Andrey Sambros: «Cumhuriyet quvğunlıqta». Resmiy Kiyev Qırımğa munasebetini ne vaqıt deñiştirir?

«Fikir» rubrikası

Fevral başında Ukraina infrastruktura naziri Andriy Pivovarskiy Qırım ve memleket şarqı ile naqliyat alâqası yalıñız Milliy havfsızlıq ve mudafaa şurasınıñ izni ile pekitile bilecegi aqqında bildirgen edi, çünki bu – vatandaşlarnıñ telükesizligine bağlı bir meseledir.

Bunı nasıl añlamaq? Yani, naqliyat alâqasınıñ peyda oluvını yalıñız Donbassta cenkniñ bitmesi ile beklemek kerek, çünki ukrain akimiyetiniñ mantığına köre,Qırım ve ATO zonasınıñ meseleleri ayırılmaz.

Eger de Donetsk ve Lugansk vilâyetlerinde ziddiyet toqtatılsa, amma çezilmese, muhtariyet ile vaziyet de deñişmez.

Mesele şunda ki, aqiqatnı sadeleştirmege çalışqan Ukraina yolbaşçılığınıñ Qırım boyunca alğan qararları manasız olmağa başladı. Neticede Kiyev akimiyetiniñ intizarı ve yarımada sakinleri arasında muazzam bir dere peyda oldı.

Ukraina ükümeti Rusiye pasportlarını elde etken 2 million qırımlılarğa nisbeten öz hoşnutsızlığını gizlemey. Petro Poroşenkonıñ 2014 senesi soñunda bergen matbuat konferentsiyasındaki çıqışını hatırlayıq. O vaqıt prezident Rusiye vatandaşlığını qabul etken insanlarğa nisbeten «diger qararlar» (yani menfiy) alınacağı aqqında qayd etken edi.

Amma Kiyev ne içündir şunı unuta ki, Rusiye pasportından ğayrı, qırımlılarnıñ aman-aman er biri ukrain pasportını da saqlay. Muhtariyetniñ eki millionlıq ealisi bipatrid ola – Ukraina ve Rusiye arasında davalı topraq içün siyasiy reğabetniñ şartlarını belgilegen bir kerçektir.

Demek, Kiyev diqqatını qırımlılarnıñ Rusiye pasportını elde etmesine degil de, yarımada sakinleriniñ Ukraina pasportından vazgeçmege istemegenine ayırmaq kerek. Ne içün?

Çünki qırımlılar Ukraina ile munasebetniñ saqlanılmasından olğan kârnı ğayet eyi añlay. Ve memleketimizge bunı añlatmağa tırışa. Amma o özüni öyle alıp bar ki, sanki açıq-aydın imalarnı añlamağa istemey ve qırımlılarnıñ kelecegini qıtaiy Ukraina ile qurmağa istegini yoq etmege tırışa.

İstenmez qırımlılar

Keçken sene baarden başlap, yarımada ve qıtaiy Ukraina arasında sıñır peyda oldı (sıñırcılarnıñ teşkerüvi ve naqliyatnıñ 30 daqiqadan bir qaç saatke qadar tutulması ile), onı 2014 senesi avgust ayında «Qırım» serbest iqtisadiy zonası aqqında qanunnıñ qabul etilmesi resmiy şekilde tasdiqladı.

Soñra noyabr ayında Ukraina Milliy bankı muhtariyet sakinlerini rezidentler sırasından çıqardı. Bundan soñ olarnıñ esapları çetel vatandaşlarınıñ esapları olaraq sayılmağa başlana.

Dekabr soñunda Kiyev yarımadanı qıtadan bütünley ayırdı – naqliyat sıñırlavını kirsetti, sanki havfsızlıq sebebinden tren ve avtobuslarnıñ qatnavını lâğu etti.

İşbu resimniñ soñki çizgisi – fevral 9 künü Nazirler Kabinetiniñ cebe zonasında ve Qırımğa yaqın olğan rayonlarda sıñır rejiminiñ kirsetilmesi aqta qararı oldı. Yani endi pasportlarnı tek sıñırda degil de, ukrain meskün yerlerinde de teşkerecekler.

