Aqmescit – Türkiyede olıp keçken parlament saylavlarını sensatsion dep adladılar. Ükümran Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) 13 yıl devamında ilk sefer memleketniñ qanun çıqarıcı organında yerlerniñ çoqluğını coydı. Bundan ğayrı, Büyük Mecliske kürd firqası keçti. Qırım.Aqiqat ekspertlerge muracaat etip, olıp keçken saylavlarnıñ neticelerini izaatlamağa ve devletniñ tışqı ve içki siyasetine, şu cümleden Qırım ve qırımtatarlarğa tesiri nasıl olacağını tahmin etmege rica etti.
İlk neticelerge köre, Türkiye prezidenti Recep Tayip Erdoğannıñ AK Parti firqası reylerniñ 40%-dan ziyadesini qazandı – memleketniñ 550 yerli parlamentte 256 yer. 2011 senesi ükümran firqa reylerniñ aman-aman yarısını alğan edi. AK Parti Büyük Mecliste çoqluqnı coydı.
Saylayıcılarnıñ 85% rey berdi
Cumhuriyetniñ parlamentine muhalifet Cumhuriyet Halk Partisi (25%), Milliyetçi Hareket Partisi (17%) ve Kürdlerniñ Halkların Demokratik Partisi (12,5%) keçti. Kürdlerge qoltutqan firqanıñ parlamentke keçmesi sürpriz oldı, çünki bundan evel firqa memleketniñ parlamentinde yoq edi. Aynı vaqıtta ekspertler onıñ muhalifette olacağını tahmin eteler, çünki firqa reberligi AK Parti ile koalitsiya qurmaycağını bildirdi.
Qayd etmeli ki, saylayıcılarnıñ 85% rey berdi – Türkiyede qayd etilgen ve saylavlarda iştirak etmek aqqı olğan 53,7 mln insandan 37 mln.
«Türkiyeniñ ğayrıdan qurulış esnası»
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası, temsil organınıñ tışqı alâqalar bölüginiñ reberi Ali Hamzin cumhuriyet ğayrıdan qurulacağını tahmin ete.
«Bu vaqıtqa qadar Türkiyede sovet örnegine köre devletni qurmaq ğayesi bar edi. Bu saylavlardan soñ Türkiye ğayrıdan qurulacaq. Olar milliy meselelerge, hususan kürd meselesine raat yanaşmaq kerekler. Belki de, Atatürk cumhuriyetni qurğanından berli yañı Türkiyeniñ tarihında olğanlarnı añlaycaqlar», – dep tüşüne Hamzin.
Türkiye geopolitik alanda küçlü bir oyuncı degilAli Hamzin
Meclis azasınıñ fikirince, Türkiye saylavlarınıñ neticeleri «qırımtatar halqı ve Qırım taqdirine» tesir etmez. «Şunı añlamaq kerek ki, Türkiye geopolitik alanda küçlü bir oyuncı degil», – dep añlattı Hamzin.
Onıñ qayd etkenine köre, «Türkiye er daim qırımtatarlarğa yardım etmege azır edi, oña minnetdar olmaq kerek». «O, bunı geopolitik menfaatları içün yapmağan edi – bunı Rusiyege qoltutqan Qırım tarihçıları uydurdılar. O, bizge birdemlik bildirip, qardaş halq olaraq yardım etken edi», – dep ayttı Qırımtatar Milliy Meclisiniñ Tışqı alâqalar bölüginiñ reberi.
«Erdoğannıñ firqasına Qırımdan sebep qoltutmadılar»
Yaqın Şarq tedqiqleri merkeziniñ müdiri İgor Semivolosnıñ fikirince, Türkiyede ükümran Adalet ve Kalkınma Partisiniñ (AK Parti) devri soñuna kelmekte. «100% böyle olacağını aytıp olamayıq, amma birinci adımlar endi körüne», – dep tüşüne Semivolos.
Onıñ zanınca, saylayıcılar Erdoğannıñ tış siyasetini begenmeyip, prezidentniñ firqasına rey bermege azır degiller.
Türkiyeniñ Qırım ve qırımtatarlarğa nisbeten nasıl yanaşqanı uzun bir müddet devamında belli degil ediİgor Semivolos
«Tış siyasetniñ eñ qıyın meselelerinden biri Türkiyeniñ uzun bir müddet devamında Qırım ve qırımtatarlarğa nisbeten nasıl yanaşqanınıñ belli olmağanıdır. Böylece, Erdoğannıñ siyasetine qoltutqanlardan bazıları ükümran firqağa rey bermedi», – dep ayttı Semivolos.
Yaqın Şarq tedqiqleri merkeziniñ müdiri dey ki, qırımtatar meselesi yañı parlamentte kürd meselesinen beraber er bir firqanıñ kün tertibinde olacaq.
«Ve, belli ki, Erdoğan akimiyette qalmaq içün qırımtatar meselesine başqaca yanaşmağa mecbur olacaq. Bunı iqtisadiy menfaatlarnı köz ögüne alıp nasıl al etecekler, Rusiye yönelişi ile nasıl bağ tutacaqlar, bu büyük munaqaşanıñ mevzusıdır», – dep tüşüne Semivolos.
«Saylavlarda ğalebe – ükümran firqa içün pek müim»
TOBB Ekonomi ve teknoloji üniversitesiniñ (Ankara) halqara munasebetler fakultetiniñ dotsenti Togrul İsmail Türkiye parlamenti saylavlarınıñ böyle neticelerini beklegenini qayd etti. «Bütün içtimaiy soravlarnıñ neticeleri şimdiki neticelerge yaqın ya da aynı edi», – dep qayd etti subetdeş.
Saylavlarda olar kene ğalip çıqtılar – 13 yıldan berli memleketniñ başında olğan siyasiy küç içün ğayet müim bir şeyTogrul İsmail
O, Adalet ve Kalkınma Partisi yutturğanını tüşüngenler ile aynı fikirde degil. «Ükümran firqanıñ belli bir sayıda reylerniñ coyması tabiiy bir aldır. Lâkin saylavlarda olar kene ğalip çıqtılar – 13 yıldan berli memleketniñ başında olğan siyasiy küç içün ğayet müim bir şey», – dep qayd etti İsmail.
Parlamentke kürdlerge qoltutqan firqanıñ keçmesini mütehassıs «demokratiyanıñ timsali» dep adladı: «Eali oña rey berse, o, memleketniñ siyasiy ayatında iştirak ete – tabiiy bir esnas».
İsmailniñ fikirince, Türkiyeniñ Qırım siyaseti «pek deñişmez». «Bu meselede firqalarnıñ fikirleri aynı. Türkiye bu yönelişte öz imkânlarını bile. Bazı bir deñişmeler ola bile, amma zararı yoq», – dep ayttı o.
Jurnalist Osman Paşayevniñ aytqanına köre, Erdoğan 13 yıl devamında «yavaş-yavaş, aşıqmayıp, manialarnı yoq etip sıñırsız akimiyetke kete edi». «Akimiyet vekâletlerini deñiştirmek içün Anayasanı deñiştirmek kerek. Anayasa deñişmelerini referendumğa çıqarmaq içün parlament bunıñ kibi deñişmelerge reylerniñ eñ azından beşte üçü ile qoltutmaq kerek», – dep yaza Paşayev Facebook saifesinde.
Faqat, onıñ aytqanına köre, saylavlarnıñ soñki neticelerine binaen, prezidentniñ öz Nazirler Şurasını şekillendirmek imkânı bile yoq. «Diger üç firqadan iç biri parlamentteki vekâletlerini cumhuriyetniñ 100 yıllığını prezident olıp sultan olaraq qarşılamağa arzu etken Erdoğanğa bermez», – dep qayd ete o.
Paşayev Qırım meselesi aqqında şunı ayta, Türkiye parlamentine keçken dört firqadan üçüniñ saylavaldı laflarında Qırım mevzusı bar edi. «Amma çoq şey deñişmez», – dep ayttı o Qırım.Aqiqatqa.
Yaremenko: Ükümran firqa memleketni nezaret etmege devam etecek
İstanbul Ukrainanıñ sabıq baş konsulı, «Maydan inostrannıh del» fondunıñ yolbaşçısı, 1-inci sınıfnıñ fevqulâde ve vekâletli vekili Bogdan Yaremenko Türkiye saylavlarınıñ neticeleri «ümüt bere», dep ayta.
«Angi firqa ğalip çıqacaq parlament saylavlarınıñ dubarası degil edi, ğalip çıqqan firqağa anayasa çoqluğını şekillendirmek içün reyler yetermi bu müim edi. Erdoğanğa qoltutqan Adalet ve Kalkınma Partisine anayasa çoqluğı pek kerekmey, Erdoğannıñ özü prezident vekâletlerini kenişletip, devlet qurulışını deñiştirmek istey», – dep yazdı Yaremenko Facebookta.
Türkiye cemaatı demokratiyanıñ qıymetini bile ve «sert qol ya da «sert prezident tikine» irişmeyBogdan Yaremenko
Onıñ zanınca, böyle bir şey olmaycağını aytmaq erte, çünki Erdoğan firqasınıñ fraktsiyası eñ büyük olacaq ve koalitsiyanı qura bile.
«Türkiye cemaatı demokratiyanıñ qıymetini bile ve «sert qol ya da «sert prezident tikine» irişmey. Türkiyede siyasiy añlaşmazlıqlar ve kerçek demokratik institutları ve mehanizmleri bardır», – dep qayd etti Yaremenko.
Sabıq baş konsul Qırım.Aqiqatqa şunı da qayd etti, Türkiye parlamentiniñ saylavları «Türkiye siyasetinde deñişmeler olacağını ifadelemey». «Saylavlarnıñ neticeleri ne ükümet, ne de Türkiye prezidentini deñiştirir. Tışqı siyasette aynı bu institutlar ğayet müim. Adalet ve Kalkınma Partisi memleketni nezaret etmege devam etecek», – dep qayd etti Yaremenko.
Onıñ fikirince, yaqın vaqıtta Türkiyeniñ Qırımğa munasebeti zıt olacaq, çünki devlet «bir taraftan Ukrainanıñ topraq bütünligine qoltuta ve Qırım işğali ve qırımtatarlarğa basqını takbih ete, ekinci taraftan ise – Putinniñ Rusiyesi ile munasebetlerni inkişaf ettirmege ve yarımada qamaçavını bozğan türklerni toqtatmağa tırışmay».
Ekspertniñ zanınca, «Rusiye ermenilerniñ genotsidini tanığanını tasdıqlağan areketleriniñ Türkiye ve Rusiye arasında munasebetlerge köstergen zararı» Türkiye mevamınıñ tekâmuli ceetinden müim olacaq.
