Oktâbr ayında – qırımtatar şairesi, oca Cevaire Mecitovanıñ doğğan künü.
Cevaire Mecitova 1913 senesi oktâbr ayında Keriç yarımadasınıñ Çaltemir köyünde dünyağa keldi. Bu yerde nebatat çoq olmasa da, adamlar yahşı yaşağan edi – ayvanlarnı baqa, bostancılıq yapa ediler.
Cevaireniñ babası Abdulmecit köy qasabı edi, anası Resimhan – ev işlerini baqa edi. Resimhan qorantasında beş bala bar edi; mında qırımtatar halq ağız yaratıcılığı – ata sözleri ve aytımlarnı – yahşı bile ediler. Abdulmecit oynay, yırlar ve çıñlarnı uydura edi.
Edebiyat az olsa da, Cevaire balalıqtan oqumağa alıştı. Köy mektebiniñ eñ emeksever ve ıntılğan talebesi edi. Qız Yalta pedagogika universitetine oqumağa kirdi – mında da alâ oqudı; o vaqıt ilk yazuv adımları atıldı...
Pedagogika tehnikumını bitirgen soñ Cevaire Keriçteki Voykov adına maden kombinatı yanında başlanğıç tatar mektebine yollandı. Lâkin...Oquşını devam ettirmege istegen Cevaire tezden Frunze adına Aqmescit devlet pedagogika institutınıñ qırımtatar tili ve edebiyatı fakultetine oqumağa kire.
1935 senesi kene de talebeler saflarına qoşula. Onıñnen beraber – büyük meraq ve alâ derecede – ileride meşur olacaq qırımtatar yazıcıları – Amet Mefayev, Yunus Temirqaya, Riza Halid oquylar. İnstitut vaqtında Cevaire çoq yaza, «Yaş quvet» gazetasınıñ edebiyat hadimi olıp çalışa, qırımtatar halq ağız yaratıcılığını terenden ögrenmege başlay.
Onıñ oquv yılları Aqmescitte keçti, andaki er bir soqaqnı, er bir taşnı bile edi. Ocaları Abdulla Lâtif-zade, Ümer Acı-Asan, Asan Fetislâmov, Rayme Mullinanı hatırlay ve ayta edi. Cevaire Qırım muzıkalı-drama teatriniñ daimiy seyircisi olıp, Sara Baykina, ağa-qardaş Parikovlar, Nuriye Cetere, Zore Bilâlova, Maynur Şiniyazovanıñ iştiraki ile iç bir oyunnı qaçırmaz edi.
1938 senesi üç cesaretli sovet uçucısı Marina Raskova, Valentina Grizodubova, Polina Osipenko «Moskva-Uzaq Şarq» enişsiz uçuşını kerçekleştirdi. Cevaire bu vaqiağa şiir bağışladı, onı başta «Qızıl Qırımda», soñra da «Krasnıy Krım» gazetasında rusça bastırdılar. Bundan soñ onıñ yañı eserleri yazılğan edi...
1939 senesi institutnı bitirgen Cevaire Mecitova aspiranturağa kirip, Puşkin adına İlmiy-tedqiq institutınıñ hadimi ola. Tedqiq mevzusı – «Qırımtatar halq ağız yaratıcılığında qadın sımasıdır».
Bu müddet devamında köylerni dolaşıp, halq kedayları ile körüşe ve aytım ve ata sözlerini, destan ve rivayetlerni yazıp ala. İlmiy ekspeditsiya ve kezintilerniñ neticeleri Cevaireniñ bir qaç yıldan soñ aman-aman bitirgen ilmiy işinde aks ettirile...
Cenk onıñ planlarını boza ve ayatını deñiştire. Almanlarnıñ Qırım işğali vaqtında – mektepler açıq olğanda – Mecitova Keriç civarındaki Taqıl köyünde ocalıq yapa.
Soñra da büyük facia yüz berdi – qırımtatar halqı tuvğan toprağından sürgün etildi...
Sekiz balalı tatası ile beraber Taşkentke tüşe. Cevaire bir mücizege rastkelip, «Prodmaş» zavodına iqtisadiyatçı olaraq çalışmağa kirdi.
Zavodnıñ müdiri – leh Narbut – Cevaire ve sürgün olunğan bütün qırımtatarlarnı acıp, akimiyetniñ bütün halqqa nisbeten yapqan adaletsizligini añlay edi. O, olarnı işke qabul etip, Mecitovanıñ hatırlağanına köre, «bizim tatarlar» dey edi.
O vaqıt Özbekistanda aliy tasilli insanlar az edi, ve Cevaire zavoddan mektepke rus tili ve edebiyatınıñ ocası olaraq avuştırıldı. Onıñ oqumış olğanını körip, Orconikidze rayonınıñ usulşınası vazifesine tayinlediler, lâkin o vaqıt «mahsus köçip ketirilgenler» alında olğan qırımtatarlar içün komendant rejimi quvetleştirilgen soñ Cevaireni oca vazifesinden boşattılar. Aman-aman beş yıl devamında kütüphanede çalıştı.
Zor zamanlar edi – bir çoq sürgün olunğan qırımtatarı kibi, Cevaire de iklimge alışamay edi, sıtma hastalığını bir qaç kere keçirdi – qırımtatarlar içün kerçekten lâin bir hastalıq oldı... Faqat bu qıyın yıllarda da yazmağa devam ete edi. Derc etmek imkânsız edi – 1950 senesine qadar Özbekistanda qırımtatar neşriyatı yoq edi.
Onıñ ayatında bu vaqıt içinde quvançlı vaqialar da oldı.
Cevaire aqayğa çıqtı, tezden Seyyare qızı dünyağa keldi. Mahsus yerleşüv rejimi lâğu etilgen soñ Mecitova özbek ve qazah mektepleriniñ müdir muavini, müdiri oldı. 1965 senesi ailesi Çirçikke köçti. Qırımtatar tilini mükemmel bilgen Cevaire Mecitova «Lenin bayrağı» gazetası açılğan soñ onıñ daimiy müelliflerinden biri oldı...
Bugünde-bugün şunı ayta bilemiz ki, akimiyetniñ qırımtatar tiline qarşı yapqan sert ayırım siyaseti vaziyetinde Cevaire Mecitova ve onıñ meslekdeşleri kibi insanlarnıñ sayesinde qırımtatar tili bugün de yaşamaqta...
1970 senesi onıñ «Unutılmaz saifeler» ilk şiirler cıyıntığı dünya yüzüni kördi, eki yıldan soñ daa bir cıyıntıq - «Yeşil yapraq arasında». 1980 senesi Cevaire Mecitovanıñ «Ömür sazı» kitabı neşir etildi, yedi yıldan soñ - «Hayal çeçekleri» cıyıntığı. Dört şiir cıyıntığından ğayrı, Cevaire Mecitova farqlı janrda maqaleler yazdı, onıñ işlerinde çeşit zenaat saipleri yer alğan, amma episi maqsadına irişken, belli ğalebelerge nail olğan insanlar edi.
«Lenin bayrağı» gazetasında «Qırımtatar halq ağız yaratıcılığında qadın sıması» maqalesi çıqqan soñ meşur qırımtatar yazıcısı Eşref Şemi-zade oña mektüp yazıp, işniñ terenligi ve mündericesinden ayrette qalğanını bildirdi.
Qırımtatarlarnıñ bu nesili içün ayrı bir yara vatan Qırımdan ayırılıq oldı.
«Qanatlarım olsa edi, vatan Qırımğa uçıp keter edim»...
Cevaireniñ qızı, şaire ve jurnalist Seyyare Mecitova, anasını Lermontovnıñ «Mtsıri» eseriniñ qaramanı - «boranlı yağmur qoparğan yapraq» ile qıyaslay: «O, kerçekten tamırları ile qoparılğan bir yapraq edi, boranlı yağmur ise - biñlernen insannıñ taqdirini bozğan deşetli cenk edi, anamnıñ taqdiri olardan biri edi. Anam pek az küle, siyrek külümsirey edi, şaqıldan külgenini iç körmedim. Cenkten evelki ayat bam-başqa edi».
Seyyare Mecitovanıñ anasına bağışlağan şiiri bar.
Cevaire Mecitova bu dünyanı 80 yaşında terk etti. Ana yurtuna qaytamayıp, Taşkentte defn etilgen edi...
Gülnara Bekirova, Qırım tarihçısı, Ukrain PEN-klubınıñ azası