ve Donbass meselesinde bazarlıq yapmaq içün Suriye macerası qararına keldi. Rusiyelilerniñ «aynecilik planı» regiondaki diger oyuncılarnıñ menfaatlarını köz ögüne almadı. Eñ evelâ, Türkiye ve İran. İşğal altındaki yarımada Rusiye duşmanları ilk fursatta basmağa azır olğan noqtağa çevirildi. Rusiye memurları ve Moskva ortaqlarınıñ açuvına baqılsa, Türkiye akimiyeti Moskvağa onıñ esas problemi – zapt etilgen Qırım – aqqında tam vaqtında hatırlatqanı añlaşıla.
Rusiye ve Türkiye Qırım mevzusında gizli añlaşıp olamaz kibi fikirler daa bir kere tasdıqlandı. Ankara «Suriye meselesinde» Moskvağa diplomatik basqı yapmaq içün Qırım işğali meselesini qullana. Bes-belli, taraflar vatandaşlarara cenkten parçalanğan arap cumhuriyetinde bam-başqa maqsadlar qoya. Er ay zıddiyetleri kerginleşe. Daa üç yıl evelsi Moskva Ankaranı öz tarafına çeke bilir ya da, eñ azından, bitaraf qalmasını qazanıp olur edi.
Rusiye akimiyeti ve işbirlikçiler Türkiyeni ortaq olaraq köre ediler. İşğalniñ birinci yılı soñunda Rusiye-Türkiye yaqınlaşma imkânlarnıñ alâmetleri peyda olğan edi. 2014 senesi dekabr ayında prezident Vladimir Putin Ankaranı ziyaret ett. İşbirlikçiler Aqmescit merkezinde devlet ziyaretine qoltutuv mitingini ötkergen edi. «Spiker muavini» Remzi İlyasov ve o vaqıt «baş nazir muavini» olğan Ruslan Balbek semetdeşlerini Türkiye akimiyeti «referendum» neticelerini tanır, dep işandırğan ediler. Prezident Recep Tayyip Erdoğan Kreml tamır halqnıñ aq-uquqlarını qorçalamağa istey dep, olarğa ümüt bergen edi.
«Qırımtatarlar eskiden olmağan aqlarğa saipler. Qırımtatarca devlet tili oldı. Muzakereler vaqtında Rusiye halqnıñ menfaatlarını ve amanlığını tüşüne, dep aytıldı. Bir de bir mesele çıqsa, o, (Rusiye akimiyeti – müel.) dialog qurmağa azırdır. Olarğa minnetdarmız», – dep aytqan edi o vaqıt Türkiye prezidenti.
O vaqıt Ankara Rusiye işğalini resmiy şekilde tanımasa da, zapt etilgen topraqlar ile iş bağlarını bozmadı. Yarımadağa türk malı ve urba kele edi, «nazirler şurasınıñ» belli bir ümüti qalğan edi. Qırım «akimiyeti» ve onıñ Moskvadaki reberleri iş bağlarını ilerideki siyasiy añlaşmanıñ ilk basamağı olaraq köre ediler.
Putinniñ oña Qırımnı zapt etmege keder etilse edi, nükleer silânı qullanmağa azır olğanı aqqında lafları boş sayıla
Su-24 Rusiye cenk uçağı tüşürilgen soñ Kreml (esasen lafta) sert bir şekilde Türkiyege qarşı çıqqan edi. Cumhuriyet «akimiyeti» merkezniñ emirlerini alıp, Ankaranı aqaretlemege başladı. Qırım paytahtınıñ merkezinde prezident Erdoğannıñ qoqlası yaqıldı. Moskva ve hızmetçileriniñ yayğarası mantıq ceetinden añlaşıla edi. Türkler rus uçağını tüşürip, «Qırımbizimniñ» esas efsanelerinden birini yoq etti. Kreml teşviqatı ealini yarımada NATOğa qarşı çıqmaq içün kerek olğanında işandırğan edi. Alyansnıñ memleket-azası rus uçağını yoq etti, Moskva ise arbiy bir cevap berip olamadı. Bes-belli oldı ki, Putinniñ oña Qırımnı zapt etmege keder etilse edi, nükleer silânı qullanmağa azır olğanı aqqında lafları boş sayıla.
Mevlüt Çavuşoğlunıñ Ukraina topraq bütünligine qoltutqan sözleri cumhuriyet «akimiyetinde» mesülietli vazifelerde bulunğan «tecribeli qırımtatarlarnıñ» muvafaqiyetsizligini ifadelemekte. 2014 senesinden berli olarğa Türkiyedeki semetdeşlerinen bağ qurıp, cemaat fikirlerine tesir etmege ve resmiy şahıslarnı öz tarafına çekmege avale etilgen edi. Bunıñ neticesi Türkiye nazirleriniñ İlyasov, Smirnov ya da Balbeknen bağ tutması olacaq edi. Faqat Türkiye Tışqı işler naziri qırımtatarlarnıñ meselelerini Kyivde halq deputatları Mustafa Cemilev ve Refat Çubarovnıñ iştiraki ile muzakere ete. Kreml «Qırım meselesiniñ» al etilmesinde ortaq körgen Türkiyeni coydı. Eñ azından, Recep Erdoğannıñ şimdiki taqımı vaqtında.
Sergey Stelmah, Qırımnıñ siyasiy közeticisi (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadı ile deñiştirildi)
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün