İsmail Qırımlı
Qırımda yeşil adamçıqlarnıñ peyda olğanı aqqında Lenin meydanı yanında yaşağan tanışımnıñ saba saat dört buçuqta kelgen SMS beyanatıdan ögrendim. Atış eşitilgeni ve arbiy kiyingen insanlarnıñ Nazirler Şurasına kirgeni aqqında yazdı. Bu er şeyni penceresinden kördi.
Oqup, birden haberlerni açtım, QMC Yuqarı Şurası ve Nazirler Şurası üzerinde Rusiye bayraqlarınıñ asılğanını ögrendim. Arqadaşım ile şeerge çıqıp, aqiqaten, bayraqlarnıñ asılı olğanını, şeerni nezaret etecek Qırım «imayesini», rayonnı sarıp alğan militsiyanı kördik. Maña çeşit neşirlerden telefon etip, Qırımda olayatqan adiseler aqqında haber ala ediler. Aqiqaten, o vaqıttaki vaqialar qorqunçlı edi…
O zaman Rusiye bayrağınıñ binalarda asılacaq müddeti muzakere etile edi – afta ya bir ay. «Halq imayesi» bunı yapıp olamaycağı belli, olarnı andan yerli akimiyet küçleri quvar edi. Arbiylerniñ olğanını birazdan añladıq. Şu vaziyette binağa kimse ücüm etmeycegini añladıq.
Aqlımda, bir qaç künden soñ Kiyev patriarhatı Ukrain ortodoks kilsesinde toplandıq, faallerimiz kele bilecek bir noqtamız oldı. Mında toplanıp, ilk kere Taras Şevçenko abidesine numayışqa çıqqan edik. İleride bu yerde diger aktsiyalarğa da toplana ediler. Lenin meydanında «halq imayesi» bulunğanından sebep, onıñ aktualligi coyuldı. Numayışlarımız Taras Grigoryeviç abidesine avuştı.
İşbu vaqia tesadüfiy edimi? Amma Qırımnıñ işğal etilecegi, ayıruvı aqqında söz endi bayağı vaqıt devamında yürütile edi. Fevral 23 künü olğan mitingde de bu duyula edi. Aksönovnıñ «imayesi» Vatan qoruyıcısı Kününi qayd etkende, bu, aslında, başlanuvı edi, çünki ilk sefer olarnı böyle miqdarda toplap, ilerideki vaqialarğa azırlay ediler. Birazdan biz er şeyni añladıq. «Rusiye birligi» saytında insanlarnıñ toplavı ilân etile, rekruting keçirile edi. Bu sebepten militsiyağa telefon etemiz, militsiyada bizni er şey yahşı olğanında qandıralar. Aktsiyalar vastası ile Kiyev akimiyetiniñ diqqatını Qırımğa celp etmege tırışa edik. Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ Yuqarı Şurasına narazılıq numayışlarına çıqa edik. Mında Rusiye tarafdarları bizge ücüm etip, mitingni keçirmege imkân qaldırmağan ediler.
Duşman kendi planı boyunca areket ete, onıñ soñ maqsadını tam olaraq añlamay edik, Ukrainadan ayırılıp, Rusiye terkibine kirmege istegenini añlay edik, amma nasıl olacaq, müddet ve usullar – bizler içün añlaşılmağan bir şey edi
E, tesadufen olğanını ayta bilem. Amma o vaqıt Qırımğa zaruriy diqqat ayırılsa, bu aqibetlerniñ ögüni almaq mümkün olur edi. 27-den soñ Kiyev akimiyeti Qırım sualini endi al etip olamaz edi. Duşman kendi planı boyunca areket ete, onıñ soñ maqsadını tam olaraq añlamaymız, Ukrainadan ayırılıp, Rusiye terkibine kirmege istegenini añlay edik, amma nasıl olacaq, müddet ve usullar – bizler içün añlaşılmağan bir şey edi. Teessüf ki, biz o qadar küçlü degil edik ve o vaqıt muayyen bir qarar çıqarıp olamağan halqara toplulığına işana edik. O vaqıt nasıldır bir çıqışnı körmege zor edi.
