Mayıs 18 tapmacası: matem mitingini Hıdırlezge bağladılar

Aqmescit – Qırımtatar halqı sürgünliginiñ 71 yıllığına qadar bir ay qalsa da, mayıs 18 matem tedbirleri ne şekilde keçirilecek daa belli degil.

Soñki yigirmi yıl devamında sürgünlik qurbanlarınıñ hatıra künü Qırımda adet üzre mayıs 17-18 künleri qayd etilgen edi. Bu künleri Aqmescitte 1944 senesiniñ sürgünligi qurbanlarınıñ abidelerine çeçekler qoyula, Qırım Ukrain muzıkalı teatrinde matem kontsertleri keçirile, mayıs 17-de aqşam Lenin meydanında «Yüreginde ateş aç» aktsiyası ötkerile edi. Mayıs 18 künü Qırımtatar Milliy Meclisiniñ teşebbüsi ile Qırımnıñ baş meydanında bütün Qırım matem mitingi olıp keçe edi, er yıl yarımadanıñ farqlı şeer ve rayonlarından 10 biñden 30 biñge qadar adam kele edi.

Keçken sene istisna oldı, Qırım baş naziri, cumhuriyetniñ şimdiki yolbaşçısı Sergey Aksönov buyruğını imzalap, matem mitinginiñ şeerniñ baş meydanında keçirilmesini yasaq etti. Qırımtatar cemaatı açuvlandı. Devamlı muzakereler neticesinde cumhuriyetniñ akimiyeti mitingniñ Aqmescit civarında – qırımtatarlar toplu yaşağan Aq-Meçet qasabasında keçirilmesine razı oldı. O kün yerli cami yanında qırımtatar bayraqları ile tahminen 10 biñ kişi toplaştı. Miting iştirakçileri üzerinde tedbir devamında vertolötlar uça edi.

Quvanç künü

Bu sene matem tedbirleri nasıl keçirilecek daa belli degil. Faqat cumhuriyet akimiyetiniñ yapqan ilânlarına köre, keçken sene olğanı kibi, bu sene de merkeziy meydanda kütleviy miting olmaycaq, dep tahmin etmek mümkün. Qırımnıñ baş nazir muavini Dmitriy Polonskiy Lenta.ru neşirine intervyü berip dedi ki, mayıs 18 künü – «facia künü, matem künü, lâkin onı elâk olğanlarnıñ hatırasına keçirmek kerek: mezarlıqqa barmaq, sebepsiz zarar körgenlerni evde añmaq kerek».

​«On yıllarnen meclis reberligi adamlarnıñ eksikleri olğanını köstermek içün qırımtatarlar arasında 18 mayıs kününi sahte şekillendirgen edi. Facialarnı qullanıp, halqnıñ muvafaqiyetli inkişafı aqqında planlarnı qurmaq imkânsızdır. Bu, söz sırası, Ukraina akimiyetiniñ de büyük hatası, o, er daim de Golodomor, de sürgünlikni qullanğan edi. Eksikler esasında küçlü milletni qurmaq mümkün degil», – dep ayttı Polonskiy.

Aynı intervyüda memur aprel 21-ge esaslanıp, «matem kününden quvanç kününe keçmege» teklif etti. Malüm olğanı kibi, bir yıl evelsi o kün Rusiye prezidenti Vladimir Putin sürgünlik qurbanlarınıñ reabilitatsiyası aqqında buyruqnı imzalağan edi. «Aksönov da aprel 21 kününi Qırım halqlarınıñ birleşüvi, kütleviy tedbirler künü olaraq ilân etmek ğayesine qoltutqan edi. Añmaq yavaş kerek, quvanmaq ise – şaqıldap», – dep ayttı Qırım baş naziriniñ muavini.

Smirnov: adamlar şeerge çıqmağa qorqqan ediler

Qırım.Aqiqat bu sene matem tedbirleri ne şekilde keçirilecegini bilmek içün Qırımnıñ milletlerara munasebetler ve sürgün olunğan grajdanlarnıñ işleri boyunca Devlet komitetine muracaat etti. Lâkin anda bundan haberleri olmağanını bildirdiler. Komitetniñ reisi Zaur Smirnov ile bağlanamadıq.

​Qayd etmeli ki, aqımdaki seneniñ yanvar ayında matbuat konferentsiyasında Smirnov jurnalistniñ bu sene mayıs 18-de matem mitingi olacaqmı sualine cevap berip, bu kün «bir-birine siyasiy tesirniñ aleti olğanını» ayttı. «Er yıl minberde aynı insanlar aynı rezolütsiyalar ile olğan ediler. Ve bu sebepten, menim fikirimce, matem kününi keçirüv şeklini deñiştirmek kerek, şekilden manası deñişmez», – dedi o.

Aynı o kün Smirnov «akimiyet yürüşni (adamlarnıñ Aqmescitniñ merkeziy soqaqlarından yürüşini, – müel.) qırımtatarlarnı diger ealige qarşı qoymaq içün qullanğanını» bildirdi. «Bu emirler Kiyevden Aqmescitke kelgen edi, ve adamlar mayıs 18-de şeerge çıqmağa qorqqan ediler. Er şey qapatıla edi, militsiya çoq edi. Bundan vazgeçmek kerek», – dep ayttı Devlet komitetiniñ reisi.

