Aqmescit – Rusiye Liberal-demokratik firqasınıñ reisi Vladimir Jirinovskiy Qırımnıñ adını deñiştirmek teşebbüsini bildirdi. Rusiye Devlet dumasınıñ deputatı yarımadağa onıñ tarihiy adlarından biri – Tavrida adını qaytarmağa teklif etti. Qırım memurları, siyasetçi ve nezaretçileri Rusiye parlamentariyniñ işbu teklifine menfiy munasebette bulundılar. Olarnıñ fikrine köre, Qırım içün şimdi daa da müim meseleler bar.
Qırım adınıñ deñiştirüvi aqqında ğayeni Vladimir Jirinovskiy Lifenews Rusiye telekanalına bildirdi. Deputatnıñ aytqanınа köre, yarımadanıñ «eñ birinci adı «Tavrida» edi. «Bu topraqqa saip olğanını kimse köstermesin: ruslar, qırımtatarlar, Ukraina. Tavrida – yunan adı. Sevastopol (Aqyar) da – yunan. Simferopol (Aqmescit) – yunan, Feodosiya (Kefe), Kerç (Keriç), Yevpatoriya (Kezlev). Yunanlar – şimalge ketip, daa da ögge keçip olamadılar»,– dep añlata öz mevamını LDPR yetekçisi. Onıñ aytqanı kibi, evel Qırım – «yunan Tavriya cumhuriyeti» edi.
«Rus tiline bu daa da güzel kele, çünki Qırım – qırımtatar serlevasıdır. Qırım – bölüngen yalı. Yalta – aşağıdaki şeer. Serlevalarnı saqlamaq mümkün. Bağçasaray – bağçadaki saray»,– dep qoştı deputat.
Bunıñ ile o şunı da qoştı ki, bütün tarihiy adlar mıtlaqa saqnılmalı ve şu yerde adları deñişken bir qaç Rusiye şeerini añıp keçti. «Er şey olğanı kibi qalmaq kerek! Volgograd degil, Tsaritsın, Ulyanovsk degil, Simbirsk, Kirov yerinde Vâtka. Noginsk degil, Bogorodsk. Hucur bir adamlarnıñ adları, inqilâpçı, ekstremist… Tavrida – güzel kele. Rusiye, Tavrida – bu daa da eyidir. Mıtlaqa böyle teklifni kirsetirmiz»,– dedi Jirinovskiy.
Onıñ malümatına köre, LDPR firqası Rusiye akimiyetinden Devlet Dumasınıñ «Qırım yarımadasınıñ adını Tavridağa deñiştirmek» kibi muracaatnı qabul etmege talap etecektir.
Qırımnıñ adını deñiştirmek kibi ğaye endi bir qaç kere peyda olğan edi. Bir qaç yıl evelsi Qırımdan milletlerara ve dinlerarar ziddiyetlerniñ teşkil etilmesi içün Qırımdan sürgün etilgen Vitaliy Hramov Ukraina Yuqarı Şurasına Qırımğa Tavrida adınıñ «qaytarıluvı» aqqında muracaatı ile buyurğan edi. O vaqıt Hramovnıñ ricasına kimse qulaq asmadı.
Bundan soñ «Svoboda» Umumukrain birliginiñ yetekçisi Oleg Tâgnibok «artqan antikommunistik keyfniñ» sebebinden Qırımnıñ adını Tavriya vilâyeti olaraq etmege teklifi ile buyurdı. Amma onıñ teşebbüsine de qol tutmadılar.
«Muvafaqiyetsiz beyanat»
Qırım siyasetçileri, deputatları, memurarı Jirinovskiyniñ yarımada adını Tavrida etmek teşebbüsine menfiy tarzda seslendiler.
«Bir qaide kibi oldı: Kreml neni tüşünse, Jirinovskiy onı ayta», – dep yazdı Refat Çubarov öz Facebook saifesinde.
