1992 senesi mart 18-de saba militsiya hadimleri Ukraina parlamenti ve onıñ yanındaki meydannı köpekler ile sarıp aldılar, OMON ile avtobuslar turğan edi. Qırımtatarlarnıñ «KİYEV-92» aktsiyası iştirakçileriniñ deputatlar ile körüşüvinde Ukraina Yuqarı Radasınıñ Reis muavini Vasiliy Durdiney memleket reberligi Qırımtatar Milliy Meclisiniñ eyyeti ile mart 21-de körüşecegini bildirdi. Aynı vaqıtta o, «Ukraina Yuqarı Radası qırımtatar halqınıñ milliy devletçiliniñ ğayrıdan tiklenmesi aqqında siyasiy qararnı şimdilik qabul etip olamağanını» qayd etti.
Mart 19-da Ukraina Yuqarı Radasınıñ reisi İvan Plüşç, onıñ muavini Vladimir Grinev ve Ukraina baş naziri Vitold Fokin ile körüşüvde piket iştirakçileri «İttifaqdaşlıq devletleriniñ yolbaşçılarına muracaatnı» berdiler, onıñ esas talabı Qırımda qırımtatarlarnıñ milliy devletçiliginiñ ğayrıdan tiklenmesi aqqında siyasiy qararnıñ qabul etilmesi olğan edi.
Ukraina Yuqarı Radasınıñ reisi İvan Plüşç qırımtatarlarnıñ siyasiy talaplarını qabul etmek imkânsız olğanını ayttı. Aynısın Vladimir Grinev de bildirdi. Qırımtatarlarnıñ temsilcileri maqsadına irişeceklerini ayttılar...
«Berkut» mahsus bölüginiñ yüzlernen hadimi vazife alıp, qırımtatarlarnı köteklemege, köz yaşlatqan gaznı qullanmağa başladı. Erkekler qadın ve qartlarnı qorup, qarşılıq köstermege tırıştılar
Körüşüvden soñ Ukraina Yuqarı Radasınıñ binası yanında qırımtatarlarnıñ mitingi olıp keçti, Meclis azaları muzakerelerniñ menfiy neticeleri aqqında tarif ettiler. «Berkut» mahsus bölüginiñ yüzlernen hadimi vazife alıp, qırımtatarlarnı köteklemege, köz yaşlatqan gaznı qullanmağa başladı. Erkekler qadın ve qartlarnı qorup, qarşılıq köstermege tırıştılar.
Bu uruş 10-12 daqqa sürdi. Niayet, «Berkut» zıncırını keçip, qırımtatarlar Ukraina Yuqarı Radası yanında Gruşevskiy soqağını qapattılar. Çatışma yerinde Kiyevniñ yüzlernen sakini toplaştı, olardan bir çoqu qırımtatarlarnıñ areketlerine birdemlik köstergen edi. Ağır yaralı olğan üç qırımtatarı hastahanege alıp ketirildi.
Aqşam Kiyev şeer icra komiteti Yuqarı Radadan eki yüz metrlik mesafede çadırlarnı qoymağa izin berdi.
Ertesi künü Mihaylovskaya meydanında çoq biñli umum Kiyev mitingi olıp keçti. Mitingde Refat Çubarov çıqışta bulundı, o, Ukraina ve Rusiye Qırım aqqında davalaşqanda qırımtatarlarnıñ vaziyeti ne qadar qıyın olğanını ayttı.
Miting qırımtatar halqınıñ milliy devletçiligini ğayrıdan tiklemek aq-uquqlarını tanımaq talabı ile rezolütsiyanı qabul etti.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Mustafa Cemilevniñ muracaatı tarqatılğan edi: «Ukraina akimiyeti mart 19-da Kiyevde qırımtatarlarnıñ barışıq numayışını tarqatıp, şübesiz, Ukrainadan ayırılmasına qoltutqan Qırım şovinistleriniñ alğışlarını qazanğandır, olarnıñ Qırımdaki yolunda turğan yekâne küç Qırımtatar Milliy areketi ola. Bizim Ukraina akimiyetinden adam aqıllı areketlerni beklemek aqqımız bar edi, eñ azından kendi menfaatlarını tüşünse edi».
Qayd etmeli ki, Kiyev sakinleri Kiyevge kelgen aktsiya iştirakçilerine elinden kelgeni qadar yardım etken ediler. Bir çoq adam evini bedava berdi, çadırlarğa aş ve urbalarnı ketirgen ediler. Mart 20-de bir kün içinde paytaht sakinleri piket iştirakçileri içün 3,5 biñ ruble topladılar.
1992 senesi mart 21-de Ukraina Halq Areketiniñ Küçük Şurasınıñ toplaşuvında bir halqnıñ aq-uquqları bozulğanı içün Ukraina üzerinde demokratik esnaslar içün havf aqqında beyanat qabul etildi. Areket mart 19-nıñ vaqialarını taqiq etmek içün deputatlar komissiyasını meydanğa ketirmege çağırıp, Ukraina Prezidenti, Ukraina Yuqarı Radasınıñ Prezidiumı tarafından qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını ve Ukraina terkibinde Qırımda onıñ devletçiligi ğayrıdan tiklev, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ bütün muzakerelerinde iştirak etmek aqqı aqqında beyanatnıñ qabul etilmesini talap etti.
1992 senesi mart 25-te Ukraina Yuqarı Radasınıñ plenar toplaşuvında Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini, OKND reisi Refat Çubarov çıqışta bulundı – Ukraina parlamentiniñ reberligi oña söz bermege istemese de.
