Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Qırım tarihınıñ saifeleri. Teyfuk Abdul


Ulu Vatan cenkiniñ cebelerinde «vatan, Stalin içün» natsizm ile qaramanca küreşken, soñra ise sovetler rejimi vatanları Qırımnı alıp, aldatqan qırımtatarınıñ sayısını kim bile? Yalıñız olar degil, balaları ve torunları yıllar devamında «vatan satqını» adını taşığan ediler...

O cenkniñ kerçek qaramanlarından biri Teyfuk Abdul otuz yaşında vefat etti. Qırımtatar halqınıñ körümli, endamlı oğlu zaferge qadar eki ay qalğanda cenk uruşlarında elâk oldı...

Teyfuk Abdul 100 yıl evelsi, 2015 senesi dekabr 24-de, Qırımnıñ yalı boyundaki acayip bir köşeçiginde – Partenitte dünyağa keldi. Babası Abdul rus-yapon cenkinde iştirak etti, soñra Aqyarda hızmet etken edi. Anası Ayşe ev bikesi, bir vaqıtları kolhozda çalıştı. 1921 senesi ömür arqadaşı ölgen soñ çoq balalı qorantanı (altı bala!) Ayşe özü baqmağa mecbur oldı...

Teyfuknıñ öz tercimeiyalına köre, yedi yıllıq mektepni bitirgen soñ o Yalta pedagogika tehnikumına oqumağa kirip, 1935 senesi «halq ocası» unvanı ile oquşını bitire. O yıl Qırım devlet pedagogika universitetine oqumağa kire. Aynı vaqıtta Üsküt orta mektebinde ocalıq yapa, soñra belli bir müddet devamında Quru-Üzen köyündeki mektepniñ müdir muavini olıp çalışa, 1938 senesi yanvar ayından başlap ise Aluşta rayonınıñ mektep inspektorı ola.

Abdul Teyfuknıñ tercimeiyalı
Abdul Teyfuknıñ tercimeiyalı

İnstitutnı bitirgen oca Teyfuk Abdul askerlikke çağırıla. 1939 senesi noyabr ayı edi. 1941 senesi iyün ayında Teyfuk Orlov piyade oquv yurtunı bitire ve cenkniñ birinci künleri teğmen olaraq birinci saflarğa tüşe.

Cenkniñ zor yolları başladı...

Teyfuk Ğarp, Don, Cenüp-Ğarp ve Şimal cebelerinde cenkleşti. 1941 senesi devamında eki kere ağır yaralanğan edi. 1941 senesiniñ soñundan başlap gvardiya kapitanı Teyfuk Abdul – piyade batalyonınıñ komandanı. 1942 senesi «Ateş» kurslarını bitirdi. 1942 senesi dekabr ayında üçünci kere yaralandı. Aynı 1942 senesi Kommunistler firqasına kirdi.

1943 senesi sentâbr ayında batalyonnıñ gvardiya kapitanı Abdul Teyfuk Ukrainanıñ mesken yerlerini azat etkenlerden biri edi. 1943 senesi sentâbr 26-da bir uruş sırasında Abdulniñ batalyonı Dneprni keçip, Verhnedneprovsk şeeriniñ civarında Şimal cebesindeki ilk platsdarmlardan birini zapt etti. Askerler zapt etilgen platsdarmnı bir qaç kün tutıp, polknıñ esas quvetleriniñ anda keçmesini temin etti. Deşetli uruşlarda duşmanğa em asker, em tehnika ceetinden zarar ketirildi.

1943 senesi dekabr 20-de «Dneprnıñ sağ yalısındaki platsdarmnı pekitmek içün uruşlarda batalyonda yüksek seviyede komandanlıq yapqan ve şahsiy cesaret köstergen» Yalta rayonınıñ Partenit köyünden, piyade batalyonınıñ komandanı gvardiya kapitanı Abdul Teyfukqa Sovetler Birligi Qaramanı unvanı berildi.

Bir qaç aydan soñ, 1944 senesi mayıs ayında, faşistlerden azat etilgen Qırımda, Yalta rayon komitetiniñ malümatına köre, «...Alupka, Degermenköy ve Partenitte meşur köydeşler – Sovetler Birliginiñ qaramanları Alupkalı Amethan Sultan ve Partenitli Teyfuk Abdul ile miting ve körüşüvler olıp keçti».

Tarihnıñ accı bir paradoksı – Sovet Vatanına sadaqatsız olğanı resmiy şekilde tanılğan qırımtatar halqı bir qaç künden soñ sürgün etilecek edi...

Bundan soñra bütün qırımtatarlar uzun yıllardır satqın sayıla edi – cenk qaramanları da aynı.

Yıllar devamında Teyfuk Abdulniñ tercimeiyalını ögrengen İbraim Voyennıy qaramannıñ soy-soplarına yollağan, belgi de, soñki mektübini derc etti:

«Selâm aleyküm, tuvğanlarım: anam, qardaşım ve qız qardaşlarım.