Bezaziyev: mitinglerni Cemilev seve edi

«Yedinaya Rossiya» fraktsiyasını temsil etken Qırım Devlet şurasınıñ deputatı Lentun Bezaziyev mayıs 17-de matem kontsertini keçirip, milliy areket veteranlarını ve gençlerni davet etmege ve anda «elâk olğanlarnı añmağa» teklif ete. «Ertesi kün adamlarnı 1944 senesi sürgünlikten evel toplağan yerlerge çeçeklerni qoymaq kerek», – dep ayttı Bezaziyev Qırım.Aqiqatqa.

Deputatnıñ fikirince, matem mitingi mevzusında fikirler aynı degil, şunıñ içün «aqıl tanışmaq kerek». «Meydandaki mitingni aytsaq – bunı Mustafa pek seve edi (halq deputatı, Meclisniñ sabıq reisi Mustafa Cemilev, – müel.), lâkin o yoq (Qırımda, – müel.). Nasıl olacağına baqacaqmız», – dep añlattı fikirini Bezaziyev.

Buña baqmadan, şimdiki akimiyetniñ bütün vekilleri böyle noqtaiy-nazarğa qoltutmaylar. Misal olaraq, Bağçasaray rayon şurasınıñ reisi Refat Derdarovnıñ zanınca, mayıs 18-de Lenin meydanında, er vaqıt olğanı kibi, matem mitingi ötkerilmeli. «Menim şahsiy fikirim: matem mitingini eski yerde keçirmek kerek – Aqmescitniñ Lenin meydanında, qırımtatar bayraqlarını kötermek kerek», – dep ayttı Derdarov Qırım.Aqiqatqa.

Celâl: Er bir imkânnı baqamız

Mart ayında olıp keçken toplaşuvında sürgünlik künü yıllığınen bağlı matem tedbirlerininiñ keçirilmesinen oğraşacaq işçi gruppasını tizgen Qırımtatar Milliy Meclisi de şimdilik bu meselede bir fikirge kelmedi.

Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini Nariman Celâlnıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, al-azırda temsil organında mayıs 18 matem tedbirlerini nasıl keçirmek kibi munaqaşalar keçirile. «Farqlı teklifler seslendirile, – dep qayd etti o. – Er sene olğanı kibi mitingniñ merkeziy meydanda keçirilmesini talap etmege teklif etkenler bar. Bazıları miting olsun, lâkin akimiyet yoq demesin dep, birden başqa yerni saylap almaq kerek, dep aytalar. Bazıları mitingge toplaşmamaq kerek, dep aytalar. Bunıñ yerine – camide, evde, tuvğanlar, qartlarnıñ yanında olmaq kerek, deyler. Bizler tekliflerniñ yerine ketirilmesini ve aqibetlerini tüşünemiz. Bütün imkânlarnı baqamız yani, aqıl tanışamız. Neticede tam bir qarar aprelniñ soñunda şekillendirilecektir».

Meclis bu meselede akimiyet organları ile bağ tutamı sualine Celâl menfiy cevap berdi: «Merkeziy derecede ne bizim, ne de olarnıñ tarafından bağ bar. Bu meselede ne olar, ne de bizler teşebbüs kösteremiz». Aynı vaqıtta, onıñ aytqanına köre, yerli akimiyetler regional meclislerge muracaat etip, bunı muzakere eteler.

Celâlnıñ fikirince, akimiyetniñ mayıs 18 bütün Qırım matem mitinginiñ keçirilmesinen bağlı fikiri bu sene akimiyet tarafından teşkil etilgen Hıdırlez milliy bayramınıñ ötkerilmesinen bağlı olacaq.

«Olğan malümatlarğa köre, belli munaqaşalar keçirile, çünki bunıñ kibi büyük tedbirni (matem mitingini, – müel.) keçirmek – büyük ve mesüliyetli bir iştir. Bugün adamlarnı toplap, minberge çıqmağa ve adamlarğa bir qaç söz aytmağa istegenler bile minber ögünde pek az adam olacağından qorqa. Bu sebepten variantlarnı baqalar. Mayıs 3-te Hıdırlezni ötkermege azırlanalar. Mence, adamlar nasıl toplaşacağına baqacaqlar, vaziyetke qıymet kesecek ve neticeler çıqaracaqlar», – dedi Celâl.

Hıdırlez keçirilmesiniñ meseleleri boyunca teşkiliy komitetniñ reberi olğan Refat Derdarov Qırım.Aqiqatqa tasdıqlağanı kibi, bayram mayıs 3-te, keçken yılları olğanı kibi, «Şaherezada» kompleksiniñ yanında (Bağçasaray-Aqmescit yolunıñ 25-inci kilometri) keçirilecek. Malüm olğanı kibi, keçken sene Meclis Hıdırlez bayramınıñ qayd etilmesini lâğu etti, çünki Mustafa Cemilevni Moskva ava limanından Qırımğa kirsetmediler.