Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Qırım işğalini başlağanlarınen Rusiye akimiyeti qırımtatarlarnı öz tarafına çekmege tırışrıtı. Başta bir öz özüni idare etüv milliy organlarını Kremlinniñ uquq çerçivesine kirsetmege niyetlendiler. Soñra boysunmağan Meclisniñ yerie «cemaat areketleri» şekilinde alternativa teşkil etmege tırıştılar. Bütün «ayneci planlar» viran oldu. Milliy faallerni basqı usullarınen ve sıtma propagandanen ezeler. Qırımtatarlanıñ «aq-uquqı tiklenilgeni» aqqında sesli laflarnıñ artında Kremlin eşici surette tamır halqını assimilâtsiyağa oğrata.
Rusiye prezidenti Vladimir Putin işğal etilgen Qırımnı ziyaret etkeni vaqıtında yerli işbirlikçiler oña minnetdarlıq bildirmege, qırımtatarlarnıñ «reabilitatsiyası» aqqında ferman imzalağanı ve ballarğa ana tilinde tasil bermege imkân olğanı içün şükür etmege atıldılar. Cevap olaraq, Rusiye prezidenti onıñ teşebbüsleri «quru kâğıtta qalmamaları» içün areket etilmek kerek olğanı aqqında nevbetteki ibareerini qullandı.
«Biz mıtlaqqa insanlarğa destek ve reabilitatsiya meselesinde içtimaiy-iqtisadiy sualler boyunca tedbir alacamız. Repressiyalar vaqıtında zarar körgen halqalarnıñ reabilitatsiyası, olarnıñ desteklenmesi içün biz 10 milliard ayıramız. İlk evelâ içtimaiy-iqtisadiy destek aqqında söz yürsetile, çünki siyasiy meseleler endi çezildi, bu qararlar alındı. Olar arasında til, medeniyet, ani tilinde tasil, matbuat meseleleri», – dedi Rusiye prezidenti.
Putin qırımtatarlarğa çoq şey ayttı ve aynı zamanda iç bir şey aytmadı. Moskva Qırım sakinlerini bücetten ayırılacaq büyük sermiyalarnen celp eteken vaqıtları endi artıq keride qaldı. Onıñ içün Rusiye prezidenti nevbetteki kere umumiy kölemni seslendirdi. Bu paralar, sanki, repressiyağa oğratılğan halqlar içün ayırldı, olardan neqadarı qırımtatarlarğa ait olğanını o aytmadı.
Ukrain akimiyeti vaqıtında qırımtatar balları öz ana tillerini ögrene bile ediler. Elbette ki, mektep programasında bazı sıqıntılar bar edi, lâkin bügünki künde mektep idarecileri tarafından kösterilgen pervasızlıq ve qanunsızlıq yanında o sıqıntılar iç bir şey degil
İşbirlikçilerniñ davranışına köre, tamır halqı özüni soñsuz bahtlı iss etmek kerek, çünki 2014 senesi Putin «reabilitatsiya» aqqında mundericesi olmağan fermannı imzaladı ve qırımtatar tiline yarımadada resmiy olaraq «devlet» statusını berdi. Hatırlatmağa kerektir, ukrain akimiyeti vaqıtında qırımtatar balları öz ana tillerini ögrene bile ediler. Elbette ki, mektep programasında bazı sıqıntılar bar edi, lâkin bügünki künde mektep idarecileri tarafından kösterilgen pervasızlıq ve qanunsızlıq yanında o sıqıntılar iç bir şey degil.
Böyle propagandanıñ maqsadı – dünya toplulığı ve TV ile gazetalarnı ekâne haber vastası olaraq qabul etken orta yaşlı ve esli başlı qırımtatarlarıdır. Bir yalannı yüz kere tekrarlasañ, sersemletilgen eali içün o «kerçek» ola. Putinniñ Ğarptaki (hususan AB devletlerindeki) tarafdarları onı qorçalamaq içün qandırıcı delillerge muhtaclar. Bizim memleketimizniñ şarqındaki cenk, terroristik ücümlar, MH-17 uçağınıñ tüşürülmesi, Moskvanıñ doğrudan-doğru yapqan tecavuzları, qanunğa zıt kelgen Qırımdaki «referendum», yarımadanıñ tamır halqına qarşı eziyet – bunıñ epiai Putinniñ advokatlarını küçsüz qaldıra. Qırımtatarlar sanki «cumhuriyetniñ» Rusiyege ait olğanınen razı olğanınları kösterilse, Avropa ve Amerikadaki «şainlerniñ» beyanatlarına cevap bermek içün yañı deliller peyda olacaq. Kremlinge ağır olğanı – Qırım işğaline tamır halqınıñ ayrı şübeli mensupları degil de, Milliy Qurultay destek bermek kerek olğanıdır. Meclis içinde inqilâp keçirmek ıntıluvları devirildi, boysunacaq temsil organlarını ise yañı «akimiyet» teşkil etip olamadı.
