Refat Çubarov: ruslarnıñ yardımına ihtiyacımız yoq

Qırımdaki rus akimiyeti nezaret altına alacaq qırımtatar cemaat teşkilâtlarını qurmaq istey. İşğalcilerge qoltutqan yarımadanıñ akimiyeti «özüne aitliginiñ saqlanması, til inkişafı, milliy medeniyeti, tasil meselelerini mustaqil olaraq çezmege» aq bergen qırımtatarlar içün federal milliy-medeniy muhtariyetni yaratmaq niyetinde. Bu teşebbüs aqqında Rusiyege qoltutqan qırımtatar cemaat faalleri bildirdiler.

Olarnıñ aytqanlarına köre, Rusiyede qırımtatarlar yaşağan bütün regionlarnı muhtariyetke qaplap almalı. Em de Qırımda böyle muhtariyet endi quruldı. Onıñ reberi qırımtatarlarnıñ Mecliske qarşı çıqışlarınen şüret qazanğan Eyvaz Umerov oldı. Qırımtatar halqınıñ birleşmesi – Meclis, Rusiyege boysunğan Qırım Yuqarı mahkemesi tarafından ekstremizm ile qabaatlanıp, bu yıl aprel ayında yasaqlandı. Asılında Meclis yasağı Qırımğa Rusiye kelgen soñ qırımtatar miliiy areketine tüşken represiyalarınıñ mantıqiy devamıdır.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov Federal muhtariyetniñ yaratuv fikrini manasız dep saya.

– Daa da manasız fikirni yaratmaq mümkün degil edi. Şübem yoq ki, fikir Moskva tarafından keldi. Men buna menfiy baqam. Biz qırımtatarlar Qırım yarımadasınıñ tamır halqı, biz öz toprağımızdamız. Rusiye devletiniñ qurulış algoritmine köre, muhtariyet qırımtatar halqınıñ öz tarifine aqqı ile olmalı edi.

– Qırımtatar milliy areketiniñ ne derecede devlet destegine muhtacı bar?

– Rus devletiniñ yardımı bizge kerekmey. Rusiye kimsege amanlıq ketirmek içün Qırımnı zapt etmedi. Rusiye Qırım yarımadasını Şimaliy Atlantik Añlaşması Teşkilâtınıñ (NATO) cenübiy taraftan cenk platsdarmına çevire. Rusiye yarımadadan oña riayetkâr olmağan ealini çıqartacaq ve birinciden, elbet de, qırımtatarlarnı quvmağa tırışacaq.

​

​– Soñki eki yılda yañı akimiyetke qoltutqan bir qaç qırımtatar teşkilâtı peyda oldı. Kreml milliy areketni ayıra bildimi?

– Sözüme inanmañıznı isteyim: Qırımdan kelgen bir vesiqanı bugün oqudım. O, gizli bir vesiqa. İşğalcilerniñ qırımtatar milliy areketini bölmek içün bütün ğayretiniñ ihtisasiy talili kösterile. Birinciden qırımtatarlarnı ayartmaq içün. Ve aynı bu vesiqada bunı yapamadılar, dep tanıylar. Men aman-aman tsitata ketirem: Meclisniñ liderleri Refat Çubarov ve Mustafa Cemilev Kiyevge qaçqan soñ Qırımda Rusiye kelgeninen eki yıl içinde «nazlanğan» qırımtatarlardan birisini liderge çeviremedik.

​

​– Zemaneviy vaziyet sovetlerde olğanına ne qadar oşay? Basqı usulları o zamannı hatırlatamı?

– Mence şimdi basqı daa da ince, daa da tsinik, daa da sıñırsız. Akimiyet maqsadlarına irişmek içün öz qanunlarını bile boza. Sovetler zamanında da tsinizm bar edi, amma formal olaraq qanunlarına da riayet etile edi. Şimdi ise işğal etilgen Qırımda akimiyetke riayetkârlıqnı mecburiy köstermek kerek. Ve akimiyetke tek bir qaç konkret gruppadan ya da içtimaiy faallerden degil, başqa saalarda da köstermeni bekleyler. Misal olaraq, ocalar öz riayetkârlığını köstermeli. İş adamları de öz biznesini telükege oğratmamaq içün akimiyet küçlerinen «çalışıp», riayetkârlığını köstermeliler. Tek öz faaliyetnen resmiy şeylerge keder etmeycek cemaat teşkilâtları ola bile. Sovet akimiyetine köre bugünki rus akimiyeti iç aşkârsız. Onıñ vekili er bir evge, er bir qorantağa sürip kire bile.

– Bu yılnıñ aprel ayında Qırım Yuqarı mahkemesiniñ qararı boyunca Meclis faaliyeti yasaqlandı. Yasaqtan soñ yaşayış barmı?

– Biz bu yasaqqa daa fevralde azır edik, işğalci mahkeme üzerinden bizni yasaq ete bilgenlerge birinci şartlar peyda olmağa başladı. Biz ise uyğun qararlarnı berdik. Meclis qararınen fevral 19-dan esas Ukrainada bulunğan Meclis vekillerine ve reisine bazı aqlar berildi ve biz bu vekâletlerni fevqulâde faal rejimde qullanamız.

– Angi aqlarnıñ qorunması şimdi eñ müim ola?

