Kyiv – Rusiye ordusı Qırımnı zapt etkende Qırımnıñ qadın-qızları yarımadada barışıq olsun ve Ukraina topraq bütünligi bölünmesin dep, aktsiyalarğa çıqtılar. Silâlı askerler ve «samooboronadan» qorqmayıp, olar er kün qanunsız «referendumğa» qadar narazılıq aktsiyalarına qoşula ediler.
Eki yıl evelsi Dünya qadınlar künü Qırım qadınları içün tuvğan topraqta cenksiz yaşamaq aqqı oğrunda küreş kününe çevirildi. Qırım.Aqiqat o aktsiyalarnı ve o vaqıt «yeşil adamçıqlarğa» qarşı çıqmağa qorqmağanlarnı hatırlay.
Qarşılıq nasıl peyda oldı
«Qırım qadınları – barışıq istey» vatandaş areketi martnıñ başında, Rusiye ordusı yarımadağa kirgen soñ peyda oldı. Qırımnıñ qadın-qızları ilk sefer mart 3-te Aqmescit soqaqlarına çıqıp, cenkleşmemege çağıra ediler.
İşğal ve qarşılıq. Qaydlar: Qırım qadınları cenkke qarşı (fotoresimler)
Rusiye teşviqatı er kes Rusiye işğaline quvanğanını kösterse de, olar medeniy dünyağa böyle olmağanını añlatmağa tırışa ediler. Aynı vaqıtta Qırımda olğanlarğa qarşı çıqqanını bildirmek o vaqıt bile endi telükeli edi. Rusiye askerleri ve «samooborona» zapt etken yarımada kün-künden fikir serbestligi yoq etilgen yerge çevirile edi.
Qırımlılarnı qorqu bastı, bazıları ne olğanını añlamay ve işğalcilerden neni bekleycegini bilmey ediler. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reberleri «tam bir cenk başlamasın dep», faallerden soqaqlarğa çıqmamağa rica ete ediler.
Faallerniñ aytqanına köre, Rusiye mahsus hızmetleri olarnıñ telefonlarını diñley ediler, bu sebepten telefon bağından qullanmaq imkânları yoq edi
Qırımnıñ işğalge qarşı esnası zorlaşa edi. Neticede vatandaş teşebbüsini öz qoluna alğan Qırım qadınları areket küçü oldılar.
Aktsiyalar haberlerde çoq aytılmasa da, olarnı esasen içtimaiy ağlarda teşkil ete ediler. Faallerniñ aytqanına köre, Rusiye mahsus hızmetleri olarnıñ telefonlarını diñley ediler, bu sebepten telefon bağından qullanmaq imkânları yoq edi.
Al-azırda Lvivde oturğan Aqmescit faali Lüba Karmakova şunı hatırlay: «Bu vatandaş aktsiyaları aqqında qarar alğanda işğalciler qadınlarğa ücüm etmezler, dep tüşündik. Neticede ise bu printsipsiz insanlar öglerinde kim turğanına baqmağanlarını añladıq».
«Qırım samooboronasınıñ» vekilleri faallerni taqip etip, ücüm ete ediler. Böyle bir adise 2014 senesi mart 5-de Qırım paytahtında yüz berdi. Georgiy şeritini baylağanlar Qırım qadınları tutqan levhalarnı yırtıp, aktsiya iştirakçilerine qarşı küç qullandılar».
«Er vaqıt telükeli bir şey bekley edik, aqşam üstü evden çıqmaz edik»
Buña baqmadan, başından berli barışıq aktsiyalarına qırımlılar qoşulmağa başladı – yaşına ve içtimaiy statusına köre farqlı olğan qadın-qızlar ve erkekler. «Bazıda böyle ola edi: soqaqta levha tutıp turasıñ, keçkenler ne içün turğanımıznı ögrengen soñ qoşula ediler, ve er sefer öyle ola edi. Adamlar köz ögünde toplaşa ediler», – dep hatırlay Qırım aktsiyalarınıñ koordinatorı, «Qırım dalğası» cemaat teşkilâtınıñ reisi Oksana Novikova.
O, şimdi Lvivde yaşap, birinci aktsiyalardan soñ balalarını Qırımdan çıqarmağa ve Aqmescitte oturğan yerini deñiştirmege mecbur olğanını hatırlay, eviniñ yanında «samooboronanıñ» temsilcileri tura ediler.
«Qırım qadınları barışıq istey» areketiniñ diger iştirakçileri de aynısını hatırlay. Çoqusı bugün de yarımadada qala, bu sebepten adlarını aytıp olamayıq. Faallerniñ aytqanına köre, Qırım zapt etilgende yaşayış tarzını deñiştirmege mecbur oldılar. Çanta ya da urbasında ukrain timsallerini taşığanlar onı çıqarmağa mecbur oldılar, yoqsa yerli «samooboronanıñ» ücümine oğramaq mümkün edi. Aktsiyalarnıñ iştirakçileri havfsızlıqnı tüşünip, birer-birer yürmemege ve gece-kündüz bağda olmağa tırışa ediler. «Şahsiy havfsızlıq sistemasını deñiştire, dost ve tanışlarına er vaqıt qayda olğanını, qayda ketkenini bildire edik, çünki bir şey olsa, qıdıracaq yerni bilsinler istedik. Er vaqıt qorquda yaşay edik, er yerden telüke beklenile edi. Qaranlıqta evden bir adım atmamağa tırışa edik. Şimdi de özüñ ve yaqınlarıñ içün qasevetlenesiñ», – dep ayta Marina (adı deñiştirilgen), Aqmescitte yaşağan faallerden biri.
«Yol üstünde tura edik, vatnikler bizge qıçırıp, orta parmaqnı köstere ediler»
Buña baqmadan, Qırımdaki barışıq aktsiyaları devam ete ve artıq tek Aqmescitte degil, diger regionlarda da keçirile edi. «Birinci olaraq Bavurçı (Aqmescit rayonı – QA), soñra Mamaq, soñra da Borçoqraq qoşuldılar. Bundan soñ bunıñ kibi aktsiyalarnıñ dalğası başladı. Bizler – qadın-qızlar – lâqayt qalmağa istemey edik», – dep ayta Aqmescit sakini Safiye, onıñ da kerçek adını aytmayıq.
İşğal ve qarşılıq. Qaydlar: Qırımlılar cenk ve işğalge qarşı narazılıq bildirmege devam eteler (fotoresimler)
Qırımdaaki eñ büyük aktsiya 2014 senesi mart 8-de olıp keçti. Dünya qadınlar kününde Qırımda biñlernen qadın cenkke qarşı çıqtı. Aqmescitten ğayrı, Kefe, Saq, Eski Qırım ve Keriçte böyle aktsiyalar keçirildi. O künü Qırım qadınları yarımadanıñ esas yollarına çıqıp, Qırım işğali ve cenkke qarşı levhalarnı köterdiler.
Faallerden biri şunı hatırlay: «Yol üstünde tura edik, vatnikler tolu maşinalar keçip, qıçıra ve orta parmaqnı köstere, bizge deli olğanımıznı ayta ediler. Amma biz teslim olmay edik».
Mart 8 aktsiyasına Herson vilâyetiniñ qadınları da qoltuttı. Aktsiya cemaatçılıqnıñ diqqatını celp etti, Qırım qadınlarınıñ işğalge qarşı çıqqanını Ukrainanen beraber bütün dünya eşitti.
Qırımda qanunsız «referendumnıñ» müddeti eki ayğa qısqartılmasa edi, yarımada işğal etilmez ediOksana Novikova
Faal Oksana Novikova emin ki: Qırımda qanunsız «referendumnıñ» müddeti eki ayğa qısqartılmasa edi, yarımada işğal etilmez edi. «Aktsiyalarımız büyük edi, tarafdarlarımıznıñ sayısı kün-künden arta edi. Vaqıtımız çoq olsa edi, Qırımnı bermez edik. Amma bu vaqıt bizge, maalesef, berilmedi», – dep ayta o.
Soñra Qırım qadınları ukrain arbiylerine qoltutıp, ukrain Qırımı oğrunda küreşini devam ettire ediler. Olar Rusiye arbiyleri blok etken arbiy bölüklerniñ yanında aktsiyalarğa toplaşqan ediler.
Bir çoq Qırım qadını bunı hatırlap ağlay, çünki Ukraina akimiyetinden yardım öyle de kelmedi, olar Qırımda işğalcilernen yalıñız qaldılar.