«Sayğılı deputatlar!
Milliy devletçilikniñ ğayrıdan tiklenmesi bizim içün maqsatnıñ özü degil. Bu qırımtatarlarğa canlanmaq ve etnos olaraq saqlap qalmaq yardım etecek yekâne şarttır. Bu bütün aq-uquqlarımız boyunca ğayrıdan tiklenecegimizniñ kefaletidir. Bizim fikirimizce, bir de bir halqnıñ aq-uquqlarınıñ ğayrıdan tiklenmesi siyasiy küçlerniñ yerine bağlı olmamaq kerek, ve bu halqnıñ sayısı 50 million, 1 million ya da 600 biñ insannı teşkil etkenine baqılmamaq kerek. Qırımtatar Milliy Meclisi halq ögünde mesülietini añlap, Qırım meseleleri qırımtatar halqınıñ aq-uquqları tiklenmegenine qadar çezilmeycegine esaslana. Bilemiz ki, bütün meselelerniñ al etilmesi içün – şu cümleden qırımtatar milliy meselesiniñ de – epimizge Qırım ve umumen Ukrainada stabil vaziyet kerek.
Bizler Qırımda stabil vaziyet olması içün böyle şartlarnı köremiz.
Birincisi. Qırımğa qırımtatarlarnıñ kelecegini belgilemek aqqı esasında Ukraina terkibinde milliy-territorial devlet cumhuriyeti statusınıñ berilmesi. Men siziñ aman-aman bir ağızdan qabul etken Ukraina devlet mustaqilligi aqqında deklaratsiyanı qabul etmege rica etem. Anda aynı böyle aq ukrain milleti içün qayd etilgen. Bizler de bundan ziyadesini istemeyik, amma bundan azı da olmaz.
Ekincisi. Qırım sakinleriniñ millet mensüpligine baqmadan, aynı siyasiy, iqtisadiy, medeniy ve diger aq-uquqlarına riayet etilmesi.
Üçüncisi. Qurultayda saylanğan Qırımtatar Milliy Meclisiniñ qırımtatar halqınıñ yüksek vekâletli temsil organı olaraq tanılması ve onıñ qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını ğayrıdan tiklüv ve Qırım statusınıñ berilmesi meseleleriniñ al etilmesinde aynı iştirak etmesi».
Eki künden soñ Ukraina Yuqarı Radasınıñ Prezidiumı toplaşuvında «KİYEV-92» aktsiyasınıñ iştirakçileri qabul etken talapları esasında tizilgen Qırımtatar Milliy Meclisi ve OKND vesiqaları muzakere etilgen edi.
Toplaşuvda aşağıdaki maddeler ile qarar qabul etildi:
1. Körüşüvde Yuqarı Rada ve Ukraina ükümeti alğan mevamına qoltutmaq.
2. Ukraina Nazirler Şurasına ve Qırım Cumhuriyetiniñ Nazirler şurasına qırımtatar halqınıñ temsilcileri ile beraber bu seneniñ aprel ayı devamında sürgün olunğan qırımtatarlarnıñ Qırımğa avdet olması meselesini muzakere etmek, em de bunıñnen bağlı içtimaiy-iqtisaliy teminlev tedbirlerini azırlamaq.
3. Qırım Yuqarı Şurasına körüşüvde aydınlatılğan qırımtatar halqınıñ içtimaiy-iqtisadiy, siyasiy ve medeniy meselelerni muzakere etmek ricası ile muracaat etmek.
4. Ukraina Yuqarı Radasınıñ reis muavini Grinevge Qırım Cumhuriyetiniñ Yuqarı Şura reberligi ile beraber Ukraina ve Qırım Cumhuriyeti arasında vekâletlerni paylaşuv aqqında ilerideki muzakereler içün Qırım Cumhuriyetiniñ eyyet erkânına qırımtatar halqınıñ temsilcilerini kirsetmege avale etmek.
«Kiyev-92» aktsiyasınıñ iştirakçileri qayd ettiler ki, Ukraina Yuqarı Radasınıñ deputatlarından ciddiy bir siyasiy qararlar beklemek kerekmey ve yalvarıcı rolüni qaldırıp, barışıq aktsiyasını toqtatmağa qarar aldılar. Aktsiya iştirakçileri numayışnı bitirip, ukrain halqı qırımtatar halqınıñ acısını ve qayğısını eşitmegen parlament areketlerinden mesülietli olmamaq kerek. Eki halqnıñ añlaşuv timsali vaqia yerinde qırımtatar ve ukrainler tarafından oturtılğan kestane fidanları oldı...
Bundan soñra 22 yıl devamında Ukrainanıñ siyasiy reberligi qırımtatar halqınıñ ana vatanında milliy canlanması oğrunda küreşini añlamadı ve körmemezlikke urdı
Maalesef, bundan soñra 22 yıl devamında Ukrainanıñ siyasiy reberligi qırımtatar halqınıñ ana vatanında milliy canlanması oğrunda küreşini añlamadı ve körmemezlikke urdı.
Şimdiki ukrain siyasetçileriniñ bu hatalarnı tüzetmek imkânları bar. Eñ esası, buña siyaset ceetinden azır olmaq ve barışıq, adaletli Ukrainada yaşayışqa azır olmaq...
Gülnara Bekirova, Qırım tarihçısı, Ukrain PEN-klubınıñ azası
