Strasbourg – Yanvar 20-de Rusiyede meşur sovet dissidenti, qırımtatar halqınıñ aq-uquqları oğrunda küreşken, Meclisniñ sabıq reisi, Ukraina prezidentiniñ qırımtatar halqı işlerinden vekâletlisi Mustafa Cemilevni «apiske almağa» qarar alındı. Rusiye Ceza kodeksiniñ üç (kimsege belli olmağan) maddesi boyunca qabaat qararı çıqarıldı – Mustafa Cemilev qarar çıqarılğanda yoq edi, aman-aman eki yıl devamında Rusiyeniñ ukrain yarımadası işğalini tanımağan uquq qorçalayıcınıñ Qırımğa kirişi yasaqtır.
Mustafa Cemilev – Ukraina parlamenti ve bu memleketniñ Avropa Şurası Parlament assambleyasındaki eyyetiniñ azasıdır. Strasbourgdaki PACE sessiyasında Cemilev «Amerikanıñ Sesi» Rus hızmetine bergen izaatlarında Rusiyeniñ oña qarşı yapqanlarına qıymet kesti.
– Rusiye sizge qarşı cinaiy iş açıp, ğıyabiy şekilde apiske aldı. Siziñ fikiriñizce, Rusiye akimiyeti bunı ne içün yaptı?
– Men cinaiy işniñ açılması ve menim apiske alınmama dair qararnı diqqatlı oqudım. Bazı yerlerni tekrarlayım: «Tüfekte 10 patron tutqanı ile qabaatlana». Tüfek ve patronlar 1996 senesi satın alınğan edi, tüfek alma izni bar, er şey yerinde, amma patron alma izni yoq eken. Faqat Rusiye ve Ukraina qanunlarına köre patronlarnı alıp tutmaq içün ayrı bir izinge kerek yoq – satın alma izni yeterlidir. Ekinci qabaat: «Sıñırnı qanunsız alda keçmege tırıştı». Men evime qaytmağa tırıştım. Müürlengen bir vesiqa bile berilmedi, aksine, Qırımğa kirişimnen bağlı ses-şamata çıqqan soñ «Russia Today» böyle bir qarar olmağanını bildirip, Mustafa Cemilev bunı uydurdı dedi. Men sıñırğa keldim, nezaret noqtasına yaqlaşmadım bile. Bir yerde turam, olar ise bir biñ silâlı adamnı qoyğanlar, sanki men olarnen cenkleşmege keldim. Biz üç maşinanen keldik. Neticede – olmaycaq bir qabaat çıqtı.
Üçüncisi: «Cemilevniñ Qırımda oturğan yeri yoq». Evim qayda aysa? Anda qorantam yaşay. Daa doğrusı, anda kerçek ve uquq arasında bir bağ yoq. Meni Qırımğa, evime kirsetmeycek olalar.
– İşğal etilgen Qırımda Rusiye akimiyeti qırımtatarlarğa yaqınlaşmağa tırışa. Siziñ malümatıñızğa köre, anda neler ola şimdi? Qırımtatarlar Rusiye areketlerine nasıl baqa?
– Birinci künleri (2014 senesi Qırım işğalinden soñ – QA) olar bizni öz tarafına çekmege tırıştılar. Putinniñ mart 12-de maña yapqan subet daveti, Putin ile muzakereler buña yönelgen edi. Bu muzakereler neticesiz olğan soñ, olar ananeviy usullarnı sayladılar, sovetler zamanında olğanı kibi – basqı ve qırımtatarlarnı bölmek ıntıluvları. Faqat, olarnıñ bir sıra ıntıluvına baqmadan, qırımtatar cemaatınıñ, belki de, yalıñız bir fayızını öz tarafına çekip oldılar.
