Raatlıq künleri Debaltsevo civarında İçkeriya generalı İsa Munayevniñ ölümi aqqında tarqatılğan haber kimseni pervasız qaldırmadı. Ukraina matbuat vastalarında ve içtimaiy ağlarda qaar ve taziyeler bildirile, halq deputatları Bоris Filatov ve Semen Semençenkonıñ ukrainlilerniñ dostu, tınç Danimarkada apayı ve oğlunı qaldırıp, Cohar Dudayev adına batalyonnıñ saflarında Ukrainağa yardımğa kelgen çeçen alan komandanınıñ ölüm sebepleri aqqında bildirüvleri peyda ola. İnformatsion barrikadalarnıñ o bir tarafında ise elâk olğannıñ semetdeşi – Çeçenistannıñ şimdiki yetekçisi ve Putinniñ tarafdarı – Ramzan Kadırov quvançını bildirip, bu vaqianı Ukraina havfsızlıq hızmetiniñ ve Merkeziy istihbarat idaresiniñ planlaştırılğan bir aktsiyası olaraq adlay.
İsa Munayev kimdir? Radio Svoboda işbu sualni Munayevni şahsen bilgen Löma Çabayev, Radio Svobodanıñ Çeçenistan muarririyetiniñ mühbirine bere.
– İsa, er bir Çeçenistanlı kibi – daima öz memleketini tüşüngen insanlarnıñ oğludır. Kommunistik rejimi vaqtında oña Beyaz qıral dey ediler, – şimdi bir de bir insanğa böyle aytılmaz. Tarih közleriñ ögünde, em de sim-siya renkler ile yazılğanda, – bu aqta aytmağa qıyın. Bunıñ ile bu er şey – İsanıñ kemiklerinde, maiyetinde. Tek İsanıñ degil. İsa – yüzlernen sağ qalğan insanlardan biridir.
– Çeçenistan cenki vaqtında?
– Eki cenk vaqtında. Mesele şunda ki, şu 20 yıllıq cenk zamanında – başta, birinci, misal içün, cenkte – qavmiy temizlev keçirildi. Tuvğan köyüm… Bratskoye Nadtereçye köyünden olam. Em birinci, em ekinci cenkte sağlam, cenkleşmege aves etken ordularnıñ kirgen birinci meskün yeri ola.
– Federal?
Groznıynı terk etken çeçen serdalarından soñkisi edi
– E. Yani, nasıl oldı, insanlar baqmağa çıqqanlar. Yerli insanlar çıqa, tank, kollonalar soqaq boyu keçip, ateş aça, bu soqaqqa ateş aça. Yani, insanlar onlarnen öle edi. Şu vaqıtta topraqnı, cumhuriyetni qaplağan bulutnıñ maiyetini añlamağa başladılar. İsa da, ecdatlarımız vikingler degil edi de, ellerine birinci sefer silânı almağa mecbur olğanlardan biri edi...
– Şimdi Ukrainada olğanı kibi – adiy insanlar?
– E, e, ebet. Ve insan, adiy bir oğlançıqtan ösken insan… Ösip yetkeni de qolay degil edi. Mesele şunda ki, o, hızmette bulunğan batalyonğa, birinci cenkniñ soñunda, rahmetli babasınıñ adı berilgen edi. O, Munayev batalyonınıñ komandanı edi. Ekinci cenkte – Groznıynı terk etken çeçen serdalarından soñkisi edi. Bütünley darma-dağın etilgen Groznıy. İçkeriya ordularınıñ diger bölükleri endi çıqa edi. O, taqatını az-buçuq saqlağan soñki bölükniñ komandanı edi. Bundan da ğayrı, insannıñ işbu cenklerniñ devamında qızı, aptesi, babası öle. Tabiiy ki – insan ne derecede eyi olmasa – saña, seniñ, qavuzlar içinde, tuvğan memleketine, tuvğan devletine kösterilgen böyle munasebet – tabiiy ki, sade bir afaqan degil… sert bir şey kibi kele. Afaqan degil. Tolstoyda öyle edi. Tolstoy ile razı ola bilem – sıçavul, quturğan köpek, çaqallarnıñ yoq etilüvi. Вuña başqace baqmağa imkânsız. Tabiiy ki, o, qatil olıp doğmadı da.
Rahmetli olğan insan aqqında dünyada, asırlar devamında öyle oldı ki: «Rahmetli insan aqqında ya eyi, ya da iç aytma!» dey ediler. Bugün bu printsipniñ emiyeti coyuldı.
