Suvuq Sala (Gruşevka) – «Fevral 26 işiniñ» şahıslarından biri aman-aman yarım yıl devamında Aqmescitteki SİZOda yata. Onı keçken sene fevral ayında Qırım parlamentiniñ binası yanında olıp keçken kütleviy çatışmalarda iştirak etüvde qabaatlaylar. Taqiqatnıñ tahminlerine köre, noyabr ayında işni mahkemege yollay bileler. Degermenciniñ apis müddeti noyabr 7-de bite, lâkin Mustafa azat etilecek ya da apis cezasınıñ müddeti arttırılacaq, kimse aytıp olamay. Qırım.Aqiqat Sudaq civarındaki Suvuq Sala köyüne yol alıp, Mustafanıñ tuvğanları ile laf etti.
Damı qurulayatqan bir qatlı ev Suvuq Sala köyüniñ yuqarı maallesinde yerleşmekte. Mında 1989 senesinden berli Degermeciler qorantası otura. 26 yıl evelsi bu yerde Mustafa doğdı ve östi. O, mektepni bitirip, Aqmescitniñ Tabiat qoruvı ve kurort qurucılığı milliy akademiyasınıñ turizm idaresi fakultetine oqumağa kirdi. Soñki yılları Qırımnıñ şarqiy regionları boyunca ticaret vekili olıp çalıştı.
Qorantanıñ başı Bekir Degermencini köremiz. Ömür arqadaşı Aliye hanım işte, qızı Mavile ise işlerini baqa. Azbarda – qurucılıq malzemeleri, evniñ artında – qırımtatarlar toplu yaşağan yerlerde qırımtatar ailelerinde olğanı kibi bu yerde de küçük inşaatlar ve bağçalı bostan. Bekir ağa içeri davet etip, qave pişire.
– Mustafanıñ SİZOda alı nasıl? – dep başlaymız subetimizge Bekir Degermenci ile.
– Eşitken laflarğa köre, özüni yahşı duya. Yahşı degeni ne? Biz qasevetlenmeyik diye, bizni tınçlandıra. Ruhtan tüşmey.
– Onıñnen bağ tutasıñızmı?
– Dos-doğru bağımız yoq: adliyeci, tanışlarımız üzerinden. O, apishanede de. Mahkeme toplaşuvlarında körüşemiz. Konvoy izin bere, bir-eki söz aytamız. Bundan ziyade olmay.
– Ne aytmağa yetiştiresiñiz?
– Nasılsıñ, sağlığıñ nasıl, dep soramağa yetiştiremiz. O, evimizni soray. Çoq isteseñ de, çoq sual berip olamaysıñ, qaravul birden toqtata.
– «Fevral 26 işiniñ» bazı şahıslarından Ahtem Çiygozğa (taqiqatqa köre, 2014 senesi fevral 26 çatışmalarınıñ teşkilâtçısı olğan Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini) qarşı malümat bermege rica etip, azat etilecegini vade eteler. Oğluñızğa böyle bir şey teklif ettilermi?
– Birden oldı. Taqiqatçı oña Çiygozğa qarşı malümat bermege teklif etken edi, Mustafa azatlıqqa çıqar edi. Amma o, malümat bermekten vazgeçti, çünki, birinciden, oğlum Çiygoznı tanımay. Televizor ya da başqa bir yerde körgendir, amma laf etmedi bile. Qabaat qararında Mustafanıñ Çiygoz ile añlaşqanını qayd ettiler... İnanılmaz qadar bir şey yazdılar.
– Oğluñız printsiplerinden vazgeçmez ve buña razı olmaz – bunı aytmaq mümkün.
– Balalıqtan böyle terbiyelendi: er daim doğrusını ayta, olmağanını aytmay. Oğlumnı bilem.
– Taqiqatta olğan 2014 senesi fevral 26 adiseleriniñ videosı barmı?
– Video bar, onı baqtıq: adiy bir şey – er kes yapa bile.
– Oğluñıznı nasıl yaqaladılar?
– Mayıs 7-de Mustafa anasınen maşina ile işke kettiler. Suvuq Salanıñ merkezine çıqqanda yolunı belgisiz şahıslar qapattı. Oğlumnı çıqarıp, betini yolğa qoydılar. Terrorist ya da ekstremistni kibi yaqaladılar.
