Aqmescit – Bütün dünya Qırımtatar Kongressi yazda Türkiyede keçirilmeli. Onıñteşebbüsçileri – Ankarada qırımtatar milliy yetekçileri ile körüşken qırımtatar diaspora temsilcileridir. Qırım semetdeşleri Türkiyede kongressniñ keçirilüv ğayesine qol tuta, amma, bunıñ ile yarımada tışına çıqmaq ve keri qaytmaqnen bağlı qıyınlıqlarnıñ ola bilecegini de tüşüneler.
Ekinci Bütün dünya Qırımtatar Kongressi Türkiyede iyül 31 – avgust 2 künleri arasında keçirilecektir. Böyle qarar Ankarada keçken Türkiyeniñqırımtatar teşkilâtlarınıñ platforma toplaşuvından soñ qabul etildi. Malüm ki, 2015 senesi fevral ayında Türkiyeniñ 43 qırımtatar teşkilâtı yekâne platforma çerçivesinde işbirlikte bulunmaq içün birleştiler.
Qırımtatarlarnıñ bütün dünya kongressi angi şeerde keçirilecegi şimdilik belgisizdir.
Kongressniñ teşkil etilmesi aqta qarar Ankarada keçirilgen Türkiye qırımtatar teşkilâtlarınıñ platforma toplaşuvında alındı. İşbu toplaşuvda qırımtatar halqınıñ milliy yetekçisi Mustafa Cemilev, Qırımtatar Milliy Meclis reisi Refat Çubarov, muavini Aslan Ömer Qırımlı, Meclis reisiniñ keñeşçisi İsmet Yüksel, qırımtatar milliy areket faali Sinaver Kadırov iştirak ettiler. Hatırlatamız, er birine, Aslan Qırımlıdan ğayrı, Rusiye akimiyeti Qırım kirişini yasaq etti.
Qırımtatarlarnıñ bütün dünya kongressi angi şeerde keçirilecegi ve mında nasıl bir sualler baqılacağı şimdilik belgisizdir.
Malüm ki, birinci Bütün dünya qırımtatar kongressi Aqmescitte 2009 senesi mayıs ayında keçti. O vaqıt mında 800-ge yaqın vekil iştirak etti – 12 memleketten 160 qırımtatar içtimaiy-siyasiy teşkilâtlarınıñ temsilcileri. Kongress prezidenti o vaqıt Meclis reisiniñ birinci muavini olğan Refat Çubarov edi.
Kongress devamında qabul etilgen beyannamede mezkür teşkilât (Bütün dünya qırımtatar kongressi) «beyannamede qayd etilgen maqsat, vazife ve ümdelerge köre işbirlik qurmağa istegen qırımtatarlarnıñ cemaat teşkilâtlarını birleştirgeni ve areketlerini nezaret etkeni» aqqında yazıla edi. Vesiqada şunı da qayd etken ediler ki, «vekillerniñ halqnıñ amanlığına yapqan areketleri adaletlik, demokratiya, qavmiy mensüpligine baqmadan, insanlarnıñ siyasiy, iqtisadiy, medeniy, diniy ve diger aqlarına riayet etüv ümdeleri esasında qurulacaq». Qırımtatar milliy Qurultayı kongress ve terkibine kirgen teşkilâtlar içün qırımtatarlarnıñ yuqarı vekâletli organ olaraq tanıla edi.
Bundan da ğayrı, kongress vekilleri o vaqıt Ukraina prezidenti, Yuqarı Şura, BMT, Avropa Şurası, Avropa Birligine muracaatnı qabul ettiler. Oña köre, qırımtatarlarnıñ zemaneviy vaziyeti şöyle belgilene edi: «hususiy qavim olaraq tam yoq etilmesine bir telüke ile ve milletniñ siyasiy, iqtisadiy, ruhiy ve medeniy ceetlerden ğayrıdan doğuvı ile bağlı acele qararlarnı talap etken bir vaziyettir».
Nevbetteki kongress eñ çoq üç yıldan soñ keçirilmek kerek edi. Faqat bundan soq vekiller artıq toplanıp olamadı.
Cemilev: Halqara cemiyetniñ diqqatını celp etmek
Qırım.Aqiqatqa Musatafa Cemilev aytqanına köre, al-azırda Qırımtatar Milliy Meclisi Qırımda çeşit manialarğa rastkele, şunıñ içün Bütün dünya qırımtatar kongressiniñ rolü artmaqtadır. «Şimdilik esas vazifemiz – halqara toplulıqnıñ diqqatını Qırımnıñ işğalden azat etilmesine cel etmektir. Elbette ki, mında qırımtatarlarnıñ diasporalarını areketke celp etmege kerek», – qayd etti halq deputatı.