Bu vaqialardan evel Qırım Yevromaydan faali edim, yeşil adamçıqlarnıñ peyda oluvından soñ Ukraina topraq bütünligini qourmaq içün areket etmege qarar aldıq. Şu cümleden «Qırım qadınları barışıq içün» areketi teşkil etile, qadınlar zapt etilgen arbiy qısımlarğa kelip, askerlerge çeşit usullar ile qol tutmağa çalışa edi.
Aqmescitte Pavlenko soqağındaki Arbiy-deñiz küçleriniñ ştabı hususiy bir yer edi. Mitinglerniñ birinde qadınlarımızğa Qırım «imayesi» ücüm ete. Yaqında turğan militsiyanıñ buña reaktsiyası olmadı, sanki olar insanlarnı degil de, «halq imayesi»niñ qadınlarğa etken ücümini qorçalay edi. Barışıq oğrunda turğan qadınlarğa erkekler ücüm ete… Bu kibi adise yüz bergenine pek yazıq, böyle mesülietli vaqıtta militsiya öz halqını satqanına yazıqlar olsun.
İşğal vaqtında özümni nasıl is ete edim? Intcıtuv, iqtidarsız olğanımıznı duya edim. Militsiya bile başqace laf etmege başlay. Aynı şu insanlar farqlı vaziyette öz insaniyetligini coyğan edi. Maydannıñ ilk künlerinden olarnen bütün aktsiyalarnı uyğunlaştıra edik, er şey problemsiz keçe edi. İşğalden soñ olarnen bir şeyni muzakere etmek imkânsız oldı.
Varenikler narazılıq olaraq
Başta referendumnı mayıs 25 künü keçirecek ediler, soñra müddet ep qısqartıla edi. Doğrusı, mayıs 25 tarihı Kiyev akimiyetiniñ diqqatını bozmaq içün aytılğan edi, sanki vaqıt daa çoq olğanını köstermek içün. Aqiqaten ise referendumnı kimse böyle uzaq müddetke qaldırmaycaq edi.
Er bir numayıştan soñ insanlar ğayıp olmağa başladı. Soñki aktsiyamıznı mart 15 künü keçirdik. Referendumğa barmayıp, vareniklerni pişirecegimizni ilân ettik. Tınç narazılığımız edi. Bizim içün bazar künü bir bayram degil de, adiy bir kün olğanını köstermege tırıştıq. Yerli akimiyet bu künni tantanalı sürette keçirecek edi, baqıñız, niayet ki, Rusiyege qayttıq dep. Biz ise bu adiy kün olğanını köstermege tırıştıq, aş pişirip, musafirlerni sıylamağa teklif etken edik.
Kiyev ve halqara toplulığına da bir çağıruv edi, Qırımda referendumğa qoşulmağan insanlar bar, bu referendumnı «halq iradesi» olaraq tanımağan insanlar bar olğanını köstermege areket ettik.
Referendumnı körmemezlikke urğanlar, evde oturıp, vareniklerni pişirgen insalar bar olğanını kösterdik. Varenikli bir fleşmob oldı. Varenikler – narazılığımız edi.
Qırımdan mart 18 künü kettim, Rusiye Federatsiyasınıñ eki yañı subyektіniñ peyda oluvı aqqında emirniñ imzalanuv künü. Ketkende, bir afta, eñ çoq eki aftağa ketkenimni tüşüne edim. Şeylerimni bile yanıma almadım. Amma çıqmağa mecbur edim, çünki ücüm, taqipler başlandı, insanlar ğayıp ola edi. Vaziyet al etilir, qaytırmız dep tüşüngen edik. Afsus ki, o vaqıttan bir sene keçti.
Al-azırda Qırımnıñ Ukraina terkibine qaytuvı meselesine tesir etecek adım körmeyim. Cezalar bar, amma olar cenk sebebinden peyda oldı.
Qırım oğrunda daa küreşmek lâzim…
İsmail Qırımlı, qırımlı
«İşğal delilleri» rubrikasında bildirilgen fikirler müelliflerniñ fikir-tüşüncelerini aydınlatıp, muarririyetniñ fikirleri ile aynı olmay bile
Körgen ve bilgen şeyleriñizni bizlernen paylaşıñız, emailge yazıñız: krym_redaktor@rferl.org