– Ahtem Çiygoz ve Ali Asanov (apiste yatqan «fevral 26 işiniñ» diger iştirakçileri) bundan evel yaqalanğanına köre, böyle bir şey olacağını tahmin etken ediñizmi?
– Onı yaqalaycaqlar kibi fikirler bile olmadı. O, ticaret vekili olıp çalışa edi, Sudaq, Kefe, İslâm Terek rayonında hızmet etken edi. İs etkenini aytıp olamayım, çünki adam is etse, bir şey yapar edi. O, qabaatını is etmegen edi.
– Bir de bir laflar oldımı?
– E, qomşumız Eskender Emirvaliyev («fevral 26 işiniñ» taqiqatı çerçivesinde – QA) yaqalanğan soñ çeşit laflar oldı. Tanış olmağan insanlar soray ediler. Amma Mustafanı apiske alacaqlar, dep tüşünmegen edik.
– Oğluñızğa bir şey yollamaq imkânıñız barmı?
– Ebet, qanun boyunca ayda 30 kg bere bilesiñ. Amma bu aş degil – peksimet. Taze bir şey beremeysiñ. Er şey yasaq etile.
– Yahşı aşamay, Mustafanıñ sağlığı yerindemi?
– Problemleri de ola bile, amma biz onı bilmeymiz. Nasıl olsa da, ileride er şey çıqar.
– Qırımnıñ baş nazir muavini Ruslan Balbek de Suvuq Sala köyünde östi, onı yaqından tanıydırsıñız. Oğluñıznı azat etmek içün ondan yardım istemediñizmi?
– Menim fikirimce, kimse bu işte yardımcı olamaz, emirler yuqarıdan kele.
– Uquq qoruyıcılar oğluñızğa ne sebepten o qadar diqqat ete?
– Bunı alâ daa añlamayım. Onı milliy areketniñ faal iştirakçisi olaraq adlandıramayım, özüm, elbet de, mümkün olğanı qadar iştirak etmege tırışam. Asılında, gençlerimizni tınçlandırmamaq kerek edi, olar bizim kibi faal degil, büyük bir hata yaptıq.
– Mustafasız kâr ceetinden qıyın oldımı?
– O, çalışa edi, yardımı tiye edi. Şimdi nefaqam, ömür arqadaşımnıñ aylığı bar. Allahqa şükür, yaşaymız, dayanamız.
– Yardım etelermi?
– Er kes yardım ete: dost, ortaq, tanışlarımız – em maddiy, em maneviy ceetten. Quvanam. Böyle bir halqımız bar. Er kes sağ olsun.
– Siziñ fikiriñizce, Mustafanı mahkemeden evel azat eteceklermi-yoqmı?
– Mence, azat etmezler. Altı ya da yedi toplaşuvdan soñ ümüt de qalmadı, bizni eşitmeyler: ne meni, ne de adliyecini. Mahkemeci yalıñız taqiqatçı ve prokurornı eşite. Bir kün öyle bir açuvlandım ki, mahkeme zalından quvdılar.
– Moskva akimiyetiniñ merkeziy organlarına muracaat etmeyceksiñizmi?
– Özüni qabaatlı olaraq sayğan muracaat ete, afu etsinler istey.
– «Fevral 26 işiniñ» diger şahısları ile bağ tutasıñızmı?
– Ali Asanovnıñ qorantası ile bağ tutamız, balalarını ziyaret etmege barğan edik. Oğlum aytqanı kibi, olarnıñ vaziyeti bizimkiden eki qat zor. Digerleri ile bağımız yoq.
– Oğluñız – siyasiy mabus kibi fikirge qoltutasıñızmı?
– Onı er kes siyasiy mabus dep saya, milliy areketniñ faal iştirakçisi olğanını yazalar, amma öyle degil. Böyle bir vaziyetke oğradı, bu vaqıt onı siyasiy mabus yaptı – başqaca aytıp olamayım. Qorquzuv siyasetidir.
– Oğluñız Qırımnı terk ete bile dep, onı azat etmeyler. Razısıñızmı?
– Yoq, o, bunı tüşünmegen bile. O qadar yıl devamında mından ketmek içün Qırımğa qaytmağa tırışmadıq. Bir şeyge baqmadan, Mustafa Qırımnı terk etmeycek.
