Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Keçken 2016 senesi qırımtatar işbirlikçileri içün eñ muvafaqiyetsiz oldı. Uquq qoruyıcılarnıñ basqısı, teşviqat ve siyasiy oyunlarğa baqmadan, Kreml ve cumhuriyetniñ «akimiyeti» tamır halqınıñ destegini öyle de qazanamadı. Qırımtatarlar yarımadada Moskvağa hızmet etkenlerge nisbeten sessiz nefret ve iştiraksiz tarznı sayladı.
Al-azırda yarımada işğaline qoltutqan qırımtatarlar bir qaç siyasiy taqımda temsil etilgendir. Olarğa semetdeşleri qoltutmay. Farqı şunda ki, memuriy resurs, akimiyetteki vazifeler ve regional ve federal kütleviy haber vastalarınen bağları bar. İşbirlikçilerniñ bir qısmı «nazirler şurası» ve «devlet şurasında» vazife aldı. Diger qısmı ise siyasiy esnasnıñ arqasında qaldı (misal olaraq, «Milliy Firqa» teşkilâtı) ya da «akimiyet» ögünde oynay, «Qırım birliginiñ» lideri Seytumer Nimetullayev yapqanı kibi.
Bizni meraqlandırğan birinci qısımdır, çünki aynı o qırımtatar siyasiy alanını Kreml ihtiyaclarına köre faal sürette keliştirecek ola. Devlet dumasınıñ «deputatı» Ruslan Balbek, Qırımnıñ «spiker muavini» Remzi İlyasov, olarğa qoşulğan «milletlerara munasebetler komitetiniñ» reisi Zaur Smirnov ve müfti Emirali Ablayev aqqında laf kete.
Qırım yolbaşçılığı açıq-aydın ayttı, tamır halq aldatıldı, «kefaletler» ise yarımada ealisini aldatma kampaniyası çerçivesinde qabul etildi
İşğalniñ birinci yılında olar qırımtatarlarğa federal bücetten bol-bol para, ana tili, medeniyeti ve milliy idare institutlarınıñ qorçalanmasını vade etken ediler. Olar prezidentniñ «reabilitatsiya buyruğını» ve 2014 senesi mart ayında Qırımnıñ qanunsız «parlamenti» qabul etken «qırımtatarlarnıñ kefaletleri» qararını közboyama olaraq qullandılar. O vaqıt qırımtatarlarğa şular vade etildi: ana tilleriniñ resmiy statusı, «akimiyette» temsilcilik ve yerler, Qurultay-Meclis sistemasınıñ tanılması, topraq meselesiniñ al etilmesi, milliy medeniyetniñ saqlap qalması ve inkişafında er angi yardım. Remzi İlyasov Moskva ayırmağa azır olğan milliardlar aqqında aytıp, «akimiyetnen birleşmek» ve «sürgün etilgenlerniñ problemlerini» çezmek kerek, dep toqtamayıp aytqan. İstilâcı ve qoqlaları sözüni tutar, dep tüşünmek aqılsızlıqtır. Vaziyetniñ utanmazlığı başqadır. Keçken sene Qırım yolbaşçılığı açıq-aydın ayttı, tamır halq aldatıldı, «kefaletler» ise yarımada ealisini aldatma kampaniyası çerçivesinde qabul etildi.
İşğalniñ ekinci yılında vaziyet apansızdan deñişti. Qırımtatarlarğa Pütinniñ Rusiyesini öylesine sevmege teklif etildi. Rusiye Federatsiyasında yaşağan bir çoq halq assimilâtsiya ve ruslaştıruv şaraitlerinde yaşamağa mecbur dediler; qırımtatarlar da istisna degildir. Rusiyeniñ «milletlerara amanlığı» levhasında yalıñız Şimaliy Kavkaz artqaçtır, amma bu endi ayrı ikâye.
Bitken yılda qırımtatarlarğa «büyük para» ve federal bücet vade etilmegen edi. İşğal tarafdarları quru qalğan olsa, Rusiyege qarşı çıqqan qırımtatarlar öz evlerinde ögey oğul oldılar. Repressiyalar maşinası quvetleşti: qırımtatarlarğa nisbeten qanunsız tintüv, yaqalav ve apis cezaları toqtamadı. «Akimiyet» ve mahsus hızmetler milliy idare institutlarınıñ işini felçke oğrattılar. Semetdeşlerini qorçalamaq yerine Balbek ve İlyasovnıñ tarafdarları «Millet» telekanalınıñ yayınlarında apiske alınğanlarğa «terrorist» ve «ekstremist» dediler.
Kremlge aqıl ve tecribe kerekmey, eñ müimi televideniyede Kremlniñ laflarını tekrarlamağa azır olmaqtır
Keçken sene Ruslan Balbekniñ eñ büyük ğalebesi işğal etilgen Qırımdan Devlet dumasınıñ dersiñ deputatı olaraq «tayinlenmesi» oldı. Çoqtan belli ki, federal parlamentniñ erkânı Rusiye prezidentiniñ memuriyetinde şekillendirile ve tasdıqlana. Umumhalq rey berüvi – eñ ziyade merasim ve keçmişniñ demokratik ananelerine sayğı sayıla bile. Balbek içün «mandat» ikâyesi – Kremlniñ hata yapqan memurlarğa nisbeten munasebetiniñ nümünesidir. Olarnı yükselteler. Kremlge aqıl ve tecribe kerekmey, eñ müimi televideniyede Kremlniñ laflarını tekrarlamağa azır olmaqtır. Bundan ğayrı, Balbek bey tamır halqnı cumhuriyet «ükümetinde» «temsil etken edi», onıñ ekinci vazifesi haber şamatasını kötermek edi.
Kreml teşviqatçıları onı Ukraina deputatları Mustafa Cemilev ve Refat Çubarovnıñ areketlerini yüzsiz bir tarzda izaatlamağa azır olğan «laf etken baş» olaraq qullandı.
2016 senesi «spiker muavini» Remzi İlyasovnıñ eñ büyük ğalebesi işke yaramağanına baqmadan, vazifede qalması sayıla bile. İşanacaq qaynaqlardan belli ki, işğal başında Balbek ve İlyasov federal yolbaşçılarına Qurultay-Meclis sisteması Kreml isteklerine köre deñişecek ve prezident Vladimir Putinge ant etecek yañı qırımtatar milliy organı qurulacaq, dep söz bergen ediler. Neticede ancaq «Qırım» areketini qurıp oldılar, erkânına da cumhuriyetniñ rayon ve şeerlerinden qırımtatar memurlarını zorlap-sıypap kirsettiler. Areket «yuqarıdan» ve qırımtatarlarğa zıt kelgen şiarlar altında quruldı, bu sebepten de cemaat oña qoltutmadı.
Kreml hızmetçileri tamır halqnı yañı kelgen «akimiyetke» boysundıramadı
Mustaqil bir içtimaiy tedqiqat keçirilse, tamır halqnıñ büyük qısmı kâğıt «Qırım» aqqında ya unuttı, ya da iç eşitmedi neticesi çıqar. İlyasov ve Balbek cep qurulışını yañartmağa tırışıp, onı «Qırım birligi» ile birleştirgenler, amma Seytumer Nimetullayev keçken sene yazda sözde ortaqlarını aldattı. Bundan soñ boysunacaq Qurultay hayalları bütünley yoq oldı. Neticede Balbek Devlet dumasına yol alıp, semetdeşlerine Rusiye sevgisini nasıl aşlamaq «ayneci planını» azırlay, amma bu sefer türk ittifaqdaşlarını qullanacaq ola.
Rusiye «akimiyeti» qırımtatarlarnıñ «maneviy liderini» yapmağa tırışqan müfti Emirali Ablayevni kötermege istey. Esnas bir taraftan muvafaqiyetli edi, amma semetdeşleri Ablayev dindaşlarını «Hizb ut-Tahrir» alâqaları olğanınen qabaatlap çaqqanını ögrendi. İşğal başında müfti Qırımnıñ er bir musulmanını qorçalamağa azır olğanını aytqan edi. Kreml hızmetçileri tamır halqnı yañı kelgen «akimiyetke» boysundıramayıp, qırımtatarlarnı medeniy assimilâtsiyağa oğratmağa ve siyasiy ceetten bölmege tırışa.
Sergey Stelmah, siyasiy közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün