Aqmescit – 87 yaşında Nariman Mametovnıñ taqdiri qırımtatar halqınıñ başına kelgen adaletsizlikniñ bir örnegidir. O, genç olğanına baqmadan, partizan oldı ve sovet akimiyetine qoltutqan edi. Faqat onı vatansız ve tuvğanlarsız qaldırdılar.
Nariman Mametov 1928 senesi Aqmescitte dünyağa keldi. Babası firqa işçisi edi, Ekinci cian cenki başlanmazdan evel vefat etti. Anası mektep ocası olıp çalışqan edi. Cenk başlağanda 13 yaşında Nariman mektepte oquğan edi.
«Cenk başlağanda radioda olğan Levitannıñ sözlerini alâ daa yahşı hatırlayım: «Moskva ayta, Moskva ayta. Cenk başlandı». Bombalar uçıp başladı, pencerelerni tahtalarnen qapatıp başladılar. Qadınlarnıñ ağlağanlarını hatırlayım. Cenk böyle başlandı», – dep ayta Nariman ağa.
İşğalciler Qırımnı tez-tez elde ettiler, Narimannıñ qorantası Bağçasarayğa soylarğa qaçmağa mecbur oldı. Narimannıñ dayısına radiostantsiya, köpür ve elevator stantsiyaları almanlarğa qalmasın dep, olarnı patlatmağa avale etildi. O, vazifesini becerip, dağlarda saqlandı. Anda da Nariman anası ve qartanasınen saqlandılar.
1942 senesi küzde yemek qıtlığı oldı, ve Nariman aqrabalarına sıq-sıq aş almaq içün ketken edi. «Bir kün qaytqanda qartanam kederli bir baqışnen meni qarşıladı. O, dedi ki, almanlar kelip, partizanlarnı qıdırdılar... Anamnı köteklediler ve başına urdılar, o, eki kün yatıp, üçünci künü vefat etti. Böyle etip men anasız qaldım», – dep tarif ete Nariman ağa.
Öksüz qalğan oğlan partizanlarğa ketken edi. O, almanlarnıñ yerini, demir yol vaziyetini ve digerlerni ögrendi.
1944 senesi aprel 18-de almanlar ketken soñ, adamlar dağlardan endiler. Aprel 20-de Hanlar sarayında miting olıp keçken edi. Anda partizanlar da oldı. «Bizler şapkalarnı atıp, «Ğalebe! Ğalebe!..» dep qıçırğan edik, dağlardan engen adamlar bir-birini tapıp, quçaqlaşqan, ağlaşqan ediler», – hatırlay Nariman ağa.
Onıñ aytqanına köre, o ve onıñ ortaqları sovet akimiyetine o qadar inanğan ediler ki, Qızıl orduğa bile ketecek ediler. «Men qartanamnen yaşay, oña yardım etken edim ve orduğa azırlanğan edim, – dep ayta Nariman ağa. – Ve mayıs 18 künü keldi. Salaçıq köyünde qartanamnıñ evinde saba erte er kes yuqlağanda qapunı qaqtılar. Turdıq, açtıq, askerlerni köremiz. PPŞ avtomatları bar edi, evde qaç adam olğanını sorap, toplanmaq içün 15 daqqa berdiler».
Narimannıñ qartanası olarnı, işğalciler yeudiylerni öldürgenleri kibi, qurşunğa tizeceklerini tüşüngen edi, lâkin askerler bütün qırımtatarlarnı Qırımdan çıqarğanlarını ayttılar.
«Qartanam bazı vesiqalarnı ve Qurannı aldı. Bağçasaray stantsiyasına alıp kettiler, eki qatlı mal vagonlarına yüklediler, anda yer yoq edi. Men buña inanmay edim, «böyle bir şey olmaz», – dep tüşüngen edim. Men Stalin bunı ögrenip, er şeyni al etecek, dep tüşündim. Vagonımız Or Qapını terk etkende qadın, ihtiyar, balalar – er kes ağladı. «Tuvğan Qırımımız sağlıqnen qal, biz daa qaytarmız!», – dep aytqan edi.
21 kün sürgen yoldan soñ Özbekistanğa kelgenlerniñ 80% elâk oldı. Anda da bir aydan soñ Narimannıñ qartanası vefat etti. «Bir çoq adam o vaqıt elâk oldı, ekimler yoq, kömecek insan bile yoq edi», – dep ayta subetdeşimiz.
Soñra Narimannı dayısı tapıp, onı yanına alğan edi.
1989 senesi Nariman ağa apayınen beraber Qırımğa qaytıp keldi. «Bugünge qadar yerleşemiz», – dep ayta Nariman Mametov.
