Kiyev – Noyabr 19-21 künleri Kiyevde qırımtatar qınalaması dersleri keçirildi. Başta er istegen insannı davet etken ediler. Faqat tedbirni ziyaret etmege istegen insanlarnıñ sayısı Rustem Skibinniñ «Tamğa» merkezi sığdıra bilecek insanlarnıñ sayısından çoq oldı. Bu sebepten qınalamada az insan iştirak etti, Lviv, Kiyev ve Qırımnıñ ustaları tecribenen paylaşıp, bilgilerini arttırdı ve yañı bilgilerni menimsediler. Seminarnıñ soñki künü ressamlar qırımtatar toyunı kösterdiler, sanalaştırmanı er kes İvan Gonçar müzeyinde seyir ete bildi. Qırım.Aqiqat qırımtatarlarnıñ medeniyetinde qınalama alğan yerini ögrenmege istedi.
– Er biriñiz öz örnekni saylamaq kerek. Farqlı olğanlarını hatırlaysıñızdır: erkek ve qadınlarnıñ örnekleri farqlı ola. Qızlar, erkekler, balalar içün örnekler bar. Er bir örnekniñ manası bar. Bunı unutmañız, – dep hatırlata iştirakçilerge örneklerniñ hususiyetlerini Mamut Çurlu. Tünevin o bunıñnen bağlı ders berdi. Seminar iştirakçileri diqqatnen diñlep, kâğıtta örneklerni qarandaşnen yapalar. – Resimni bitirgen soñ
malzemeñiz bozulmasın dep, flomaster ya da qalemnen sızıñız...
– Mence, birden qına ile yapmaq kerek... flomaster ile yapsaq, bam-başqa şey çıqar.
– Belki de, – dep razı ola oca.
– Nar bereket timsali olaraqmı? – dep soray iştirakçilerden biri.
Nar – musulman medeniyetinde bir çoq manada bereket timsalidir. Çünki bir meyva bar, o, açılsa, bir sıra küçük daneçik çıqa...
Nar – musulman medeniyetinde bir çoq manada bereket timsalidir. Çünki bir meyva bar, o, açılsa, bir sıra küçük daneçik çıqa...
Ustalarnıñ işini nezaret etken oca şunı ilâve ete:
– Örneklerde universal ğayeler qullanılsa da, er biriñiz örnek yapıp, özüniñ bir parçasını qaldıra, ressamlar da aynı. Olarnı nasıl birleştirersiñiz, nasıl tanıtırsıñız – er şey neticede körünecek... örneklerde boş yerlerni unutmañız. Olar – muzıkada toqtamalar kibi... Er toqtavnıñ öz manası bar, resimdeki boşluqlarnıñ manası da ola. Resim yapqanda muzıkanı tüşüniñiz.
Mamut Çurlu Qırımdan keldi. Bir çoq insan onı qırımtatar ustalarınıñ icadiy ocası dep saya. Bugün ğayet şemur olğan çolmekçi Rustem Skibinniñ de ocası ola. Amma ondan ğayrı, Qırımdan Kiyevge diger insanlar da keldi. Zera Ablâzisova «Tamğa» merkeziniñ icadiy müitine dalmaq içün Aqmescitni bir qaç künge terk etti. O, Qırım tışına çıqmağa seve, soñki ziyaretlerni quvana-quvana hatırlay: Lvivde «Köçip kelgenler ve Lvivlilerniñ festivali», Amerika elçihanesi ve Pirogovo bağçasında sergiler. Qadın işğalden soñ müim deñişkeninden sebep bir yıllıq toqtama olğanını ayta, Zera içün keyf dos-doğru icatnen bağlıdır:
– Qırımtatarlarnıñ örneklerini aks ettirem, renklerniñ büyük emiyeti bar, alını renklernen bağlayım. Bu apansızdan ola. Keyfiñiz yahşı olsa, menfiy renklerni qullanmaycaqsıñız: qoyu qaverenki ya da qoyu boz renkini kullanırsıñız.
– İcadıñız içün küçüni nasıl topladıñız?
Etrafımda olğanlarnı deñiştiremem, amma dünyanı icadımnen yaraştıra bilemZera Ablâzisova
– Birinciden, Qırımda yaşağanımnı, Qırım menim vatanım olğanını añladım. Andan bir qaç künge ketip, keri qaytqan soñ canım raat ola edi. Raat olğanımnı aytamayım, amma dünyağa aenkli bir şekilde yanaşmağa başladım. Etrafımda olğanlarnı deñiştiremem, amma dünyanı icadımnen yaraştıra bilem. Şimdi bir ğayem bar – etnografik malümatlarnı bermek. Bütün ince şeylerni yetkizmege tırışam. Menim içün müim bir şey. Qırımda sıq-sıq olğan adiyleştirüvlerni istemeyim, meselâ, «qırımtatarlarğa» «tatarlar» deyler. Asılında Qazan tatarlarınıñ öz medeniyeti, halq ağız yaratıcılığı, qıyafet unsurları bar, qırımtatarlarnıñ da ayrı şeyleri bar. Bunı qayd etmege tırışam.