Cebeden selâmlar yollap, sağ-selâmet olğanımnı bildirem ve Sizge de aynısını tileyim. Ebet, qayda bulunğanımnı bilesiñizdir – cebede, Visla özeniniñ artında.

Sizden pek uzaq.

Anam, Sizge nice mektüp yolladım, cevap alamadım. Sebep – bulunğan yerim ve adresim sıq-sıq deñişken edi, sebep bu. Eskiden hızmet etkenim bölükke keldim. Adamlar meni tanıy, men de olarnı. Bilgeniñiz kibi, qaramannı kerek olğanı kibi qarşıladılar.

Sovetler Birligi qaramanınıñ anasına nasıl yanaşalar? Arbiyler ve qorantalarına berilgen ticaret müessiseleri sistemasını (voyentorg) qullanasıñızmı? Sizge Sovetler Birligi Qaramanı olğanıma dair vesiqa yollağan edim. Siz voyentorgğa bağlısıñız
Tuvğanlarına yazğan mektübinden

Anam, nasılsıñız yazıñız. Yañı oturğan yeriñizde yaşayış nasıl. Sovetler Birligi qaramanınıñ anasına nasıl yanaşalar? Arbiyler ve qorantalarına berilgen ticaret müessiseleri sistemasını (voyentorg) qullanasıñızmı? Sizge Sovetler Birligi Qaramanı olğanıma dair vesiqa yollağan edim. Siz voyentorgğa bağlısıñız. Cebedeki qaramanlarnıñ qorantasına er ay aşayt bereler.

Sıq-sıq mektüp yazıñız. Anam, vesiqalarıñızda Ayşe Abdul ya da Abdul Ayşe yazalar? Ya da Emir-Üseinova Ayşe Abdul? Qaysı rayonda ya da yerde Aleşa qardaşımnen oturasıñız yazıñız.

Vasfiye, Fatma ve bütün soy-soplar qayda olğanını yazıñız. Bir qaç kün evelsi 1000 ruble yolladım. Alğan soñ yazıñız.

Sıcaq selâmlarım ile, oğluñız, ağañız

Sovetler Birliginiñ qaramanı Abdul Teyfuk.

Bütün soy-soplarımız ve tanışlarımızğa selâm aytıñız.

16.12.44».

Üç aydan soñ, 1945 senesi mart 18-de, Almaniyadaki deşetli uruşlarda, zaferge qadar pek az qalğanda, Teyfuk Abdul elâk oldı...

Teyfuk Abdulniñ cenazesi
Teyfuk Abdulniñ cenazesi

Uzun bir zamandır tuvğanları Teyfuknıñ ölgenini bilmegen edi... Soñki kere Abdulniñ mektübini ömür arqadaşı Mariya Stepanovna 1945 senesi fevral ayında alğan edi – o, gvardiya mayorı unvanını alğanını bildirgen edi... Üç yıldan soñ, 1948 senesi aprel 8-de Mariya SSCB Yuqarı Şurası Prezidiumınıñ reisi Nikolay Şvernikten aqayı – Teyfuk Abdul – cenk meydanında qaramanca ölgenine dair resmiy haber aldı...

«Ömür arqadaşıñız Teyfuk Abdulniñ Dnepr özenini keçkende alman işğalcilerinen küreşte ve Dnepr özeniniñ ğarp yalısında platsdarmnı küçlü pekitkende köstergen qaramanlığı içün SSCB Yuqarı Şurasınıñ Prezidiumı 1943 senesi dekabr 20-de çıqarğan Buyruğı ile oña Sovetler Birliginiñ Qaramanı unvanı berildi. SSCB Yuqarı Şurası Prezidiumınıñ ömür arqadaşıñızğa bergen Sovetler Birligi Qaramanı unvanına dair fahriy yarlıqnı cesareti halqımız tarafından unutılmaycaq qaraman ömür arqadaşıñız aqqında hatıra olaraq yollayım», – dep aytıla edi SSCB Yuqarı Şurası Prezidiumınıñ Reisi Nikolay Şvernikniñ resmiy mektübinde.

Abdul Teyfuk
Abdul Teyfuk

Teyfuk Abdul Lenin Nişanı, Qızı Bayraq Nişanı, 1943 senesi avgust ayında Ulu Vatan Cenkiniñ birinci derece ve 1943 senesi noyabr ayında ekinci derece Nişanları, medallernen taqdirlengen edi...

Onıñ cesedi Lviv şeerine ketirilip defn etilgen edi. Sovetler Birligi Qaramanı Abdul Teyfuknıñ adı Şeref Bayırındaki tahtada yazılğan.

Tuvğan Partenitte onıñ eykeli tiklendi. Aqmescit soqaqlarından biri Qaramannıñ adını taşıy.

Teyfuk oquğan Partenit mektebine 2010 senesi onıñ adını berecek ediler – amma, ne yazıq ki, böyle bir şey olmadı...

Gülnara Bekirova, Qırım tarihçısı, Ukrain PEN-klubınıñ azası

XS
SM
MD
LG