Qırımdan esas Ukrainağa köçip kelgen musulmanlar yañı yerlerge alışıp, ukrain ümmetiniñ liderleri olmağa azırlar. Faqat Kyiv şeyhleri Qırımdaki dindaşları büyük şeerlerniñ çoq milletli cemiyetleri ile iş tutmaq qabiliyetini ögrenmeli, dep tüşüneler.
Memleketniñ eñ genç musulman cemaat teşkilâtlarından biri – «Ukraina musulmanları birligi» (UMB). Bu teşkilât eki yıl evelsi Qırımdan kelgen ve ukrain musulmanları tarafından quruldı. Qırımtatarı Elimdar (Suleyman) Hayrullayevniñ yolbaşçılığı altında olğan cemiyet özüni Ukraina paytahtında kösterdi. Fidanlarnı oturtma, Quran-ı Kerim ayetleriniñ ukraince tercimeleri olğan billboardlar, Qurban bayramları ve Kyivdeki sergi merkezinde iftarlar... Bütün aktsiyalar Kyivdeki qırımtatar cemiyetiniñ yardımınen keçirilgen edi.
Mayısnıñ ekinci yarısında UMD cemiyet ve Taras Şevçenko Kyiv milliy universiteti tarih bölüginiñ reberliginen beraber talebe ve ocalar, em de istegi olğan er kes içün lektsiyalarnı teşkil etti. Eki afta devamında Muhammad ibn Saud İslâm universitetinde (Er-Riyad, Saudiy Arabistan) din tasilini alğan şeyh Suleyman bu din tarihına bağışlanğan «Tarih prizmasından keçken islâm» adlı sekiz lektsiyanı keçirdi. Lektsiyalar islâm dininiñ tarihı, «cihad» manası ve islâmda qadın-qızlarnıñ aqları, bu dinniñ diger dinlerge olğan munasebeti ve diger müim meselelernen bağlı oldı.
Din bilgilerini almaq istegi
İslâm aqqında malümat ukrain universitetlerinde ekseriyette musulman olmağan ocalar tarafından berile. Böyle etip yañlış fikirler şekillene bile, dep tüşüne tarih bölüginiñ talebesi İvan Jukovskiy. Onıñ zanınca, dinni din adamları añlatmalı.
«Dinşınaslar islâmğa Avropa noqtaiy nazarından baqalar. Şeyh islâmnı nasıl körgenini añlata ve bu kitaptan meraqlıdır», – dedi talebe.
Maarif aktsiyasınıñ teşkilâtçılarından biri, tarih bölüginiñ 6-ncı sınıf talebesi, musulman Vitaliy Lülkanıñ aytqanına köre, studentler islâmnı ögrenmek isteyler.
«Eki lektsiyadan soñ özek köründi – aman-aman 70 insan, olar er bir lektsiyağa kelip, faal sürette sual bereler», – dep ayttı o Qırım.Aqiqatqa.
Olarnıñ arasında Vitaliyniñ yardımcısı Ülyana da bar. O, 1 milliard insandan ziyade kütken din aqqında bir sıra menfiy malümat olğanını ayta, bu sebepten islâmnen meraqlandı.
«Yabancı bir şey meraqlı ola. Amma saña ait olmasa, menfiy bir şey olğanını ifadelemey. İslâm tarihını ögrenmek istedim, islâm aqqında musulmanlarnı diñlemek istedim», – dep ayttı o.
İnsanlar doğru malümat almağa tırışqanları quvandıra. Ve qayd eteler: bunı internette kördik ya da oqudıq, bunı ise musulmanlardan eşitken edikŞeyh Suleyman
Şeyh Suleyman onıñ ananeviy diñleyicileri – musulmanlar ve tarih oquğan talebeler aqqında farq olğanını qayd etti. Musulmanlarnı daa çoq ibadetler ve işanç tarafları meraqlandıra, studentler ise din aqqında umumiy malümat almağa tırışalar.
«Ebet, er bir lektsiyadan soñ farqlı-farqlı sualler oldı. Allahnıñ izninen bu suallerge ceap bermege tırışamız. Bular esasen islâmğa dair yañlış fikirlernen bağlı: islâmda qadın-qızlar, cihad meselesi, musulmanlarnıñ musulman olmağanlarğa munasebetleri. İnsanlar doğru malümat almağa tırışqanları quvandıra. Ve qayd eteler: bunı internette kördik ya da oqudıq, bunı ise musulmanlardan eşitken edik», – dep ayttı şeyh Suleyman Qırım.Aqiqatqa.
Elimdar (Suleyman) Hayrullayevniñ Taras Şevçenko Kyiv milliy universitetinde oquğan islâm aqqında lektsiyaları – Ukrainada bir musulmannıñ din aqqında malümat bermesiniñ ekinci örnegidir. «Ostrog akademiyası» universitetinde (Rovno vilâyeti) musulman, Qurannı ukraincege tercime etken Mihail Yakuboviç ders bere.
Qırımlılar – islâm ocaları
Qırım işğalinden soñ ve Rusiye istilâsı arfesinde bir qaç itibarlı musulman vaizi Kyivge köçip keldi. ATR telekanalında çıqqan «Baht anahtarı» yayınınıñ alıp barıcısı Arsen Celilov (Abu Yahya Krımskiy) Kyivde pek körünmeyip, esasen izninden ketkenler ve talebelerinen bağ tuta. Tasdıqlanmağa malümatqa köre, o, diniy edebiyatnı arapçadan tercime etip çalışa. ATR kanalı Kyivde çalışıp başlağan soñ «Baht anahtarı» yayını tekrar başlamadı.
Qırım işğalinden evel al-azırda Rusiye akimiyeti qapatqan Bulğanaq (Kölçugino) medresesiniñ müdiri Seyran Arifov Kyivge keçip kelgen edi. O, maarif faaliyetinen oğraşıp, «Alraid» Birliginde vaaz bere.
«UMMA» musulmanlar diniy idaresiniñ müftisi Said İsmagilovnıñ fikirince, Qırım imamları esas Ukrainada işğalden evel yarımadada olğan vaziyetten farqlı bir şaraitlerde çalışmağa mecburlar.
«İşğalden evel olar milliy müitke emiyet berdiler, bu sebepten esas Ukrainada qırımtatar imamları aman-aman yoq edi. Al-azırda Qırımdan kelgen üç imam müminlernen çalışa, dörtüncisini Jitomirde azırlaymız. Olar büyük şeerlerde çoq milletli cemiyetlernen çalışmaq içün añlarını deñiştirmege mecburlar», – dedi İsmagilov.
Onıñ qayd etkenine köre, Türkiye ve Saudiy Arabistan universitetleriniñ imam mezunları muvafaqiyetli iş alıp barmaq içün yımşaq ve añlayışlı olmaq kerekler, islâm Şarqına ait qaidelerni Ukrainağa kirsetmemek kerekler. Onıñ fikirince, Ukraina içün merkezi İrlandiyada yerleşken «Avropada fetva ve tedqiq merkezi» belgilegen Avropa devletleri musulmanlarınıñ din tarzı uyğundır.
Said İsmagilovnıñ zanınca, qırımtatarlarnıñ 700 yıllıq islâm ananesi Qırımdan kelgenlerni diger regionlardaki musulmanlardan üstün köstermey. Medina islâm universitetiniñ (Saudiy Arabistan) mezunı Kyiv sakini Andrey Şisterov da aynı fikirde.
İslâm – bir miras degil, insannıñ saylavıdır. Bu ceetten ananege köre imtiyazlar olmazAndrey Şisterov
«Anane (qırımtatar ananesi – QA) bar. Amma anane ve din – er vaqıt aynı degil. İslâm – bir miras degil, insannıñ saylavıdır. Bu ceetten ananege köre imtiyazlar olmaz», – dep ayttı Şisterov Qırım.Aqiqatqa. Onıñ fikirince, qırımtatarlar iman, uquq ve ananege nisbeten belli bir fikirde olmağa zorlamayıp, Ukraina musulman toplulığınıñ liderleri ola bile.
Tarihçı, islâmşınas Mihail Yakuboviç de Qırım din ananesine bağlı olmasını menfiy bir faktor olaraq tanıy.
«Bir çoq qırımtatarı küçlü bir şekilde etnik ananesine bağlı, amma islâm buña daa keniş bir şekilde baqmalarını talap ete. Mence, (qırımtatar imamlarınıñ – QA) itibarı ve yeri aqqında aytmaq mümkün, amma liderlik mevzusında – Ukrainada islâmnı Qırım işğalinden evel belli olğan insanlar belgileycek. İlk evelâ, «UMMA» UMDİ müftisi Said İsmagilov ve Ukraina musulmanları diniy idaresiniñ müftisi Ahmed Tamim», – dedi Yakuboviç.
Aynı vaqıtta, UMB qaynaqlarınıñ malümatına köre, qırımlı Elimdar (Suleyman) Hayrullayevniñ yolbaşçılığındaki birlik iyün ayında Ukraina paytahtı tışında işke başlap, vilâyet merkezlerinden birinde temsilciligini açmaq niyetinde.
