Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Bogdan Yaremenko: Ukraina qırımtatar meselesini Qırımnıñ qaytarılmasından evel al etmek kerek


Kiyev – Türkiyedeki qırımtatar diasporasınıñ temsilcileri Bütündünya qırımtatar kongressini olarnıñ yaşağan memleketinde toplamağa teklif ettiler. Olarnıñ Qırım semetdeşleri buña qoltutalar, lâkin Rusiye uquq qoruyıcıları tarafından manialar yapılacağından qorqalar. «Maydan inostrannıh del» fondunıñ yolbaşçısı, Ukrainanıñ İstanbuldaki sabıq baş konsulı Bogdan Yaremenko bunıñ kibi kongressniñ keçirilmesine munasebetini ve Ukraina akimiyeti Qırımnıñ tamır halqı içün ne yapa bilecegini Qırım.Aqiqat içün bergen intervyüsında tarif etti.

– Bogdan Vasilyeviç, Bütündünya qırımtatar kongressini Türkiyede toplamaq ğayesi ne qadar muvafaqiyetli?

– Mence, eñ yahşısı ve yahşı arasında saylamağa vaqıt degil. Yani eñ yaramay ve yaramay arasında saylamaq kerek. Onı Ukrainağa ait Qırımda toplamaq eñ eyisi edi. Uquq ve serbestlik olğan yerde: insaf aqqı, fikir aqqı ve ilâhre. Lâkin bes-belli, Qırımda bu kongressni toplamaq belli sebeplerden imkânsızdır. Anda bulunması kerek olğanlardan episi bile anda kiremez. Şu cümleden, halqnıñ liderleri: em Mustafa Cemilev, em de Meclis lideri Refat Çubarov.

Bilgenim kibi, bu ğaye peyda olğanda eki teklif bar edi – Kiyev ve İstanbul. Lâkin maña köre, Qırımdan qıtaiy Ukrainağa bunıñ kibi bir toplaşuvğa baracaq insanlar Qırımğa qaytqanğa problemlerge rastkele bile, em de qaytqan soñ olarnıñ havfsızlığı ile problemler yüz bere bile kibi qorqular doğru. Olarğa qarşı büyük basqı yapılacaqtır.

Bu sebepten olması mümkün variantlar arasından sayladılar. Türkiyeni sayladılar. Añlağanım kibi, şeer daa belli degil. Lâkin Türkiye bu vaziyette ğayet eyi bir saylav kibi körüne. Çünki bu memlekette eñ büyük qırımtatar diasporası yaşay ve onıñ liderleri qırımtatar halqınıñ problemlerini al etmek içün siyasiy istekleri olğanını bildireler.

Ukraina ve Rusiyedeki siyasiy vaziyette bunıñ kibi toplaşuv içün eñ uyğun yer Türkiye ola

Yani bu memleketniñ merkeziy akimiyetiniñ istegi, em de qırımtatarlarnıñ imkânları aynı. Ukraina ve Rusiyedeki siyasiy vaziyette bunıñ kibi toplaşuv içün eñ uyğun yer Türkiye ola. Mence, bütün meselelerni çezmese de, bu qarar ğayet doğru. Menim fikirimce, kongressten qaytqan Qırım iştirakçilerine basqı yapılacaq. Olar FSB, diger federal strukturalar, yerli akimiyet tarafından taqip ve basqınıñ nişanları olacaqlar. Lâkin kene de, bu toplaşuv, misal olaraq, Kiyevde keçirilse edi, telükeler daa çoq olur edi.

Em de daa bir oyuncı qoşula – Türkiye, o, qırımtatarlarğa yardım etmege azır olğanını köstere. Artıq bizler Türkiye prezidenti Erdoğan ve tış işler naziriniñ qırımtatarlarğa Türkiyede bu kongresste iştirak etkenleri içün Rusiyeniñ federal akimiyeti tarafından basqığa yol berip bermeycegini körecekmiz.

– Meclisniñ bazı azalarınıñ fikirince, bu vaziyette qırımtatarlar içün eñ müimi şu ki, Türkiye – Rusiyeniñ iqtisadiy ve siyasiy ortağı. Kreml Avropa birliginiñ mevamına diqqatnen baqa, Türkiye ise qırımtatarlar ve Moskva arasında aracı ola bile. Siz böyle fikirge qoltutasıñızmı?

– Qırımtatarlar arasında Rusiye ile añlaşmaq mümkün, Rusiye ortaq, dialog qurulması mümkün olğan medeniy bir memleket olğanını tüşüngen insanlar bar ve olacaq. Men Tükriye kendi menfaatlarını telükege atacaq kibi fikirge pek qoltutmayım. Lâkin bugünki künde Türkiyeniñ areketleri Rusiyeniñ toplaşuv iştirakçilerine nisbeten munasebetlerine tesir ete bile, çünki tedbir Ukrainada keçirilse edi, Rusiyeniñ cevabı daa sert olur edi.

