Ne içün milliy bayram «halqara» bayram olamay

Mahsus Qırım.Aqiqat içün, «Fikir» rubrikası

Aqmescit – Mayısnıñ birinci künleri Qırım «akimiyeti» sert bir içtimaiy deñevni kulminatsiyağa qadar yaptı. Bir taraftan olar qırımtatarlarnıñ er angi teşebbüsini, Sürgünlik qurbanlarını añma künü matem mitingi, bütün dünya qayd etken İnsan aqları künü mitingi, apiske alınğan halq temsilcilerine qoltutuv mitingini keçirmege yasaq eteler. Diger taraftan da «nazirler şurası» ve «devlet şurası» «Hıdırlez» qırımtatar bayramı künü, onıñ milliy manasını sızıp, «qırımlılar bayramını» yapmaq içün bütün Qırım eglencesiniñ teşebbüsçileri oldılar.

«Devlet şurasınıñ» gazetası «Hıdırlez halqara oldı», dep yazdı. Lâkin deñev neticesiz oldı. Samimiy bir bayram olmadı. XX asırnıñ ekinci yarısında Sovetler Birliginiñ Kommunistler firqası ya da SSCB akimiyeti Qırım «akimiyetinden» milletlerara meselelerde daa da tecrübeli ve bilgili olğan olsalar da, milliy şeylerni «halqara» şeylerge çeviremediler. Buña baqmadan, bir yıldan ziyade «Qırım akimiyeti» aynı deñevni adamlarğa yapıp, milletlerniñ tarihı, halqlarnıñ medeniyeti, ve özüniñ adı-sanını yoq ete. Ne sebepten eken?

«Bayramnıñ» ilk daqqaları, «musafirler» – Oleg Belaventsev, Sergey Aksenov ve Vladimir Konstantinovğa – tuz ve ötmekni çıqardılar, – bu adet türklerge ait degil, daa doğrusı, slavân, rus toylarına mensüptir! – qırımtatarlar degil, rus qızları, olardan biri ortada keyfiyetsiz rus kokoşniginde edi, ekincisi soldan, tatar kibi kiyingen, ve üçünci qız sağdan, angi milletke ait qıyafette öyle de añlaşılmağan, – bayramnıñ «şorbacıları» kimler, kimler ise «musafirler» olğanını kösterdiler. Elbet de, özüni topraq, suv ve ava, şeñlik ve matem saipleri olaraq is etken adamlar keldi. Bu sefer şeñlenmege emir ettiler. Bu sebepten er kes yırlamaq ve oynamaq kerek. Endiki sefer, bir-eki aftadan soñ – olar evde oturıp, añmağa ve matemni keçirmege emir etecekler, ve yapmasañ, ne olacağını körersiñ!

Adiy «Hıdırlezniñ» ananesi şu ki, bu bayram türklerge ait, olar da onıñ saipleri olalar. Tabiiy ki, olar millet mensüpligine baqmadan, er kesni davet eteler, lâkin bayramnıñ özü medeniyet ceetinden türk olıp qala, ve musafirlerniñ iştirakine baqmadan, o, rus ya da ukrain olamay. Daa doğrusı, bayram «halqara» olamay, onı birazdan añlaycaqmız.

Bu sene Qırım «akimiyeti» keçken sene olğanı kibi bayramda adam az olur dep, bayağı çalıştı, kelmege zorlamaqnen beraber, eglencede 40 biñ insannı toplağanlarını ilân ettiler, asılında da, ekspertlerniñ aytqanına köre, 10 biñden ziyade bile olmadı.

Yaramay teşkil etilgen şeer yarmalıqlarında olğanı kibi, «Qırımnıñ» saipleri er bir rayonnı «öz çadırını» qurmağa mecbur ettiler, – itaatnı qayd etmek usullarından biri. Er kes kördi, «musafir-saiplerniñ» iştiraki ile oyunlar, şu cümleden «Haytarma» da mahsus belgilengen «şeñlendiriciler» tarafından teklif etilgen edi, olar yolbaşçılarnıñ ögünde neşe köstermege tırıştılar.

Ve elbet de, qırımtatar «Hıdırlezi» özbek ya da qazan olmamalı edi. Faqat «bayramnıñ» kontsert qısmında aynı bu artistler esas yerni aldılar.