Olar keder etecek olsa, biz de, öz nevbetimizde, qarar alırmız
Bunıñ ile qırımtatarlarnıñ milliy yetekçisi Mustafa Cemilev Qırımtatarlarnıñ bütün dünya kongressiniñ vekillerinde Rusiye akimiyetiniñ nezareti altında olğan yarımadağa qaytması ile problemler ola bilecegini tüşüne. Bıltır iyül ayında temsiliy organnıñ Geniçeskte olğan toplaşuvından soñ Rusiye tarafı Meclis reisi Refat Çubarovnıñ Qırım kirişini beş yılğa yasaqladı.
«Ebet, telüke bar. İşğalci akimiyet ne yapa bilecegini bilmeymiz. Amma aynı vaqıtta faaliyetimizge devam etmek kerekmiz. Olar keder etecek olsa, biz de, öz nevbetimizde, qarar alırmız. Lâçare?» – dedi Cemilev.
Celâl: Rusiye oña nisbeten olğan şeyler boyunca ep asabiylene
Qırımda bulunğan birinci kongress vekilleri ve Meclis temsilcileri Türkiyede toplaşuvnıñ keçirilmesine eyi şekilde davrandılar. Amma olarnı kün tertibinde olacaq meseleler qasvetke daldıra.
Meclis reisiniñ birinci muavini Nariman Celâlniñ fikrine köre, ekinci kongressniñ keçirilecek yeri ğayet uyğundır. «Birinci kongressni qırımtatarlarnıñ vatanı – Qırım olğanını bildirmek içün Qırımda keçirgen edik, ileride ise onı qırımtatarlarnıñ yaşağan diger yerlerinde keçirmege planlaştıra edik. Türkiye – qırımtatarlarnıñ eñ büyük diasporası yaşağan bir devlettir, kongressniñ anda keçirilecegi ğayet doğru bir qarardır», – dedi Celâl Qırım.Aqiqatqa.
O, kongresste qırımtatar halqınıñ aqalırı ve onıñ Qırımda havfsızlığını temin etüvi boyunca halqara forumnıñ keçirilmesi ile bağlı meseleler köterilecegine ümüt besley. Şimdi, dey Celâl, Qırımda qırımtatar halqınıñ aqlarına riayet etilmey.
Episi bir, Türkiye ziyareti – ücüz bir zevq degil
Qırım vekilleriniñ kongresste iştiragi aqta Meclis resiniñ muavini «çıqış ile bağlı qorqu» bar olğanını bildirdi. «Birinciden, maliyeviy ceeti. Türkiye ziyareti – ücüz bir zevq degil. Bu mesele nasıl çezilecek? Menimce, kongress teşkilâtçıları tüşünip, çezüv yollarını teklif etecekler», – dedi Celâl.
Bunıñ ile, onıñ aytqanı kibi, Rusiye oña nisbeten ve Rusiyede yaşağan insanlarğa nisbeten olğan areketler boyunca asabiylene. «Qırım şimdi Rusiye Federatsiyasınıñ terkibine kire ve kongress vekilleriniñ çoqusı çıqmaqtan saqına bilir. Bunı Qurultaynı Qırım tışında keçirmege teklifbar olğanda añlağan edik. O vaqıttan çoq şey deñişmedi ki. Bugün bir şeyni tahmin etmege qıyın. Yani, bir qaç vekil kongresske yol alsa, er birisine nisbeten nasıldır bir qarar alınacağını tüşünmeyim, amma ayrı insanlar ögünde ille mania peyda olur ve olar keri kirip olamazlar. Ya da kirip, mahsus organlarınıñ hadimleri ile subetlerge davet etilirler. Kongress nasıl keçecegine, nasıl vesiqa ve bildirüvler qabul etilecegine bağlı», – dedi Celâl.
O şunı da qayd etti ki, kongresste mıtlaq Qırım vekilleri bulunmalı, aks alda toplaşuv «bir taraflı ve tam olmağan» olur. «Qırımda ve onıñ tışında aynı vaziyetke olğan munasebet bir-birinden farqlı olğanı aqta aytqan edik. Qırım, qırımtatarlarnıñ vaziyeti boyunca nasıldır bir qararlar alınacaq olsa, mında yaşağanlarnıñ fikri ğayet emiyetlidir, demek», – dep añlattı Meclis reisiniñ muavini.
Celâl şunı da qoştı ki, Qırım ve Rusiye akimiyeti yerinde o, Qırım vekilleriniñ kongresste iştiragine keder etmez edi.
Özü toplaşuvda iştirak etmege azırmı degen sualge, cevabı müsbet edi.
Qırımtatarlarnıñ meseleleri çoq, olarnı al etmek kerek
Meclis reisiniñ muavini Ayder Acimambetovnıñ noqtaiy-nazarı da buña oşay. «Türkiyede kongressniñ keçirilmesine keder etecek bir şey körmeyim. Qırımtatar diasporalarından eñ büyügi Türkiyede olğanına baqıp, anda keçirilmesi ğayet mantıqlıdır», – dedi Acimambetov Qırım.Aqiqatqa.
Onıñ sözlerine köre, qırımtatarlarnıñ meseleleri pek çoq ve olarnı al etmege kerek. «Kongress qırımtatarlarnıñ meseleleri ve olarnı al etüv usullarını muzakere etse, (Qırım vekilleri içün – muar.) bir telüke yoqtır. Onı Qurultay vazifelerini almaq içün keçirecek olsalar, doğru degil, dep tüşünem. Kongress siyasiy meseleler ile degil de, qırımtatarlarnıñ meseleleri ile oğraşmaq kerek», – dey Acimambetov.
O, toplaşuvda öz şahsiy iştiragine bir mania körmegenini bildirdi, amma başta kongressniñ kün tertibini bilmege kerek olğanını qayd etti.
Hamzin: Rusiye masraflarnıñ bir qısmını özüne almalı
Birinci kongressniñ keçirilmesi boyunca teşkiliy komitetke kirgen Qırımtatar Milliy Meclisiniñ tış alâqa idaresiniñ reberi Ali Hamzin Qırım.Aqiqatqa bergen izaatında toplaşuvnı Türkiyede keçirmek kibi qararnı «Türkiyede yaşağan qırımtatarlarnıñ Qırımda böyle bir vaziyette qalğan bütün halqnıñ taqdirine olğan qasevet ifadesi» olaraq tanığanını bildirdi.
Er kes ümüt etken dialognıñ yerinde Qırımda muqavemetni köremiz
«Er kes ümüt etken dialognıñ yerinde Qırımda muqavemetni köremiz. Tintüv, sorğu, insanlarnıñ ğayıp oluvı ile bağlı vaqialar. Soñ tamçı – ATR qırımtatar telekanalınıñ qapatılması oldı. Vaziyetni tek bir maqsat ile kerginleştireler: yarımadanı göñülli sürette terk etsinler dep, qırımtatarlar içün dayanılmaz şaraitlerni yaratmaq», – dey Hamzin.
O, kongress devamında Ukraina-Rusiye munasebetlerine bağ olmadan – Qırımda qırımtatar halqınıñ inkişafı ile bağlı meseleler köterilecegini farz etti.
Özü Türkiye kongressine barmağa planlaşıtramı degen sualge Hamzin şöyle dedi: «Kongress devamında muzakere etilecek meselelerni bilse, anda iştirak etmege azır olur edim. Ekinci kongressniñ ümde ve vazifelerini belgileycek teşkiliy komitet olmalı. Rusiye, medeniy devlet olaraq, qırımtatarlarğa izin berse, em de olarnıñ kongressteki iştiragi boyunca masraflarnıñ bir qısmını ödese, doğru olur edi».
Qurultaynıñ Merkeziy saylav komissiya reisi, qırımtatar milliy areket faali Zair Smedlâyev de kongressniñ Türkiyede keçirilmesine qol tuta.
«Oña azırlıq körmek içün vaqıt yeterlidir, dep tüşünem. Kongress işine qoşulmağa istegenler bar. Kongressniñ bazı vekilleri Qırımğa qaytıp olamaycağı ile qorqunı añlayım. Amma Rusiye özüni uquqiy devlet olaraq tanıtsa, qırımtatarlarnıñ bu kongressniñ işine qoşulmasına keder etecek bir şeyni körmeyim», – dedi Smedlâyev Qırım.Aqiqatqa.
Qırım vekilleriniñ kongresske barıp yetmesine imkân bermemek içün biñ usul bar
O şunı da qayd etti ki, birinci kongressniñ vekili olıp, ekinci toplaşuvğa da qoşulmağa azır eken, amma tam bir cevapnı bermege daa erte olğanını tüşüne, çünki, Smedlâyevniñ sözlerine köre, «Qırım vekilleriniñ kongresske barıp yetmesine imkân bermemek içün biñ usul bar».
Nezaretçilerniñ aytqanı kibi, eger de ekinci Bütün dünya qırımtatar Kongressine Qırım vekilleri kelmese, kongress diaspora vekilleri ve şimdi qıtaiy Ukrainada yaşağan Qırımdan köçip kelgenlerniñ toplaşuvına çevirile bile.