Yaremenko qırımtatarlarnıñ Türkiyedeki kongressi aqqında
Bekleñiz, lütfen

No media source currently available

0:00 0:01:28 0:00

– Erdoğannıñ ziyareti ve qırımtatarlarğa qoltutuvı Türkiye Ukrainağa nisbeten dost yerini alğanını ifadeleymi?

– Türkiye Birleşken Milletler Teşkilâtı ya da NATOda qoşulğan vesiqalar, siyasiy beyanatlar derecesinde Ukrainanıñ topraq bütünligine qoltuta. Lâkin bu memleketniñ ükümeti Türkiye limanlarından çıqqan naqliyat alâqalarına yol bermemek içün bir şey yapmay. Em de Türkiye ve Qırım arasında ava alâqalarına keder etmey, böyle etip yalıñız BMT ve NATOda faaliyeti çerçivesinde vazifelerge degil, Türkiye aviatsiya devleti olaraq aza olğan IKAO qararlarına da zıt kele.

Yani Türkiyeniñ fikirlerinde ameliyatta tekşermemiz kerek olğan çoq şey bar. Şimdilik bir-birine zıt kelgen beyanname ve areketleri bar.

– Söz sırası, qırımtatarlar içün Türkiyege deñizden ya da uçaq ile barmaq daa qolay, elverişli ve telükesizdir. Qırımtatar halqı vekilleriniñ kongresske yolunı qolaylaştırmaq içün Ukraina qanunlarını bozmaq mümkünmi?

Qırımtatarlarnı zorluqlardan azat etmek istesek, Qırımnı Rusiyeden almaq kerekmiz

– Tabiiy ki, mümkün degil. Bu yalıñız Ukraina qanunlarınıñ qaideleri degil. Grajdan aviatsiyası halqara teşkilâtınıñ qararı bar, Qırım üzerinde ava boşluğı Ukrainanıñ ava boşluğı ola. Ukrainasız uçuşlar olamaz, ukrain akimiyeti kelgenine qadar. Böylece, Ukraina yarımadadaki uçuşlarnı kefil etmege ya da olarğa izin berip olamay: Türkiyeden, Rusiyeden, Ukrainadan, dünyanıñ diger devletinden olsa da. Lâkin Qırım – başqa seyyare degil. Halqara ava limanları o qadar uzaq degil. Ebet, bu da qıyınlıqlardır. Lâkin qıyınlıqlar ava limanına kelmek zor olğanınen bağlı degil, Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilgeninen bağlıdır. Demek ki, qırımtatarlarnı zorluqlardan azat etmek istesek, Qırımnı Rusiyeden almaq kerekmiz, bu qadar! Birden bütün qıyınlıqlar keçer!

– Siziñ fikiriñizce, Rusiye akimiyeti qırımtatarlarnıñ milliy idare organlarına basqı yapmağa devam etse, olar daa ne qadar dayana bilirler? Rusiye Meclisni dağıtır ya da onı özüne boysundırır kibi tahminler ne qadar doğru ola bile?

– Menim fikirimce, bu suallerge kongress cevap bermeli: bunıñ kibi organlar işğal vaziyetinde faaliyet köstere bilemi, ne yapacaqlar, reberlikler nasıl çalışmalı.

Qırımtatar areketini bölmek ıntıluvları ukrain akimiyetinde de bar edi. Buña razı olmaq kerek. Bu halqqa qarşı yañlış, duşman siyaseti edi. O, Regionlar firqasınıñ temsilcileri ile bağlıdır. Ümüt etem ki, Qırım Ukrainağa keri qaytarılğan soñ bunıñ kibi bir siyaset Ukraina akimiyeti tarafından iç bir vaqıt yapılmaycaq. Aksine, Ukraina BMT konventsiyaları çerçivesinde em Qurultay, em de Mecliske belli statuslarnı bermek kerek. Ukraina bu şekilde devam etecegini tüşünem.

– Al-azırda Ukrainada Ukraina Anayasasınıñ yañı leyhası azırlana. Prezident Petro Poroşenko ve Refat Çubarov Qırım Muhtar Cumhuriyeti bölüginde qırımtatarlarnıñ aq-uquqları köz ögüne alınmalı, dep ayttılar. Şimdilik bunı umumen aytalar, ne demek istegenleri tam añlaşılmay. Faqat, Qırımda milliy territorial cumhuriyetniñ meydanğa ketirilmesi aqqında laf kete bile. Siziñ fikiriñizce, yarımada Ukrainanıñ nezareti altında olmasa, Qırımnıñ statusını deñiştirmek ne qadar mantıqlı?

Qırımnı qaytaruv siyasiy esnası bar, o da başlandı

​– Tam zamanı. Ukraina Qırım meselesini al etmek içün bütün mehanizm ve merkezlerni qurmaq kerek. Bu topraqnı kontrol etmesek de, Qırımnıñ işlerine qarışmaq kerekmiz. İşğal etilgen topraqta qalğan Ukraina vatandaşları bar, olarnıñ bir sıra problemi bar, olarnı biz çezmek kerekmiz. Qırımnı qaytaruv siyasiy esnası bar, o da başlandı. Ukraina bunıñ episini baqmaq kerek.