Neticede ne oldı? Er kes ve er şeyniñ «uydurılğan şeñlik» ve «teşkil etilgen quvanç» qarışması oldı. Doğrusını aytqanda, «akimiyet» vekillerini bu çoq meraqlandırmay edi, olarnı sahte qalabalıq raatlata edi, çünki Qırımdan quvulğan qırımtatarlarnıñ liderleri yerine «nazirler şurası» ve «devlet şurası» artı Rusiye prezidentiniñ «ilk Rusiye Qırımında» temsilcisi temin etti, teşkil etti, topladı, teşkiliy rolni becerdiler. «Baş nazir muavini» Ruslan Balbek kütleviy haber vastalarına bunı ayttı. Qırım ve Rusiye televideniyesi ve Rusiye matbuat vastaları er şeyni kerek olğanı kibi kösterirler, «resim uydurmasını» olarğa ögretmege acet yoq. Asılında ise «Hıdırlez» mündericesine köre qırımtatar bayramına iç oşamağan edi – amma bunı kim añlar ki, eñ esası «doğru» tanıtmaq ve yuqarığa doğru esap bermek. Bugün Rusiyeniñ Qırımda yapqanını Sovetler akimiyeti de yapqan edi.

Qırımda aytılğanı kibi, milliy «Hıdırlez» «halqara» oldımı?

Bu sualge cevap bermek içün «halqara» sözüniñ manasını añlamaq kerek. Demek, halqara milliy degil, yoqsa – yañı bir söz uydurmaq nege kerek? Amma nasıl? Çoq milletlimi, milletleraramı? Kene de yoq, çünki yañı sözni uydurmaq yerine bu sözlerni qullanmaq mümkün edi.

Er bir menba qayd ete ki, «ara» munasebetçisi bir qaç ıstıla «arasında olğanını» ifadeley, demek ki, olardan birisine ait olmağanını aks ettire. XIX asırnıñ soñunda ve XX asırnıñ başında «halqara» sözüni kommunistler uydurdılar, olar «işçilerniñ vatanı yoq» nazariyesini añlatacaq ediler, «halqara» – bir de bir milletke mensüp olmağan, añlağanıñız kibi, sahte bir şey, çünki böyle bir şey yoq – er bir adam belli bir milletke mensüp, o, illâ ki milliy tilni qullana.

Bir adam birden bir qaç milletke de ait olamay, amma bazı ayneciler bunı uydurmağa tırışalar. Milliy mensüpligini inkâr etken «dünya vatandaşları» bile özüne «internatsionalist» degil, kosmopolit deyler. Amelde «halqara» «milliy» şeylerge qarşı qoyula edi, onı sıza, inkâr ete edi. «İnternatsionalizm» vatanperverlik kibi tanıtılğan «milletçilikni» bile sızğan edi. İşçilerniñ bir şeyi yoq – ne sanayı vastaları, ne medeniyeti, ne tarihı, ne de vatanı bar!

Ukrain yazıcısı İvan Dzüba «internatsionalizm» ıstılasınıñ sahte manasını «İnternatsionalizm ya da ruslaştıruv» işinde aydınlattı, bu sebepten Sovetler Birligi onı repressiyalarğa oğrattı. O, belli bir milletniñ inkâr etilmesi, biriniñ millet mensüpligini «halqara», «ara» kibi şeylerge çevirilmesi onıñ tili, medeniyeti, ananeleriniñ deñiştirilmesine yol bere – assimilâtsiyanı yapqan milletniñ tili, medeniyeti, ananeleri esas yerni alğanını tasdıqladı.

Ve kerçekten de, internatsionalizm ve «işçilerniñ vatanı olmasa» – qırımtatarlar degil, rus akimiyeti «Hıdırlezni» keçirmek ya da yoq, ve keçirmek qararı alınsa – kokoşniklerde, ve türk ananelerine köre degil, rus urf-adetlerine köre keçirmek. Bizler mında qarar alamız, Qırımğa kim kirecek, kim kirmeycek, angi miting ve bayramlar keçirilecek, ve bu eglencede qırımtatarlarnı degil, bizni körsinler dep, «musafirmiz», asılında da – kerçek saip bizmiz! «İnternatsionalizm» – siziñ vatanıñız degil, bizim akimiyetimiz. «İnternatsionalizm» olsa – mekteplerde rus tili ve edebiyatı çoq, qırımtatar tili az, kütüphanelerde rus kitapları çoq, qırımtatar az, akimiyetniñ özünde – er kes ve er şey rus ve qırımtatarı pek az. Böylece: «Hıdırlezde» rus çoq ve, şikâyet etmesinler dep, biraz qırımtatar bar. Ne içün? Çünki «internatsionalizm» ve yerli işçilerniñ iç bir yerde vatanı yoq.

Qırımtatarlarnıñ saip olmaları mümkün olğan vatanı barmı? Qırımmı? «Vay, afu etiñiz!» – külip aytarlar Qırımnıñ rus «saipleri». Ve bunıñ kibi «Hıdırlez» bu «akimiyetni» aks ettire, olarnıñ bundan emin olğanını pekite. Bunıñ içün de onı yaptılar.

Elmir Abibulayev, Qırım közeticisi

«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müellifniñ noqtaiy-nazarını aks ettirip, muarririyetniñ fikirleri ile aynı olmaması mümkün