Amma bu kibi areketler devletniñ havfsızlığına tesir etemez. Faqat qırımlalarınñ siyasiy vatanlarına olğan munasebetine böyle qararlarnıñ tesiri eyi degildir.

Memleket şarqında ukrain sıñırcılarınıñ nezaretinde olmağan 200 kilometrlik bir sıñır damartısı bar. Diger taraftan, ukrain sıñır bekçileriniñ nezareti altında olğan ve maniasız yolcu areketine şaraitlerni saqlağan muhtariyet ile sıñır bar. Aysa, ne içün yarımadanı Ukraina ile aileviy, dostluq, oquv ve iş munasebetlerinden, Donbassqa köre, daa da faal ayıralar?

Bunıñ ile ukrain şirketleriniñ mahsulatı Qırım tükânlarınıñ raflarından yoq olmay. Demek, er kün muhtariyetke mal ile maşinalarnı yollağan qıtaiy ticariy strukturaları içün ticaretniñ eski şartları saqlanıla. Adiy qırımlılar ise, qıtaiy Ukrainağa barıp çıqmaq imkânları olmağanına alışmaq kerekler, ğaliba.

Böylece, yanvar soñunda 6 çift tren içün 2 demir yol yönelişi lâğu etildi (Kiyevden ve Dnepropetrovsktan sıñırğa eñ yaqın olğan Novoalekseyevkağa qadar). Müim bir şey degil, sanki, amma siyasiy vaziyetke baqmadan, oquvnı Ukrainada devam etmege istegen Qırım studentleri içün ev ziyareti maliyeviy ve ruhiy sınavğa çevirile.

Mahsus saytlarda Kiyevden Aqmescitke yürgen naqliyatqa bilet fiyatları 500-1200 grivna miqdarındadır (maşina ve aydavcınıñ israrına köre). Şahsiy maşina ile degil de, tren vastası ile ketmege bile paalı – studentler içün kelişmegen bir variant.

Demek, yarımadanıñ sıñırlav siyaseti, etrafında cezalav-qanuniy degil de, fizikiy divarnıñ qurulması, ukrain vatandaşları olğan qırımlılarğa tesir ete ve olarnı 20 yıl devamında birlikte yaşağan halqtan uzaqlaştıra.

Mında mantıqiy bir sual bermek kerek: muhtariyetni quvğunlıqtan qaytarmaq içün ne yapmalı (bu al Kiyevniñ menfaatında olğanını tüşünsek)?

Qırım retsepti

Birinciden, Ukraina ükümeti yarımada ile tasil ve iqtisadiy alâqalarınıñ saqlanılması Qırım meselesi boyunca kelecek siyasiy oyunda müim bir şart olacağını añlamaq kerek. Muhtariyet sakinleri ile informatsion munasebetiniñ devlet strategiyası olmağanı ise şimdiki akimiyetniñ birinci şahıslarınıñ vadelerine ters kele.

Ekinciden, yarımadada yaşağan qırımlılarda şeadetnamelerni almaq, pasportalarnı deñiştirmek, evlenüv ve doğuvnı qolaylaştırğan yollar ile resmiyleştirmek içün imkânları olmalı. Eyisi, birden – «mında ve şimdi» printsipi boyunca, Herson vilâyetiniñ memuriy hızmetler merkezinde.

Amma bu eki meseleniñ keyfiyetli olması içün icraiy akimiyet terkibinde ayırı bölükniñ olması şart. Başında Qırım qaydı ile qırımlı biri olğan muhtariyet işleri boyunca ufaq bir nazirlik.

Böyle seviyeli teşkilât akimiyetke vaziyetni sadeleştirmek ve cenkleşken regionlar ile Rusiye Federatsiyası idaresinde olğan muhtariyet arasında teñlik işaretini qoymağa izin bermez.

Qırımnıñ saqlanılması boyunca tertipli iş alıp barılmasa, yarımada sakinlerinden eyi munasebet beklemek kerekmey.

Andrey Sambros, Qırım siyasetşınası, mahsus Qırım.Aqiqat içün

«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün