Kiyev – Ukrainanıñ birinci şahısları mayıs 18 künü matem tedbirleri vaqtında bar küçü ile qırımtatar halqınıñ aqlarını qoruycağı aqqında bildirdiler. Bundan da ğayrı, Petro Poroşenkonıñ aytqanı kibi, ukrain akimiyeti Qırım qaytarıluvınıñ yol haritasını işlep çıqaracaqtır. Siyasiy araştırmalar ukrain mustaqil merkeziniñ eksperti Yuliya Tişçenko resmiy Kiyevniñ Qırım tamır halqına yardımına qıymet kesti ve qırımtatarlarğa berilgen vadeler amelge keçirilüvi boyunca fikirlerini bildirdi.
– Qıtaiy Ukrainada qırımtatarlarnıñ sürgünligine bağışlanğan tedbirlerge köre, ukrain akimiyeti ve cemaatçılıqnıñ Qırım tamır halqına olğan yardımınıñ artması aqta aytmağa mümkünmi?
– Menimce, ebet, bunı aytmağa em mümkün, em kerek. İşğal ve qırımtatarlar ile yarımadada bugün olğanı ile bağlı vaziyet ukrain cemaatçılığından hususiy diqqatnı celp ete. Akimiyetten de, elbet, amma men cemaaçılıqnıñ reaktsiyası aqta aytmağa isteyim.
Böyle vaziyette ukrain cemaatçılığı qırımtatarlar aqqında daa da çoq malümat ögrene, qırımtatarlarğa, Qırım tarihına daa da büyük diqqat ayıra. Bu yalıñız qorqunçlı faciağa bağlı degil ki, daa da keñ tarihiy vaqia ve insaniyetlik munasebetlerine bağlı.
Bugün bilmek ve añlamaq, qasevet çekmek ve iştirak etmek istek, evel olğanından daa da büyüktir
Evel sürgünlik yıllığı ile bağlı olğan daimiy bir diqqat olmasa, bugün, menimce, bilmek ve añlamaq, qasevet çekmek ve iştirak etmek istek, evel olğanından daa da büyüktir.
– Ukrain akimiyeti belâğat seviyesinde, şübesiz ki, qırımtatarlarğa yardım ete, amma muayyen areket seviyesinde?
– Ukrain akimiyeti ve halqara strukturalarda Qırımda olğan adiselerge – Rusiyeniñ qırımtatarlarğa nisbeten munasebetine ve anda iqtisadiy ve siyasiy saalardaki siyasette tesir etmek içün imkânları pek az.
Qırım qanunsız sürette işğal etildi ve de-fakto yuridik ceetten mında Rusiye mesülietlidir. Kreml bu sebepten bir kimsenen dialog qurmağa niyet etmey. Şunıñ içün biz em qanun, em fermanlarnı qabul ete bilemiz, amma er kes añlay ki, olarnı amelge keçirmege ğayet qıyn olur. Amma vaziyet, şübesiz ki, deñişmek kerek. Bu da Qırımnıñ işğalden azat etilmesinden soñ olacağına temel qoya bile.
Elbette ki, Ukraina Yuqarı Şurasına daa çoq şey yapmaq kerek, şu sırada qırımtatar halqınıñ statusı aqqında ve tamır halqları aqqında qanularnı qabul etmek. İşbu gruppalar ve devlet arasında munasebetler sistemasını bir tertipke ketirmek kerek. Amma, ne de olsa, çeşit institutlarnıñ siyasiy signalları: em prezident, em ükümetniñ, em Yuqarı Şuranıñ, – bugün pek aydındır. Qırım – Ukraina, qırımtatarlar – Ukrainanıñ Qırımğa nisbeten siyasetiniñ emiyetli bir qısmı olğanı ep aytıla. Ava limanına Amet Han Sultannıñ adı berilgenini alayıq. Hatırlaymız, bu mevzuda ğayet çoq muzakere keçirildi, amma netice öyle de yoq edi.