Qırımdaki silâlı quvetler Moskvadan kelgen emir ile qırımtatarları ve yarımadanıñ diger sakinlerini qarşı-qarşığa ayıra.
Öz muvafaqiyetsizligini añlap, Moskvada halqnıñ öz özüni idare etüv ve milliy şuur müessiselerini bütüley yoq etmege qarar aldılar. Qırımdaki silâlı quvetler Moskvadan kelgen emir ile qırımtatarları ve yarımadanıñ diger sakinlerini qarşı-qarşığa ayıra. Misallerden biri – ğamlı ve belli «26 fevral» mahkeme işi. «Prokuratura» hadimleri sözdeki mahkemede 2014 senesi 26 fevralde qırımtatarlar «yerli sakinlerge» qarşı miting keçirgenlerini defalarca beyanatlarında seslendirdiler. Yani, tamır halqı sözlerde kelmeşek ve yabancı olaraq kösterile.
Milliy timsaller qatiyen yasaq etile. Mektep talebelerine mektepteki tantanalı merasimlerge Tamğa ile bezetilgen urbalarda kelmege yazaq etildi. Müthiş vaziyet Bağçasaray rayonındaki Acı-Bolat (Uglovoye) köyünde yüz berdi: bala ansabliniñ iştirakçilerini milliy timsaller ile tişörtlerni, tersine çevirip, kiymege mecbur ettiler. Keçenlerde Sudaqtaki rus «mahkemesi» Alim Muslâdinovnı 20 biñ ruble ile cezalağanı belli oldı. Gençniñ qabaatı sadece şu ki – 1944 senesiniñ sürgünlik qurbanlarınıñ hatıra kününde o qırımtatar bayrağı ile avtoyürüşte iştirak etti.
Rusiye akimiyeti, sovetler deviriniñ şekli tecribesini tekrarlap, qırımtatarlarnıñ ayrı halq olraq bar olğanlarını red ete. Tamır halqınıñ tek milliy timsallerini degil de, tarihiy şuurını da yoq etmege tırışalar. Qırımtatar alimlerini, din ve medeniyet erbaplarını er türli şekilde Qazanğa yöñelteler. Açıq-aydın bir misal – Qırımtatarlarnıñ ve yarımadadaki diger halqlarnıñ tarihı boyunca Qırım ögrenüv merkezi Tataristan İlimler Akademiyasınıñ tarih institutına ait olup çalışa. Qırım yarımadasınıñ tarihına dair tedqiqatlar çerçivesinde yapılğan «ilmiy faaliyet» aqqında bunı bilmek yeterlidir.
Adiy ayatta tamır halqınıñ vekilleri «Mında aqlarıñıznı talap etmeñiz. Sizde Tataristan bar. Anda ketiñiz» degen itirazlarnı diñlemek mecbur olalar
Qırımtatarlarnı ziyalılar seviyesinde qazanlılarnen qarıştıralar, Tataristannı ise tamır halq içün qıtaiy cumhuriyet olaraq tanıtalar. Bunıñ episi faal surette regional kütleviy haber vastalarında teşviq etile. Çoqusı allarda nümineviy Ukrainanıñ kiyik duşmanları, Qırımdaki «siyasetşınaslar» olaraq tanıtılğan işğalniñ yerli tarafdarları böyle tavırlarğa qol tutalar. Adiy ayatta tamır halqınıñ vekilleri «Mında aqlarıñıznı talap etmeñiz. Sizde Tataristan bar. Anda ketiñiz» degen itirazlarnı diñlemek mecbur olalar. Asılında, Qırım ve Aqyar Musulmanlarınıñ diniy idaresine Taristanlı Ravil Gaynutdin vasiylik yapa. Mufti Emirali Ablayev sıq-sıq Qazanğa çeşit türlü merasimlerge qoşula, anda da oña «tatar din erbabı» deyler. Şimdige qadar QMDİ hadimlerinden iç kimse böyle davranışqa qarşı çıqmadı. Demek, olar qırımtatarlarnıñ Qazan tatarları arasında qarışıtırılması içün yapılğan bu siyasetinen razılar.
Sergey Stelmah, siyasiy közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün