Qırım Rusiyege «qoşulğan» soñ ukrain uquq qorçalayıcı teşkilâtlarınıñ ekseriyeti yarımadanı terk etti. Bir çoq vatandaş faali çetel agentleri ve istenmegen teşkilâtlar aqqında qanunlar olğan Rusiye uquq alanında çalışmağa istemedi, digerleri ise ayatını ve sağlığını tüşündiler. Soñki bir buçuq yıl devamında Qırımda cemaat ve siyasiy areketlerniñ eñ azından on faali ğayıp oldı – Kiyevniñ vatandaş azatlığı Merkezi böyle malümat bere.
Ğayıp olğan vatandaşlar ve işğal etilgen topraqlarda üçünci sektor aqqında Vatandaş azatlığı merkeziniñ leyhalar koordinatorı Aleksandra Romantsova Radio Svobodağa tarif etti:
– Qırımda ğayıp olğan siyasiy ve cemaat faalleri arasında dört gruppanı ayırmaq mümkün. Çoqtan ğayıp olğan Euromaydan iştirakçileri bar, olar işğalden evel Qırımğa barıp ğayıp oldılar. Vaziyet istiqrarlı olmağanda ğayıp olğan ediler. Olarnı alâ daa tapmadılar. 2014 senesi mart ayından soñ «Ukrain halq evi» cemaat teşkilâtınıñ azaları ğayıp oldı. Bu teşkilât medeniyet ve maarifnen oğraşa, siyasetnen iç bir alâqası yoq. Buña baqmadan, üç faal ğayıp oldı, olarnı da tapamayıq, bir de bir malümat yoq. Bilemiz ki, ğayıp olmalarınıñ sebebi ukrain medeniyetine nisbeten faaliyetleri ve rus Qırımı ğayesine qoltutmağanları ola bile. Büyük bir gruppa – qırımtatarlar. Al-azırda bir qaç adam ğayıp oldı, soñra bu insanlarnıñ bir qısmını ölü tapalar. Yaqında üç kişi ğayıp oldı, ekisini ölü taptılar, üçüncisi tapılmadı. Maalesef, qırımtatarlar ğayıp ola, bunıñ kibi bir qaç adise aqqında aytqan edik. Em de Aleksandr Kostenkonıñ işi bar, o da Euromaydanda bar edi, ve Qırımda onı bundan sebep qabaatlaylar – Kiyevdeki Euromaydanda köstergen faaliyeti içün. Onıñ babası ğayıp oldı. Kostenkonıñ ailesini sıqıştıralar. Bundan ğayrı, Qırımnıñ memuriy sıñırında babası ğayıp oldı, onıñ ağasına qabaat seslendirildi, ve özü de taqiqat altında buluna, mahkeme oña üküm çıqardı.
– «Ukrain halq evi» Qırımda şimdi çalışamı?
– Olar ğayrıdan qayd olamadılar, ukrain medeniyet yönelişinde çalışqan teşkilâtlarnıñ ekseriyeti Qırımda çalışıp olamay. Adamlar anda qaldı, faaliyetleri bar, amma cemaat teşkilâtı olaraq çalışmaylar, çünki Rusiye qanunlarına köre qayd olmağa istemeyler.
– Olar özleri ğayrıdan qayd olmağa istemedilermi?
Faallerniñ evleri yanında fotoresimler yapıştırıla edi: «Devlet departamenti azırlağan diversant-terrorist»
– Cemaat teşkilâtı anda qayd olğan ve Qırımda çalışqan edi, amma Rusiye keldi, adamlar Rusiye Federatsiyası akimiyetiniñ qanunğa uymasını, em de qaydlarını tanımaylar. İnsanlarnıñ çoqusı Rusiye vatandaşlığından vazgeçmedi, çünki bunı saçma dep saya: men Rusiye vatandaşlığını almadım – ne içün ondan vazgeçeyim? Bu zorlağan areketler, bu insanlar olarnı mantıqsız sayalar, ve olarğa riayet etmeyler.
– Qırım işğalinden soñ ticaretnen oğraşmağan ukrain teşkilâtları, şu cümleden uquq qorçalayıcı teşkilâtlarınıñ ekseriyeti ya yarımadanı terk etti, ya da ğayrıdan qayd olmadı, doğrumı?
– Birinciden, ğayrıdan qayd olmaq zor. Ukrainada olğanı kibi degil, bir sıra şey bar, uquq ceetinden de, misal olaraq, masraflarnı nezaret etmek qıyın. Rusiyede çetel agentleri ve istenmegen teşkilâtlar aqqında qanunlar bar, Ukrainada böyle bir şey yoq. Uquq qorçalayıcı teşkilâtlarınıñ çoqusı areket etip olamay edi, olarnıñ faal azaları ve anda çalışqan insanlarğa maneviy ve fizik basqı yapıla edi, apiske ala, yaqalaycaq ediler. Keçken seneniñ mart ayından itibaren quvalamağa başladılar, faallerniñ evleri yanında fotoresimler yapıştırıla edi: «Devlet departamenti azırlağan diversant-terrorist».
Bu sebepten uquq qorçalayıcılarnıñ çoqusı yarımadanı terk etti, uquq qorçalayıcı olmağan cemaat teşkilâtları da aynısını yapqanlar. Misal olaraq, Aqyar şeeriniñ Studentler keñeşi – onıñ reberi işğalden evel Ukrainağa qoltuta edi, şunıñ içün ketmege mecbur oldı.
– Siz Vatandaş azatlığı Merkezini temsil etesiñiz. Qırımda göñüllileriñiz barmı? İşğalden evel temsilciligiñiz oldımı?
– Qırımda malümatnı toplaymız. Elbet de, bizge resmiy şekilde malümat bermegen qaynaqlarımız bar. Anda yaşağan insan bunı aytsa, birden problemlerge rastkelir. Bunıñ kibi bir sıra misalimiz bar. Meselâ, teşkilât bile olmağan Qırım alan missiyası, al-azırda Rusiyede istenmegen teşkilâtlar cedvelinde mevcut. Ukraina pasportı olğan insan Qırımda insan aqlarını nezaret etemez.
– İşğalden evel Qırımda olğan ve Qırım vatandaşlarınıñ aq-uquqlarını qorçalamağa qarar bergen ticaretnen oğraşmağan ukrain teşkilâtlarını bilesiñizmi?
– Yoq. Ukrain adliyecileri anda litsenziyanı alamay. Uquq qorçalayıcılarnıñ ekseriyeti halqara teşkilâtlar tarafından maliye etilgen edi. Şimdi ise imkânsız – çetelden para alamazsıñ. Bu qıyın bir iş. Bunı açıq yapqan insanlar em FSB (Federal havfsızlıq hızmeti), em de Rusiye Taqiqat komiteti tarafından (er angi
İnsan aqlarını qorçalağan er bir insan, Rusiyege ya da Ukrainağa qoltutmasa da, FSB nezareti altında buluna
şekil ve seviyede) basqığa oğraylar, etraftaki insanlar tarafından da maneviy ceetten sıqıştırıla. Anda olğan ukrain uquq qorçalayıcı teşkilâtlar qalmadı. Misal olaraq, Yaltada çalışqan «Almenda» teşkilâtı bar edi. Olar insan aqları saasında uquq yardımı ve maarifnen oğraşqan ediler, ve bu teşkilât bütünley ketmege mecbur oldı. Qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını qorçalav Komitetini quracaq olğan qırımtatarlarnıñ teşebbüs gruppası da aynı. Komitetniñ üç koordinatorı bar edi, üçüne qarşı cinaiy iş açıldı. Bundan ğayrı, uquq qorçalayıcı bütün meselelerni al etmek içün uquq müitine muhtac. Qırımda ukrain uquq sisteması çalışmay, Rusiye uquq sisteması yerli menfaat ve mahkemecilerge esaslana, Rusiye qanunlarına da riayet etilmey. İnsan aqlarını qorçalağan er bir insan, Rusiyege ya da Ukrainağa qoltutmasa da, FSB nezareti altında buluna.
Metnniñ asıl nushası – Radio Svoboda saytında