Bugün Ukraina Qırımğa nisbeten öz siyasetinde resurslarnıñ yeterli miqdarını qullanğanı aqta aytıp olamam
Bugün bütün kerekli şey yapıla dep aytamam, amma iç olmağanda, bir şey yapıla. Em de şunı qayd etmek kerek ki, bular yalıñız akimiyet sayesinde degil de, çeşit teşkilât ve teşebbüslerniñ sayesinde yapıla. Şimdi plüs şunda ki, bugün bir sıra meselelerde cemaat teşkilâtlarınıñ tevsiyeleri nazarğa alına. Başqa tarafı, er türlü siyaset – resurslardır. Bugün Ukraina Qırımğa nisbeten öz siyasetinde resurslarnıñ yeterli miqdarını qullanğanı aqta aytıp olamam. Amma bu tek Qırım meselesi degil. Ukrainanıñ umumiy vaziyetine ait.
– Qırımtatarlarnıñ büyük qısmı qıtaiy Ukrainada yaşay, şu cümleden Herson vilâyetinde. Akimiyet olarnıñ aqlarını temin etmek içün bütün resurslarını qullanırmı? Misal içün, medeniyet, tasil, siyaset saasında?
– Bugün yapılğan muayyen adımlarnıñ sayısı olduqça azdır. Qırımtatar halqınıñ statusı aqqında qanun qırımtatar deputatlarınıñ yerli akimiyet organlarındaki keñ temsilciligine isse qoşar edi. Bugün, ebet, bu yeterli degil.
Kiyevde bazar mektepleri bar, mında qırımtatar tili ve medeniyeti ögrenile. Amma bu er şey ana-baba teşebbüsleri ile yapıla. Tabiiy ki, devlet tarafından bu yönelişte yardım pek müim.
Qırımtatarlarnıñ küçük bir cemaatçılığı köçken Vinnitsk vilâyetinde bazı problemler bar
Bilem ki, qırımtatarlarnıñ küçük bir cemaatçılığı köçken Vinnitsk vilâyetinde bazı problemler bar. Olarnıñ yerli sakinler ile ziddiyeti bar. Devlet bu meselelerde de biraz faalce ola bile, em de yerli akimiyetni bu problemler ile öz başına qaldırmamalı.
Bunıñ ile Kiyev ve Lviv vilâyetinde qırımtatarlarnıñ sayısı büyüktir. Til, medeniyet, tasil inkişafı ile bağlı programmalardan ğayrı qırımtatarlar kim olğanını añlatacaq programmalar aqqında aytmaq kerek. Olarnıñ adetleri, dini aqqında. Bu pek müim, çünki Lviv vilâyetiniñ sakinlerinde diger medeniyet vekilleri ile qarşılaşuv tecribesi yoqtır. Böyle programmalar bir-birini tanımaq içün imkân berir edi.
– Qırım.Aqiqat içün intervyüde Refat Çubarov Qırımnıñ işğalden azat etilmesi içün halqara yol haritasını teşkil etmek kerekligi aqqında bildirdi. Sizce, Ukraina diger devletler ile birlikte böyle bir strategiyanı işlep çıqarırmı?
– Bunı prezident Poroşekno mayıs 18 künü bildirdi ve bu leyhanı işğalden azat etilmesi boyunca yol haritası olaraq adladı. Kerçekten de halqara havfsızlıq meselesi, çünki Qırımnı işğal etip, Rusiye cenkten soñraki Avropada qabul etilgen bütün ümdelerni bozdı.
Bugün Ukrainanıñ işğalden azat etilmesiniñ strategiyasını taqdim etmek qıyın, çünki Donbass vaziyeti ep deñişe
Menimce, bu kibi tedbirlerniñ azırlıq planı qolay degil. Çünki qolay olsa, çoqtan yapılır edi. Bugün Ukrainanıñ işğalden azat etilmesiniñ strategiyasını taqdim etmek qıyın, çünki Donbass vaziyeti ep deñişe.
Qırım – Ukraina olğanı aqta memleket yolbaşçıları ve halqara teşkilâtlarnıñ tarafından nice bildirüv bar. Amma muayyen adımlar körünmey.
Amma, fikrime köre, bu ketişatnıñ başlanması aqta bildirüv de – bugünki vaziyette güzel bir şey.