Cesür olğan ve olardan qorqmağan insanlarnı qorquzalar: balalarını tüşüniñiz, olar da ğayıp ola bileler
Bizler qamaçavnı (2015 senesi qırımtatar faalleri Ukrainadan Qırımğa yük ketirilmesini blok ettiler – QA) talil etken edik. Adamlar aşayt mahsulatını alamay ve elektriksiz qala.
Bizler işğalge qarşı çıqqan insanlardan bile «ayatımıznı daa beter yapmañız» kibi laflarnı eşitecegimizni tüşündik. Amma, bizim malümatımızğa köre, qırımtatarlarnıñ 90%-dan ziyade bu qamaçavğa qoltuttı. Al-azırda Rusiye basqı ve qorquzuvlarnı qullana. Adamlarnı qaçırıp ve öldürip semereli areket eteler. Cesür olğan ve olardan qorqmağan insanlarnı qorquzalar: balalarını tüşüniñiz, olar da ğayıp ola bileler. Böylece insanlarnıñ cesürligi de qalmay. Yaqında kütleviy haber vastalarında Canköyde oturğan bir kişi aqqında haber çıqqan edi, onı Rusiye Federal havfsızlıq hızmetine (FSB) yardım etmege zorlamaq içün elektrik aqım ile qıynadılar. Adamnı satqın yapmaq içün qıynamaq, – Rusiyeniñ yañılığıdır bu.
– Al-azırda qırımtatar meselesi halqara alanda baqılsın dep, neler yapıla?
– Cenk başlaması mümkün degil, oña köre areket etemiz. Cenk başlasa, ilk evelâ qırımtatarlar yoq etilecek, duşmanlıq köstermeseler de. Etnik bir temizleme olacaq. Al-azırda Qırımda qalğan qırımtatarlar faal areket etmeseler de, olarnı Qırımnı terk etmege mecbur etecek olalar, ve aynı vaqıtta qıtaiy Rusiyeden adamlar ketirile.
Ne yapacaqsıñ? Teşkil etkenimiz qamaçavnıñ maqsadı Qırım meselesini ortağa qoymaqtır. Bu nasıl olsa da yerine ketirildi. Ukrainanıñ tam bir mevamı olmalı, bütün forumlarda, şu cümleden Minsk formatında da, Donbassnıñ azat etilmesinen beraber işğal etilgen bütün topraqlarnıñ azat etilmesi aqqında laf etmek kerek. Soñki vaqıtları Poroşenkonıñ bütün çıqışlarında bu bar. Elbet de, halqara teşkilâtlarda da faal olmaq kerek. Bizim fikirimizce, esas alet cezalar olmalı – istilâcığa qarşı cezalar quvetleştirilmeli, onı öyle bir sıqıştırmaq kerek ki, işğal etken topraqlarnı özü azat etmege mecbur olsun.
– Bir yıl evelsi Qırımda Ukraina içün telükeli olacaq Rusiyeniñ Donbass areketleri içün baza peyda olğanını ve arbiy faaliyet olğanını aytqan ediñiz. Şimdi buña dair bir şey bellimi?
Qırım arbiy alanğa çevirildi
– Farqlı malümatlarğa köre, Qırımnıñ 60 biñden 80 biñge qadar asker olğan alanğa çevirilmesi belli. Qırımğa yañı tehnika kele, eñ telükesi şu ki, olar Budapeşt añlaşmasınıñ imzalamasından soñ terk etkenimiz Yalta civarındaki özek anbarını («Qızıltaş-13», Qırımda SSCB zamanında olğan özek silâsını toplav ve tutuv gizli müessisesi – QA) tamir eteler. Faqat özek silâsı ketirildimi-yoqmı şimdilik aytıp olamayıq. Bundan ğayrı, anda «Topol», «İskanderler» bar, olar özek silâsını taşıylar. Qırım şimdi de arbiy alan sayıla bile, bu yalıñız Ukraina içün degil, bütün Qara deñiz regionı içün telükeli bir şeydir.
Amerikanıñ Sesi maqalesi