Farz etsek, bugün matbuat vastaları Kadırovnıñ aytqanlarına esaslana. «İçkici, pyansa edi, onı «kendileri» – Adam Osmayev öldürdi ve ilâhre. Quran oquğan, er kün namaz qılğan (öyle deyler) insan bu kibi pis laflarnı aytırmı? Añlayım – duşmanıñ, raqibiñ. Amma ne ise – sen özüñni musulman olaraq tanıysıñ de…
– Kadırovnı nazarda tutasıñızmı? O, İsa aqqında böyle şey aytamı?
– E. Bugün matbuat vastalarında aytıla. Matbuat vastaları da, «Nyüs.ru.kom», misal içün, Kadırovnıñ «İsanıñ yeri andadır» degen sözlerini tarqata, bastıralar. Em de, onı, sanki NATO ve CIA ırğatları Amina Akuyeva ve onıñ aqayı Adam öldürgenler!
– İsa Munayevniñ çıqışı aqlımızda. O, aqiqiy çeçen vatanperveriniñ borcu – «bizge yardım etken ukrainlilerge qol tutmaqtan ibaret» olğanını aytqan edi. Danimarkada yaşay edi. Ğayet tınç ve ileri ketken bir memlekettir. O, apayı, oğlu ile raat yaşap, ömrüni olarğa bağışlay bile edi. Amma ne içün böyle qarar aldı?
– Doğru yaptı, zanımca. Men, jurnalistim, ciddiy matbuat vastalarınıñ temsilcisi olam, qıymet kesmek yaraşmaz, ğaliba, amma fikrim böyledir: jurnalist olmasa edim – anda olur edim. Bunı 100% eminlik ile aytam. E, bütün çeçenler, bilgenlerim, «Facebook» ve diger içtimaiy ağlarda tanışlarım da aynı tüşüneler. Onı anda çağırğan bir siltemni özünde taptı. Men Norvegiyadan, o – Danimarkadan, amma emiyetli degil. Bugün çeçenlerniñ taqdiri, çeçen serbestliginiñ taqdiri, 300-400 yıllar devamında saqlanılğan arzu, gürcilerniñ da arzusı – olar, ebet, doğru añlasalar, qomşu memleketlerniñ arzusı, basqıdan azat olmağa arz etken sakinlerniñ istegidir – olarnıñ yeri anda.
– Ukrainada.
– Şübesiz! Çünki vaziyet öyledir ki, bütün bu kerginlikni meydanğa ketirgen insan insaniyetlikniñ böyle tarzda birleşip kelmesi – bezdirdi, bezdirdi, yeter manasında kelgenini añlamaq kerek! Kremlge nisbeten «yeterlirdir».
– İsa Munayev batalyonınıñ taqdiri soñunace çezilmedi. Şimdi Semen Semençenko Cohar Dudayev adına batalyonnı resmiyleştirmege çalışacağını bildirdi. Anda qalğan askerleriniñ, safdaşlarınıñ sayısı nedir?
– Şu yerde bilgeniñiz qadar bilem, ziyade degil. Yolbaşçı vazifesini özüne onıñ muavini Adam Osmayev aldı. O, olayatqan adiselerni az-buçuq añlay. Bir on dostu, arqadaşı, İsanıñ da, şu cümleden. Em de batalyon «halqara, göñülli» olaraq adlana. Mında em gürci, em azerbaycanlar kire, ukrainliler – Ukraina vaziyetlerinden açuvlanğan Avropa sakinleri. Batalyon dağılmaz, dep tüşünem.
– Siz İsa Munayevniñ ölümi aqqında kimden bildiñiz?
İsa – timsal. Biz – çeçenmiz, o, Ukrainağa yardım etmek ıntıluvımıznı aks etken edi
– Zaharçenkodan, Aminadan, siz ögrengeniñiz kibi – içtimaiy ağlardan. Aminanıñ (Okuyeva) bildirüvi göñlümni titretti. Amina yalıñız İsanıñ ölümi aqqında haber etmedi de. O, sanki, Ukraina akimiyetine, Ukraina arbiy yolbaşçılığına muracaat etti: o, mukâfatqa lâyıqtır! Ebet, rahmetli insanğa bu demirçik kerekmey. Amma, men bellesem, bizge, sağ qalğanlarğa, bu kerçekten de zaruriy bir şey. İsa – timsal. Biz – çeçenmiz, o, Ukrainağa yardım etmek ıntıluvımıznı aks etken edi.
Maqaleniñ asıl nushası – Radio Svoboda saytında.