Bugünde-bugün şeerden çıqıp, dağ, orman, deñizge baram ve böylece küç alam, ilham alam. Bu sene, meselâ, üç kün ve üç gece Ayuv dağ eteginde qalğan edim. Deñiz, küneş çıqması ve küneş batması – kâinat kibi, hayal kibi bir şey... Meraqlı bir tüş kördim. «Haytarma» – qaytmaq demektir. Men bunıñ bir manası bar, dep tüşündim.
– Qırımnı terk etmek kibi fikirleriñiz oldımı?
– Musafirlikke barmaq içün, – külümsirep ayta Zera.
– Sebebini añlatırsıñızmı?
– Özbekistanda dünyağa keldim ve anda yigirmi yıl yaşadım. Adamlar Qırımğa qaytıp başlağanda men de bir çoq qırımtatarı kibi Özbekistanda yahşı bir dairemni qaldırıp kettim, qaytqan soñ ise yataqhaneniñ bir odasında yaşamağa başladım, andaki turmuş şaraitleri pek fena edi. Anam ve qorantamnıñ büyük qısmı Özbekistanda ediler, şunı ayta ediler: «Kel, soñra evimizge beraber qaytarıq. Amma men birden bu... nasıl deyim... topraq sesinimi eşittim? (külümsirey) Men evde kibi edim. Vatanında amanlıq ve istiqrar olsa, onı sevmek pek qolay. Menfiy bir şeyler olsa, o vaqıt anda olmaq müimdir. Semetdeşlerine qoltutmaq kerek, öz icadınen eyilik ümütini bermek kerek.
Zeranen subetleşkende, Rustemniñ merkezinde yarın keçirilecek toy merasimi muzakere etile edi:
– Yarın adamlar bizge baqmağa kelecekler, biz ise ne, nasıl ve qayda yapacağımıznı bilmeyik! – biraz açuvlanıp ayta Mamut Çurlu. – Kelinni çıqaramızmı ya da özü kirecek?
Ertesi künü seminar iştirakçileri müzeyge merasimden bir qaç saat ögüne keleler. Qızlar bir-biriniñ saçını öre, bazıları sananı azırlaylar, repetitsiya yapalar. Oyuncılar açuvlana, ara-sıra qavğalaşalar, bazı yerlerniñ hususiyetlerini muzakere eteler. Oyun stsenariyini Yelena Soboleva, qırımtatar medeniyetiniñ tedqiqçisi yazdı. O, bu sene «Qırımtatarlarnıñ toyu: ananeviy şekilleri ve deñişmeleri» kitabını yazdı.
15 daqqalıq oyundan soñ seyirciler alğışlaylar
Çalğıcılar kelgen soñ muzıka ile keçirilgen repetitsiya başlana, oyuncılar yımşay. Zalda bayağı insan toplaşa. Başqa çare yoq – başlamaq kerek. 15 daqqalıq oyundan soñ seyirciler alğışlaylar. Ustalar musafirlerni qınalamanı baqmağa davet eteler. Bir qaç daqqa içinde er bir ressamnıñ ögünde nevbet tizile.
– Hanım efendi, bu qızçıq 20 daqqadan berli bekley, men kördim, bir qaç daqqağa çıqqan edi. Onı alıñız başta, – utanıp ve biraz açuvlanıp ayta qadın.
Elzara – qırımtatarıdır. İşğalden evel Kiyevge oqumağa keldi. Seminar iştirakçilerinen beraber üç kün keçirdi.
– Böyle bir merasim mında, Kiyevde, keçirilgeninden ğururlanam. Mustaqil Ukrainanıñ paytahtında öz medeniyetimizni köstermege imkânımız bar. Artıq resim güzel bir şey olmaqnen beraber, belli bir ğaye taşığanını, tarihı ve belli bir kodu olğanını bilemiz, istegen er şeyni gizley bilesiñ. Üç kün devamında qızlar medeniyetni yetkizmege ögrendiler, medeniyetni yetkizmek de – qolay bir şey degil, mence. Beraber yaşaymız, kim olğanımıznı ve qomşularımız kim olğanını bilmek kerekmiz.