– Birinci olaraq Qırımda insan azatlığını ve ayatını qorumaq. Şimdi bizde on sekiz kişi Qırımda Taqiqat komitetiniñ ve Federal telükesizlik hızmetiniñ divarları arqasında bulunar. Bir qaç ğayıp olğan insannı ölü taptıq. Demek birinci vazife – Qırımda yaşağan insanlarnıñ telükesizligini temin etmek, amma şimdilik bizde işğalcilerni adiy insan aqlarına riayet ettirmek içün semereli bir mehanizm yoq, – dep hulâsa çıqardı Refat Çubarov.

Kreml Qırımtatar milliy arketinden neni talap ete ve teklif etilgen muhtariyet nasıl olacağını Radio Svobodağa şarqşınas ve Moskvadaki Karnegi merkeziniñ alimler şurasınıñ vekili Aleksey Malaşenko añlattı:

– Kreml qırımtatar milliy areketinden başqa areketlerden talap etken şeylerni körmek istey, – tam riayetkârlıq, tam tınçlıq, tam sükünet. Daa serbest şaraitlerde yaşamağa alışqan qırımtatarlar içün bu, elbet de, zor. Em de qırımtatarlar sürgünlikni unutmadılar. Alâ daa yer muhtariyet meselesi bar, alâ daa köçip kelgenlerniñ meselesi bar, alâ daa qavmiy arası munasebet meseleleri bar. Ve bu meselelerni Meclisni yasaqlap çezmesine inanmaq pek hucur.​

Elbet de, rus akimiyeti içün Meclis – pek radikal teşkilât, çünki olar Qırımnı Rusiyeniñ bir parçası olaraq qabul etmeyler, olar Ğarptan yardım isteyler ve olarnı da añlaymız. Men şimdiki Meclis reisi Refat Çubarov Avropa Birligini Rusiyeden yermaynı tedarik körmekten vazgeçmege çağırğanını endi aytmayım. Bu imkânsız olacağını añlaymız, amma Meclis rus akimiyetine keder etkenini köstergen bir arekettir. Rus akimiyeti de qırımtatarlarğa nisbeten çoq hata yapa. Mence, rus akimiyeti bütün Rusiyede olğanı kibi Qırımda da özüni öyle alıp bara, amma Qırımğa alâ daa Rusiye aytamaymız: Ukrainada olğanlardan soñ anda fikir çeşitligi bar ve ilâhre.

– Meclis özüni semereli idare meselelerini yahşı çezgen ve halqnıñ aqlarını qorçalağan teşkilât olaraq kösterdi. Çalışqan qurulışnı bozmaq ne kerek edi?

​

– Vaziyet pek qolay degil, elbet de. Böyle qurulışnı bozmaq mümkün degil. Amma rus akimiyeti içün Meclis ekstremist teşkilât, çünki Meclis Qırım Rusiyeniñ olğanını tanımay. Bu teşkilât tek ekstemist ve radikal insanlardan ibaret olğanını köstermek aqılsızlıqtır. Meclisniñ bir qısmınen añlaşmaq (anda öyle insanlar bar), dialog başlatmaq, bir fikirge kelmege ve soñ derece fikirlerden vazgeçmek mümkün edi. Ya da 2015 senesinden berli yapmağa başlanğan muvaziy teşkilâtlarnı yaratmaq mümkün, ve, ğaliba, bu pek formal etile.

– Qırımtatarlar içün federal milliy-medeniy muhtariyetni yaratmağa teklif ettiler. Siz böyle teşebbüske nasıl qıymet kesesiñiz ve bu «kâğıtta muhtariyet» olacağında büyük ihtimal barmı?

– Siz bergen sualiñizge özüñiz cevap berdiniz. Kâğıtta bütün şey tüm-tüz ola bile, amma bu plannı yerine ketirmege başlasalar – bir çoq problem peyda olur. Belki, riayetkârlıqtan bir şeyge irersin, amma tam nasıl bir şeyge añlamayım. Meclis belli, çünki onıñ arqasında vaqialar, küreş devirleri. Bunıñ içün, mence, Kreml ile yaratılğan formal teşkilâtlar Meclisniñ yerine keçirilmez. Yasaqtan soñ da Meclis ğayıp olmaz, tek gizlilikke keter. Rus akimiyeti qurğan teşkilâtlar siyasetsiz, olar medeniyetnen oğraşa, eger de kerçek muhalifetni taqdim etseler, birden bastırılalar.

​– Qırımtatarlarğa teklif etilgen muhtariyet medeniy teşkilât olsa, olar öz aqlarını, em de siyasiy aqlarını, doğru qorçala bileceklermi?

– Mıtlaqa teşkilât medeniy olur. Mence, er angi siyasiy şikâyetlerge ekstremizm olaraq baqacaqlar. Nasıl eteler biz yahşı bilemiz. Eñ faal ve hoşnutsızlar, hususan, yaşlar arasından ketecekler. Birev kureşni devam etmek içün qalacaq, bu alda ne içün küreşecekler añlamasam da, çünki aynı Meclis, Çubarov ve Meclisnen bağlı insanlar kibi ekstremist ismini alırlar. Oyun, til, belki, temsilcilik içün küreşecekler, – dep tüşüne Aleksey Malaşenko.

Qırımtatar halqınıñ liderleri Refat Çubarovğa ve Mustafa Cemilevge 2014 yılından berli Rusiyege kirişleri yasaqlandı. 2015 yılınıñ mayıs ayında Qırım ve Aqyar Federal telükesizlik hızmetiniñ idaresi Çubarovğa qarşı halq ögünde separatizmge çağırtuv boyunca cinaiy dava başlattı.

Radio Svoboda

Metnniñ asıl nushası – Radio Svoboda saytında