Qırım ve Rusiye Federatsiyasında siyasiy mabuslarnıñ – şu cümleden Meclis vekili İlmi Ümerov, jurnalist Nikolay Semena, Qırım musulmanları ve «fevral 26» işi mahkeme esnasları devam ete. Bu insanlarnıñ azat etilmesi ümüti barmı-yoqmı mevzusında adliyeciler Emil Kürbedinov ve Edem Semedlâyevnen laf etecekmiz.
– Musafirlerimiz Qırım adliyecileri Emil Kurbedinov ve Edem Semedlâyev. Emil, mayıs 25-te gece qaçırılğan Dünya Qırımtatar Kongressi İcra komitetiniñ azası Ervin İbragimov aqqında bir haber barmı? Yol politsiyası hızmetiniñ urbasında insanlar onı tutıp aldılar, bunı isbatlağan video bar.
Kürbedinov: Meselâ, şeklengenler aqqında alâ daa resmiy malümat yoq. Bir qaç kün evelsi Ervinniñ soy-sopları yapqan duada oldım. Babasınen laf ettim. Oğullarına ne oldı bilmeyler.
– Bu işni uquq qoruyıcı organları taqiq etemi? Bilgenim kibi, arizanı bile birden qabul etmediler.
Kürbedinov: E, Ervinniñ arabası tapılğan soñ tuvğanları birden Aqmescitteki Federal havfsızlıq hızmetine kettiler. Olar yalıñız arizanı qabul etmegen nevbetçinen telefon ile bağlana bildiler. Amma Federal havfsızlıq hızmetiniñ binasına kiriñiz – ve anda hollda büyük stend, anda ise Federal havfsızlıq hızmeti vatandaşlarnıñ er bir arizasını qabul etmeli kibi bir yazı bar. Amma arizanı qabul etmege kesen-kes red ettiler. Bu sebepten bir sıra şikâyet yazdılar. Üç kündir uquq qoruyıcılar iç bir şey yapmadılar. Bağçasaray rayonınıñ politsiya azbarında sakinler körüşüvi olğan soñ bir de bir areketler başladı. Amma haber alâ daa yoq.
– Şimdi Qırımda 16 insan ğayıp olğan sayıla. Uquq qoruyıcı organlarınıñ böyle munasebeti bütün bularğa aynımı?
Bir sıra işler içün men özüm 10-larnen cılt işlerni kördim, amma belli bir netice daa yoqEmil Kürbedinov
Kürbedinov: Bir sıra işler içün men özüm 10-larnen cılt işlerni kördim, amma belli bir netice daa yoq. Resmiy bir iza – yoq. İnsanlarnı köylernen ve rayonlarnen soraştırdılar – amma iç bir şey.
– Qırımda ğamlı meşur ve «Hizb ut-Tahrir işi». Edem, bu iş boyunca haberler nasıl? Birinci dört şeklengen kişi mahkeme altında Rusiyeniñ Rostov-na-Donu şeerinde. Al-azırda iş ne derecede?
Semedlâyev: E, Şimal-Kavkaz bölge arbiy mahkemesinde Aqyar gençleriniñ işi boyunca diñlevler başladı. Şaatlarnıñ büyük qısmını soraştırdılar, em de gizli şaatnı de soraştırdılar, soñra prokuratura tarafından berilgen malümatnı ve delillerni ögreneler.
– Qırım işleri içün gizli şaatlarnıñ peyda olması ne qadar has?
Semedlâyev: Men buña qabaat tarafını qurtaracaq vasta deyim. Böyle işler gizli şaatlarnen allı-güllüle – bu prokuraturanıñ qabaatını üküm almaq içün bir yiptir.
– Demek ki, gizli şaat er şeyni ayta bile?
Semedlâyev: E. Kimse bu şaat kim ve qayda olğanını bilmey. Ses deñişe, amma qanunda böyle bir şey yoq. Sorğu ratsiya rejiminde keçe. Adam dögmege basa, cevap bere ve tekrar dögmege basa. Binada ne olğanı eşitilmey. Pek sıq qoruma sualiniñ ve cevap arasında turmalar bar. Sanki suflör oturıp, cevaplarnı ayta. Şimal-Kavkaz mahkemesi sorğusında gizli şaatnıñ tam bir şarq aktsenti bar edi. İşdeşlerim ondan bayağı zor şekilde sual berdiler, olarnı rus insanı bile birden añlamaz edi. O, toqtavdan soñ açıq-aydın cevap bere edi. Eminim, anda «tevsiyeci» otura edi.
– Ne kibi malümat alındı? Qabaatqa ne yetişmedi?
Semedlâyev: Şaat umumiy şeylerni ayttı. Bu insanlar Hizb ut-Tahrirniñ azaları, o, özü de olarnıñ közlerinde bulunğan edi, adamlarnı nasıl celp etkenlerini körgen edi. Biz tam bir şeyge keçken soñ kimni celp ete ediler, angi şaatlar yanında, nasıl oldı, ne ayta ediler – şaat şaşmalamağa başladı.
Rusiyede isaiyat çoq kederli: eki yüzünci fayız aqlama ükmüEmil Kürbedinov
– Emil, sizce, iş taqiqatı nasıl bitecek? Qabaat ükmü ola bilemi, çünki Qırım mabuslarınıñ işlerinde böyle olğan edi?
Kürbedinov: E, amma tek Qırım içün degil. Rusiyede isaiyat çoq kederli: eki yüzünci fayız aqlama ükmü. Olardan da bir qısım mahkeme ve prokuraturada çalışqan insanlar. Aqlama ükmüne ümüt etmeymiz.