Bunıñ ile o şunı da qayd etti ki, böyle alda, akimiyet tarafını tutıp, yaqında peyda olğan qırımtatar teşkilâtlarına da adlarını deñiştirmege kerek olacaq eken.
«Şu yerde şunı da qayd etmek kerek ki, çeşit türlü yañı «areketlerge» de acele sürette özlerini nasıldır bir «Tavrida birligi» olaraq adlamağa kerek olur», – dep yazdı Meclis reisi.
Qırım Devlet şurasınıñ spiker muavini Remzi İlyasov «bir kimse-bir şeyniñ adını deñiştirmeycegini» tüşüne. Onıñ fikrine köre, bu kibi bildirüvlerni Jirinovskiy kendine diqqat çekmek içün ete. «Bu vaziyette – bu muvafaqiyetsiz bir beyanattır», – dedi İlyasov Qırım.Aqiqat saytına.
Aynı zamanda Devlet şurası prezidiumnıñ azası, Qırımda LDPR şurasınıñ azası Sergey Şuvaynikov yarımada içün «Tavrida – Qırım ekileme serlevanı qaldırmaq mümkün olğanını tüşüne. «Tarihnıñ muayyen bir devri bar, amma men şimdi bunen oğraşmaz edim, çünki eger de biz şimdi adnıñ deñiştirüvi ile oğraşmağa başlasaq, insanlar siyasetçilerni añlamaz. Daa da müim meseleler bar», – dedi Şuvaynikov.
Meclis reisiniñ muavini Nariman Celâl LDPR yetekçisiniñ teşebbüsini «beyüde» olaraq adladı. «Tavrida yunanlar tarafından Qırım territoriyasını belgilemek içün uydurılğan bir termin olğanını unutmamaq kerek», – dedi Celâl Qırım.Aqiqat saytına.
O, Qırımda qırımtatar toponimlerniñ sayısı çoq olğanını ve şeer ile köyler keçmişte rus, qırımtatar, yunan ve diger adlarını taşığanını hatırlattı. «Şunıñ içün şimdi yarımada adınıñ deñiştirüvini böyle bir şekilde teklif etmege bir saçmalıqtır, bu kibi teşebbüslerden yalıñız külmek mümkün», – dep qoştı Meclis reisiniñ muavini.
Qırım müendis-pedagogik universitetiniñ rektorı Fevzi Yakubov Jirinovskiy bu kibi teşebbüsini bildirip, «eyilikni yapmaq degil de, sözlerniñ imalâtı ve ziddiyetlerniñ işlep çıqaruvı ile oğraşqanını» tüşüne. «Şimdi Rusiye içün imalât, istisal kerek. Eger de o Rusiyeniñ büyük vatanperveri olsa, Rusiye ve Qırımnıñ yerini belgileycek iqtisadiyat aqqında tüşünsin»,– dedi Yakubov Qırım.Aqiqat saytına.
«Kommunistı Rossii» firqasınıñ Qırım cumhuriyet bölügi komitetiniñ birinci kâtibi Leonid Graç LDPR reisiniñ teşebbüsi sebebinden çorlandı. «Volfoviç qartbabanı tek ne eglendirmez, oña quvanç ketirse, yeter, amma aqibetler aqqında da tüşünmek kerek! – dedi cumhuriyet parlamentiniñ sabıq spikeri Qırım.Aqiqat saytına. – Jirinovskiy bizge endi öz çızmalarını Qızıl deñizde yuvmağa vade etken edi. Saçmalıqtır. Qırım içün şimdi tek qırıntı, toqmaq, kürekni alıp, tarihiy serleva, toponimler ceetinden negiz olğanını bozmağa yetmez sanki».
Graçnıñ aytqanına köre, al-azırda Qırm içün «insanlarnı aşatmaq, olarğa iş bermek, inflâtsiyanı toqtatmaq, qaparcılıqnı, aydutlıqnı toqtatmaq» kibi meseleler birinci yerde turmaq kerek.
Metinde Qırım yarımadasında qullanılğan toponim ve ıstılalar berilgen.