Ve qırımtatar meselesiniñ al etilmesi – eñ qıyın meselelerden biri, menim fikirimce, onı Qırımnıñ Ukrainağa qaytarılmasından evel al etmek kerek.

Añlamaq kerekmiz, Qırım nasıl bir statusta qaytacaq: eskiden olğanı kibi ya da milliy qırımtatar muhtariyeti olacaq. Qırımtatar milliy muhtariyeti olsa, rus ve ukrain tilleriniñ qullanma meselesini al etmek kerekmiz. Olar da qırımtatarlardan az olmaycaqlar.

«Maydan inostrannıh del» – meseleniñ bu şekilde al etilmesiniñ teşebbüsçilerinden biri. Belki de, Qırım qaytarılğanına qadar qıtaiy Ukrainada deñeme leyhasını yapmaq kerek. Meselâ, qırımtatarlar toplu yaşağan yerlerde bir qaç rayon içün qarışıq status ola bile.

Bizler bu sistemanı kirsetmek kerekmiz, yoqsa Qırımnı ğayıp etken sistemağa qaytacaqmız. Buña yol bermemek kerek! Bu yalıñız qırımtatarlarğa qarşı cinayet olmaycaq. Ukrainağa qarşı cinayet olacaq!

Qırım parlamentiniñ işini yapacaq organ kerek

Tek Anayasa üzerinde çalışmaq yeterli degil, Ukraina Anayasasına deñişmeler kirsetmek vekâleti olacaq qanuniy strukturalarnı meydanğa ketirmek kerek. Şimdilik bu meselelerge kim teşebbüs kösterecek belli degil. Qırım parlamentiniñ işini yapacaq organ kerek. Bu meselelernen oğraşqan icra akimiyetniñ merkeziy organına ihtiyacımız bar. Bir çoq cemaat teşkilâtı böyle etip yanaşa. Böyle bir talap bar. Bu ğayege qarşılıq da bar. Lâkin, menim fikirimce, ne siyaset, ne de ahlâq ceetinden Ukrainanıñ başqa çaresi yoq. Bizler Qırımnı qaytarmaq kerekmiz, amma qırımtatar milliy muhtariyeti olacağını añlamaq kerekmiz.

– Qırımtatarlarnıñ liderleri Herson vilâyetiniñ ayrı rayonlarında milliy territorial muhtariyetniñ tiklenüv imkânları aqqında bir qaç kerek aytqan ediler. Men Herson regional Meclisiniñ temsilcileri ile laf ettim, olarnıñ aytqanına köre, bu laflardan soñ olarnıñ yerli eali ile munasebetleri kerginleşti. Ruslar ve ukrainler olarnıñ aq-uquqları telükege oğraycağını tüşünmege başladılar. Bundan sual peyda ola: yarımadada qırımtatar muhtariyeti aqqında qarar alınsa, Ukraina Qırımnıñ rus ve ukrainlerini uzaqlaştırmazmı?

Men Ukrainada ruslar ile bağlı iç bir problemni körmeyim

​Men Ukrainada ruslar ile bağlı iç bir problemni körmeyim. Mence, buña qarşı çıqqanlarnıñ etnik mensüpligi ile bağlı problemleri yoq. Bunı añlamağanlar bar. Aqqlarını tüşüneler.

Bu suallerge cevap bermek kerek! Rus ve ukrain gruppalarınıñ aq-uquqları nasıl etip kefil etilecegini, ayrı statusı olacaq rayonlar ne şekilde idare etilecegini añlatmaq kerek.

Mal-mülk aqqında laf ketse, qanun bir de bir etnik gruppağa bir şeyniñ berilmesini belgilemey. Vilâyet ya da rayon nasıl olsa olsun, vatandaşlarnıñ aq-uquqları deñişmey. Bu qorqular sebepsizdir. Şimdilik ne yapacağımıznı bilmeymiz, areketler planımız, vesiqalarnıñ leyhaları yoq. Mence, habersizlikten olğan mühtekirlik ya da qavğa çıqarmaq içün aselet yapalar.

Lâkin daa bir kere aytam: bu halqqa borcumız bar. Bu kiçik halqnıñ canı adaletsiz bir şekilde ağırtıldı. Kelecegimizni medeniy Avropada körsek, Avropa Şurasınıñ etnik gruppaları aqqında sayğı aqqında konventsiyası çerçivesinde belli vazifelerimiz bar. Olarnıñ özüne has olğanını nasıl etip temin etecegimizni tüşünmek kerekmiz. Bunı aytamız. Yaşamaq içün küreşken kiçik halqnıñ özüne has olğanına qoltutmaq, coyulmamaq, ğayıp olmamaq yardımı aqqında aytamız. Ukraince ya da rusça laf etkenlerniñ aq-uquqlarını sıñırlamaq kibi bir şey yoq. Olmaycaq bir şey!

XS
SM
MD
LG