Qırım kelecegi içün küreş

Üç yıldan berli Qırımnıñ mektep talebeleri ve studentleri Bilgi kününi Rusiye Federatsiyasınıñ bayraqları altında qarşılay. Yarımadağa yañı tasil sisteması da keldi – qırımlılarnı Rusiye vatandaşları olaraq terbiye eteler. Genç qırımlılar içün küreş yañı akimiyetniñ esas vazifelerinden biri oldı: ukrain mektepleri qapatıla, qırımtatarca ve ukraince yasaq etile, mektep derslerinde teşviqat yapıla – Rusiyeniñ «maqtana bilecek» cedvelinde daa nice şey bar.

İşğal altındaki Qırımda qalğan yuqarı sınıf talebeleri ya da studentlerniñ añını yañıdan terbiye etmk aman-aman imkânsız, dep tüşüne esas Ukrainada ğayrıdan tiklengen V.İ.Vernadskiy adına Tavriya milliy universitetiniñ rektorı Vladimir Kazarin. Onıñ qayd etkenine köre, Qırım gençleri ifade, baqış, qıymet ve malümat serbestligi esasında diger yaşayış tarzlarını şekillendirip oldı. Genç bir qırımlı Rusiye Federatsiyasınıñ yat shemasına razı olamaz, çünki mezkür qıymetlerden vazgeçmege mecbur qalacaq, dep tüşüne rektor.

Ukraina tasil ve ilim sabıq naziri Sergey Kvit de aynı fikirde. Onıñ zanınca, dünyada zemaneviy tehnologiyalar olğan vaqıtta ve sıñırlarğa baqmadan, er kesniñ alternativ malümat almağa imkânı olğanda Rusiye teşviqat sisteması pek muvafaqiteli olamaz. Amma biraz vaqıt keçken soñ sistema kene de qırımlılarnı Rusiye istegeni kibi alıştıra bile. Sabıq nazir vaziyetke tesir ete bilecek merkeziy vaqialardan biri olaraq Ukrainada olğanlarnı köre.

«Muvafaqiyetli olsaq, islâatlar yolunda emin olıp areket etsek ve insanlar deñişmelerni körse, ebet, olarnıñ teşviqat sisteması muvafaqiyetsiz olur. Eñ esası – Ukrainanıñ vaziyeti», – dep ayta Sergey Kvit.

Temiz tahta

Ekspertlerniñ fikirince, yañıdan terbiye etilmesi mümkün olğan qırımlılar arasında yarımadanıñ eñ küçük sakinleri zayıf ola.

«Almenda» vatandaş maarifi merkeziniñ reisi Valentina Potapovanıñ fikirince, olarnı Ukraina aman-aman coydı. Onıñ aytqanına köre, Rusiye tasil sistemasında er şey olğanı kibi kösterilmey. Potapova bir misal ketire, bala bağçasına qatnağan qırımtatar balası evge kelip, qorantasına «rus» olğanını ayta. Ana-babası ise cevap bere: «Yoq, sen – qırımtatarısıñ». «Yoq, bala bağçasında maña «rus» olğanımnı ayttılar», – dep cevap bere edi bala. Ekspert bu usullarnı SSCBde yapılğan aynı şeyler ile qıyaslay, o vaqıt 15 farqlı cumhuriyette «rusiyeli» ve «rus» ıstılaları yañlış tanıtılğan edi.

Vladimir Kazarin küçük sınıflarnı istegen er şeyni sıza bilgen temiz tahta ile qıyaslay. «Balağa keşif etmek degil, tanklarğa minip, silâdan ateş yapmaq güzel olğanını aytmaq mümkün. Birisini basıp almaq ve betine urmaq, qorquzmaq ya da yerine oturtmaq mümkün olğanını aytmaq mümkün», – dep tüşüne rektor. O, yañı tasil sistemasında buña bir ya da eki yıl degil, birinci sınıftan sekizinci-doquzıncı sınıfqa qadar vaqıt kerek, dep qoşa.

Sergey Kvit de küçük sınıflar coyula bilecegini red etmey. Onıñ fikirince, balalar mektepte ve büyüklerniñ aytqanlarını menimseycekler. «İşğalnen bağlı bir facia. Balalar eşitkenini ezberleycekler. Elbet de, alternativ fikir bar, amma onı bildirmek içün büyük olmaq ve tenqit etmek kerek», – dep qayd ete sabıq nazir.

Ana-babalarnıñ kontroli

Genç qırımlılarnıñ kimligi şekillengende ana-babalarnıñ rolü büyük ola, dep ayta ekspertler.

Valentina Potapovanıñ aytqanına köre, balanıñ dünyabaqışı qorantası, qoranta ve turmuş müitine bağlı. Ekspert esas Ukrainada tasil almağa istegen abituriyentniñ ikâyesini añlata. Student olacaq qız Potapovağa yarımadadaki sınıfında Ukrainağa qoltutqan dört insan bar edi, soñra ise bir kişi qalğanını ayttı. «Ne içün?» sualine qız bazıları indemeyip otura ve ne tüşüngenleri belli degil, digerleri ise «artıq bir şey yapamaymız» deyler, dep cevap berdi. Ekspert emin ki, bala öz tüşüngenini aytmay, ana-babasınıñ aytqanlarını tekrarlay.

Vladimir Kazarin ana-babağa «terbiyeci» dey ve olar balanıñ birinci sınıftan yedinci-sınıfqa qadar dünyabaqışınıñ şekillenmesinde büyük rol oynağanını tüşüne. Bundan soñ balalarğa soqaq, oquğan kitapları ve digerlerniñ tecribesi tesir etip başlay.

Sabıq nazir Sergey Kvit de – balanıñ vatandaş olaraq kelecegine aile müiti tesir ete ğayesiniñ tarafdarıdır. Faqat qayd ete ki, yarımadada yalıñız progressiv ana-babalar yaşamay.

«Bu insanlar sovetlerniñ sisteması, sovet sistemasınıñ repressiv organları ile bağlı edi. Anda qarşılıq köstermek içün böyle bir müit yoq. Anda oğrağan vaziyetini añalağan eali qatlamları bar», – dep ayta Kvit.

Amma şunı da qayd ete, diger mektepke barğan, diger insanlarnen tanış olğan, diger kitaplarnı oquğan ve diger televideniyeni seyir etken balalar da «ana-babalarına tesir etecek agentler» ola bile.