Mahsus Qırım.Aqiqat içün
İşğal altındaki Qırımda insan aqları rezolütsiyasına qoltutqan Birleşken Milletler Teşkilâtı Baş assambleyasınıñ Üçünci komitet qararı cumhuriyetteki Kreml tarafdarı olğan qırımtatarlar içün müim aqibetler ketire bile. Endiden soñ Birleşken Milletlerniñ bütün vesiqalarında yarımada Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen toprağı olaraq qayd etilecektir. Bu vaziyette Rusiye prezidentiniñ memuriyeti, qırımtatarlar Rusiye Federatsiyası çerçivesinde «kelecegini belgiledi» kibi beyan ete bilecek boysunğan milliy idare organlarını qursa-qurmasa da, iç bir faydası olmaz.
Ukrain siyasetçileri, ekspert ve jurnalistleri qabul etilgen rezolütsiyanıñ aqibetlerini alâ daa muzakere ete. Büyük diqqat mustaqil insan aqları monitoring missiyasınıñ Qırımğa alınması ya da qırımlılarnıñ istilâcı memleket ordusına askerlikke alınmasına celp etile. Asılında, vesiqanıñ Qırım «akimiyeti» içün sistem aqibetleri ola bile. Şu cümleden milletlerara munasebetler meselesinde hiyanetlik yapqan vekilleri de aynısını köre bile.
Qırımtatarlar yarımadanıñ rus statusını sovetler zamanına keri qaytuv olaraq köreler
BMT rezolütsiyası yerli «akimiyet» üç yıldan berli şekillendirmege tırışqan boysunacaq milliy qırımtatar organlarınıñ qurulmasını manasız qaldırdı. Moskvanıñ qırımtatar alanındaki areketlerinde öz cizvit mantığı bar edi. Rusiye diplomatiyasınıñ «Qırım halqına» dair yayğarağa baqmadan, yarımadada olıp keçken «referendum» yarımadanıñ rus ealisine Ukrainadan ayırılma aqqını bermedi. Zapt etilgen topraqta yalıñız qırımtatarlar, qaray ve qırımçaqlar kelecegini belgiley bileler. Soñki eki halqnıñ vekilleri, maalesef, az qaldı. Tek qırımtatarlar qala. Olar yarımadanıñ rus statusını sovetler zamanına keri qaytuv olaraq köreler, bunıñ siyasiy alâmetleri de bar: millet mensüpligine köre basqı, medeniy assimilâtsiya, ana tili yasağı, tarihnıñ yañlış añlatılması ve tamır halqnı kelmeşekler olaraq kösterme ıntıluvları.
Medeniy memleketler Rusiye «referendumını» tanımadı. Eki buçuq yıl içinde Moskva Brüssel ve Washington Kremlniñ ukrain topraqlarında yapqanlarına köz yummacağına yaqınlaşmadı bile. Moskvanıñ işğal olunğan yarımada etrafındaki diplomatik çatışmada (büyük olmasa da) fayda körmege imkânı bar edi. Qırımtatar Milliy Qurultayında ekseriyetniñ aytqanlarına emiyet bermek kerek edi. Ya da tamır halqnıñ çoqluğı tanıycaq milliy idare organlarını şekillendirmek kerek edi.
Boysunğan «Milliy Qurultay» yarımadanıñ Rusiyege bağlı olmasına dair rey berüvni keçirir edi. Rusiye diplomatları ise bunı daa bir delil olaraq qullanıp olur ediler. Tamır halq bile BMT esas vesiqaları belgilegen aq-uquqları esasında «tuvğan yurtunda» yaşamağa azır. 2007 senesi qabul etilgen Birleşken Milletlerniñ tamır halqlar beyannamesi qırımtatarlarnıñ öz siyasiy qurulışlarını saqlap qalma ve pekitme imkânını kefil etmektedir.
Reberiyetinde şovinistler yer alğan Qırım «nazirler şurası» ve «devlet şurası» qırımtatarlarnıñ aqlarını sıñırlamaq içün elinden kelgenini yaptı
Nazariyede er şey mükemmel körüne edi, amma amelde Qırım «akimiyetiniñ» tamır halqqa nisbeten tam bir strategiyası olmağanı añlaşıldı. O vaqıt Rusiye prezidentiniñ daimiy temsilcisi olğan Oleg Belaventsev Şimaliy Kavkazda qullanılğan usullarnı kirsetmege tırıştı: para, şantaj, boysunmağanlarğa qarşı basqı. Aynı vaqıtta, reberiyetinde şovinistler yer alğan Qırım «nazirler şurası» ve «devlet şurası» qırımtatarlarnıñ aqlarını sıñırlamaq içün elinden kelgenini yaptı. Ana tilinde tasil berilmesi darma-dağın etildi.
2014 senesi baarden küzge qadar Kreml ve onıñ Qırımdaki hızmetçileri Meclisni «boysundırmağa» tırışıp, şimdiki «spiker muavini» Remzi İlyasov etrafında toplaşqan Qurultay delegatlarını sıylay ediler. Halq deputatları Mustafa Cemilev ve Refat Çubarovnıñ kirişleri yasaq etilgen soñ Qurultayğa benzetip, «Qırımnıñ qırımtatar areketini» şekillendirmege tırıştılar.
Anda qırımtatar memurlarını zornen topladılar, amma halq olarnı kerçekten öyle de tanımadı. Belli ki, İlyasovnı idare etken «spiker» Vladimir Konstantinovnıñ etrafında Rusiyege qoltutqan Qurultay «saylavları» meselesi bar edi. Halq böyle bir «maskaradnı» körmemezlikke urır dep, bu ğayeden vazgeçtiler. Kreml ögünde cumhuriyet «akimiyeti» böyle bir masqarağa azır degil edi. Qırım «Devlet şurası» saylavları kösterdi ki, qırımtatarlar siyasiy oyunlarda iştirak etmeycek.
Qırımtatarlar – Kreml yutturğan altın aktsiyadır. (Mücize oldı deyik) Moskva ve tarafdarları Qurultayğa oşağan bir şey qurıp, istegen qararlarnı alsalar da, netice sıfır olacaq. Rusiyeniñ ğamlı olıp meşur olğan Vitaliy Çurkin BMT toplaşuvlarında qırımtatarlar Qırımnıñ Rusiye statusına qoltuta kibi laflarnı biñ de aytsa, bunı boş laf olaraq körecekler.
Sergey Stelmah, siyasiy közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün