Kyiv – Eki yıl evelsi, 2014 senesi fevral 26-da, Qırımnıñ Suvuq Sala (Gruşevka) köyüniñ 26 yaşında sakini Mustafa Degermenci babasınen beraber Aqmescitke yol aldı. Biñlernen qırımtatarınen beraber Ukrainanıñ topraq bütünligine qoltutmaq içün mitingge qoşuldı. Bir yıldan soñ Rusiye uquq qoruyıcıları onı kütleviy çatışmalarda iştirak etüv ile qabaatlap apiske aldılar. Qırım.Aqiqat Mustafa bundan evel nenen oğraşqanını, tuvğanları ve yaqınları onı nasıl bilgenlerini ögrendi.
Bekir ve Aliye Degermenciler 1989 senesi Özbekistandan Qırımğa qaytıp, Sudaq civarındaki Suvuq Sala köyünde yerleştiler. O sene tonğuçları oldı, oğlançıqqa Mustafa adı berildi. 7 yaşını toldurğan oğlan yerli Suvuq Sala köyüne oqumağa kirdi, 8-inci sınıfta ise Sudaq litseyiniñ fizik-matematik sınıfına keçti.
«Alâ oquy edi. Sudaq rayonından yalıñız sekiz kişi prezident naratına yollanıldı. Oğlum Mustafa bu sekiz talebe arasında bar edi. Yahşı oquğanı içün yolladılar», – dep ayttı Qırım.Aqiqat mühbirine Bekir Degermenci, Mustafanıñ babası.
«Yaramay olsa da, aytmaz»
Litseyden soñ Mustafa Aqmescitteki Tabiat qoruv ve kurort hocalığı milliy akademiyasına oqumağa kirdi ve «Turizm» bölügini bitirdi.
«Turizmnen oğraşacaq edi, begene edi, Mustafa bunıñnen meraqlanğan edi. Universitetni bitirgen soñ başta iş yoq edi. Soñra ise istegi yoq oldı», – dep hatırlay qız qardaşı Mavile.
Degermenci kurort bir regionda dünyağa keldi ve turistik mevsimi vaqtında raatlanğanlarnı yerleştirgen edi. Babasınıñ aytqanına köre, böylece akademiyadaki oquşınıñ parasını aman-aman bütünley özü ödegen edi. Universitetni bitirgen Mustafa iş taptı – ticaret temsilcisi oldı.
«Ciddiy olaraq bir şeynen meraqlanmağan edi. Bütün genç erkekler kibi, elbet, sportnen oğraşqan edi. Oqumağa seve, tarihnen meraqlana. Boş zamanlarda tuvğanlarına vaqıt ayırmağa tırışa, dostlarınen körüşe edi», – dep ayta Mavile.
Bir kere bile apis şaraitlerinden şikâyet etmedi. Anda yaramay olsa da, bunı iç bir vaqıt aytmazBekir Degermenci
Mustafa 2015 senesi mayıs 7-de Rusiye uquq qoruyıcıları tarafından yaqalanğan edi. Anasınen işke kete ediler. Qasaba merkezine kirgende yollarını qapattılar, Mustafanı maşinadan çıqarıp, topraqqa yatqızdılar.
«Zor zamanlarımız başladı. Ağamnı ne qadar sevgenimni ve onsız yaşap olamağanımnı añladım. Başta meni qorçalaycaq adamsız qaldım sanki, meni balalıqtan berli qorçalağan ve qoltutqan edi», – dep ayta Mavile.
Mustafanıñ babası ve qız qardaşı onı yalıñız mahkeme toplaşuvlarında köreler. Ara-sıra bir-eki söz aytmağa yetiştireler. Mustafanıñ anası esnasta cemaat imayecisi ola, bu sebepten oğlunı SİZOda körmek aqqı bar. Aftada bir kere taqiqat izolâtorını ziyaret ete.
«Bir kere bile apis şaraitlerinden şikâyet etmedi. Anda yaramay olsa da, bunı iç bir vaqıt aytmaz. Böyle bir adam. Ümüt etem ki, doğrusını ayta, problemleri yoq dey», – dep ayta Bekir.
Mustafa apiske alınğan soñ Degermenciler qorantasınıñ alı maddiy ceetten zorlaştı. Amma semetdeşleri olarğa yardım etmege tırışalar.
Çiygozğa iftira atsañ – azat etileceksiñ
2014 senesi fevral 26-da Mustafa babasınen beraber Aqmescitke ketti. O kün Qırımtatar Milliy Meclisi semetdeşleri ve diger milletlerniñ temsilcilerine muracaat etip, Ukrainanıñ topraq bütünligi içün telükeli ola bilecek toplaşuvnıñ keçirilmesine yol bermemek içün parlament binasına kelmege çağırdı. Sergey Aksenovnıñ yolbaşçılığında «Rus birligi» firqası ise Rusiyege qoltutuv mitinginiñ keçirilmesini ilân etti. Neticede Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ Yuqarı Radası yanında eki miting iştirakçileri arasında çatışmalar yüz berdi. Ukrainağa qoltutqanlar ğalip çıqtı – parlament toplaşuvı ötkerilmedi. Faqat ertesi künü Rusiye arbiyleri ükümet binalarını zapt etti.
2015 senesi Rusiye prokuraturası fevral 26-da olıp keçken Ukrainağa qoltutuv mitinginiñ iştirakçilerine qarşı cinaiy iş açtı. Taqiqat malümatına köre, aktsiyanıñ teşebbüsçileri «kütleviy çatışmalarnıñ teşkilâtçıları» ola, Rusiyege qoltutuv mitinginiñ iştirakçileri ise – zarar körgenler. Bu iş çerçivesinde üç kişi apiske alındı: Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini Ahtem Çiygoz, Qırımnıñ İçki rayonınıñ sakini Ali Asanov ve Mustafa Degermenci.
Degermenci ne ile şeklene – añlaşılmay. Adliyecisi Aleksandr Solodkov «fevral 26 işi» iştirakçileriniñ imayecilerinden eñ qapalı olıp, jurnalistlernen çoq subetleşmey. Malüm ki, Degermenci Meclis teşkil etken kütleviy çatışmalarda iştirak etüv ile qabaatlana.
Mustafanıñ babası Bekir dey ki, oğlu qırımtatar areketiniñ faal bir iştirakçisi degil edi, ve milliy idare organlarınen iç bir alâqası yoq.
O, Bekir kibi, Meclis teşkil etken mitinglerni qaçırmamağa tırışa edi.
«Körsin ve halqınıñ tarihını bilsin dep, onı mitinglerge almağa tırışa edi. Amma bir de bir teşkilâtnıñ erkânına kirmegen edi. Halqımız böyle şeylerde iştirak ete. Bunıñ kibi tedbirlerde iştirak etmek içün bir de bir teşkilât azası olmaq kerekmey, bu can alıdır. Meni balalıqta Qırımnı körmedim, amma Vatanım olğanını bile edim. Er bir qırımtatarı öyledir», – dey Bekir.
Onıñ bildirgenine köre, oğluna bir şey teklif etilgen edi: Degermenci Meclis reisiniñ muavini Ahtem Çiygozğa iftira atsa – azatlıqqa çıqacaq. Lâkin Mustafa buña razı olacaq kişi degil.