– Keliñiz, Qırım jurnalisti Nikolay Semenanıñ işine keçeyik. Aprel 19-da Rusiye Federal havfsızlıq hızmeti (FSB) onuñ evinde tintüv keçirdi. Rusiyege boysunğan Qırım prokurorı Natalya Poklonskaya kütleviy haber vastalarında basılğan maqaleler içün Rusiye qanunlarına köre «separatizm» maddesi boyunca Qırım jurnalistine qarşı cinaiy iş açtı. Nikolay qabaatını red ete. Bu iş boyunca nasıl malümat bar?
Kürbedinov: Federal havfsızlıq hızmeti ile mahkemeden evel taqiqat keçirele. Semenada çıqarılğan er şey ekspertizağa kete, şu cümleden, bilgisayar metnleri. Qalğan er şey taqiqat sırı.
– Bu Qırımda Federal havfsızlıq hızmeti (FSB) jurnalistlerni taqip etkenini köstergen birinci iş degil öylemi?
Kürbedinov: Bu evel planlaştırılğan aktsiya, mence. O künü bir sıra jurnalist, em de frilanserniñ evinde tintüv keçirdiler. Olarnı Federal havfsızlıq hızmetiniñ binasına ketirdiler ve sorğuğa çekmege tırıştılar. Bu – malümatnı mustaqil olaraq paylaşmağa tırışqan insanlarğa basqı mahkeme toplaşuvlarında da bar – Zair Akadırovğa qarşı, misal olaraq. Böyle bir meyil bar.
– Demek ki, Qırımda FSB közüniñ altına tüşken risk gruppalar da bar?
Kürbedinov: Er kes FSBniñ diqqatı altında, hususan olarğa esabat bermegenler, öz noqtaiy- nazarı olğanlar. Başqa tüşüngenler. Olar risk grupptalar. Bu musulmanlar. Jurnalistler. Öz fikirlerini aytqan adiy insanlar.
– Meclis azası İlmi Ümerovnıñ işine keçeyik. İş angi basamaqta buluna. Ümerovnı ne ile qabaatlaylar?
Kürbedinov: Mahkeme daa olmadı, mahkemeden evel taqiqat keçirile. FSB yañıdan ekspertizalarnı keçire. Yaqında Ümerovğa ruhiy ekspertiza keçirilmesini istediler, çalışabilecegini teşkerecekler. Onı Kyivdeki ATR telekanalında yapqan çıqışında Rusiye topraq bütünligini bozmağa çağırğanı ile qabaatlaylar.
– «Fevral 26» işi bir yıldan ziyade devam ete. Ahtem Çiygoz bir buçuq yıl apiste yata. Bu iş yañı siyasiy mabuslar peyda olacağına sebep olmaycaqmı? Çünkü taqiqat sozula.
Kürbedinov: Mahkemeden evelki taqiqat bir yılğa yaqın devam etti, soñ işniñ maiyetini taqiq etilmesi içün mahkemege berdiler, şaatlar ve qurbanlar yahşı etip sorğuğa çekilmedi, bir buçuq ay iş baqıldı, mahkeme qoruyıcılardan birisiniñ muracaatını qanaatlendirdi ve işni Taqiqat komitetine qaytardı. Tüzetilgen cinaiy iş ögrenile, onı tekrar baqılması içün berecekler. Anda onlarnen qurban ve şaatlar bar, 8 qabaatlanğan, ondan ziyade adliyeci. Bir şaatnı bütün kün soraştıra bileler, künde eki şaat ola bile. İş daa çoq baqılacaq.
– Bilemiz ki, mahkeme Meclis faaliyetini qanunsız, ekstremist dep tanıdı, amma qararğa itiraz bildirdiler.
Kürbedinov: E, amma o daa işke tüşürilmedi.
– Meclis faaliyetinde iştirak etken insanlarnı mesüliyetke çekmege tırıştılarmı?
Kürbedinov: Şimdilik yoq. Amma eger qarar işke tüşürilse – mında er şey uquq qorçalayıcılarnıñ istegine bağlı olacaq.
– İyün 14-de Kyivge sabıq siyasiy mabuslar Gennadiy Afanasyev ve Yuriy Soloşenko qayttılar. Ukraina ve Rusiye ombudsmenleri Valeriya Lutkovskaya ve Tatyana Moskalkova Aqmescit apishanesi mabuslarını esas Ukrainağa berilmesi içün añlaştılar. Qırımdaki vaziyet eyileşecegine ümüt barmı?
Ukraina tış işler nazirligi «Hizb ut-Tahrir işine» de qoşuldı, konsul Rostovdaki bütün toplaşuvlarda ola, yardım yapılaEmil Kürbedinov
Kürbedinov: İleride mabuslar deñiştirile bile. Ukraina tış işler nazirligi «Hizb ut-Tahrir işine» de qoşuldı, konsul Rostovdaki bütün toplaşuvlarda ola, yardım yapıla. Amma qabaatlanğanlarğa sualler bar.
– Edem, «Hizb ut-Tahrir işinde» yımşaqlıqnı bekleysiñizmi? Bu teşkilâtnen küreşte Rusiyeniñ tecribesini bilemiz, hususan Başkiriyada. Ümüt barmı?
Semedlâyev: Biz er zaman yahşığa inanamız, bunıñ içün de çalışamız. Keder taşı – terrorist teşkilâtlarğa alıp barğan 2003 senesinde Baş mahkemeniñ qararı. Biz işniñ mevzusını ögrendik ve Hizb ut-Tahrirniñ teraktlarnen alâqası olğanına delil tapmadıq. Mesele bu. Biz bu qararğa itiraz bildirmek isteymiz.
