Kiyev – Qırımlılаr yañı 2015 senesini nasıl köre? Bu sualge сеvap tapmaq içün Qırım.Aqiqat mühbiri Qırımnıñ bir sıra mütehassısları ve cemaat faalleri ile subetleşti.
Hatırlatamız, Qırım.Aqiqat mühbiri ile evel subetleşken qırımlılar Rusiye tarafından işğal etilgen yarımadanıñ iqtisadiyatı daa da beter olacağı ve Qırımnıñ ukrain uquqiy alanına qaytarılacağını tahmin etken ediler.
«İç olmağanda, 2015 senesi bir şey deñişmez ve er şey olğanı kibi qalır, sabır etecekler, aks alda – yazğa qadar Qırım özü de qaytmağa ister, Rusiye dağılır, biz qaytırmız», – dep qayd etti Qırımdan köçip kelgen Sergiy Vikarçuk.
Şimdi qırımtatarlarnıñ meselesi hususiy bir diqqatqa lâyıq. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ tışqı alâqalar bölüginiñ reisi Ali Hamzin qırımtatarlarnı ve olarnıñ temsiliy organını yañı yılda ne bekleycegi aqqında öz fikirleri ile paylaştı.
«Özek silânıñ qullanuvına yol bergen arbiy mezepler resmiy şekilde ilân etilgende, o vaqıt 2015 senesinden yalıñız qırımtatarlar ve qırımlılarğa degil de, bütün dünyağa eyi bir şey beklemek acet yoq. Amma insan eñ ağır vaziyette bile eyilikke ümüt beslemek kerektir…», dedi Hamzin. Yañı yılda Meclisniñ taqdiri aqqında aytqanda, o, Qırım musulmanlarınıñ müftisi Hacı Emirali Ablayevniñ mevamına qoşula. Müfti dekabr 27 künü «Qırım» cemaat areketiniñ toplaşuvında çıqışta bulunır eken, qırımtatar halqınıñ temsiliy organı ve onıñ bölükleri Qırımda işine devam etmek kerekligi aqqında aytqan edi. «Amma böyle alda şahsiy kibirni çette qaldırıp, dialog ve körüşüvler keçirmege kerek olacaq», – dep qoştı Hamzin.
Mezkür dialognıñ şartlarından biri, onıñ aytqanı kibi, 2014 senesi mart 11 künü Qırım parlamenti tarafından qabul etilgen «Qırımtatar halqınıñ aqlarını ğayrıdan tiklev kefaleti ve onıñ qırım toplulığna qoşuluvı aqqında» vesiqanıñ qanunlaştıruvı» ola bile.
Aynı zamanda, Qırım Yevromaydan iştirakçisi İsmail İsmailov Qırım yañı akimiyetiniñ qırımtatar meselesini «al etecek» usulları ile bağlı öz tüşüncelerini bildirdi: «Biz şimdi temsiliy organnı idare etilgen şahıslar yardımı ile teşkil etmek ve onıñ başına keçmek kibi ıntıluvlarnı köremiz. Amma böyle areketler muvafaqiyetsizdir, bunı endi Yanukoviçniñ rejimi zamanında körgen edik».
İsmailovnıñ fikrine köre, qıyın iqtisadiy vaziyet siyasetçilerniñ belâğatında ve areketlerinde öz aksini tapar eken. «Daima duşmannı qıdıracaqlar, teşviqat ep artacaq».
Faalli aytqanı kibi, insan aqları saasında da regionnı yañı manialar bekleycek. «Farqlı siyasiy noqtaiy nazarı olğan insanlarnıñ aqlarını diqqatqa almağan Rusiye ile Qırımnı qıyaslasaq, Qırımda vaziyet daa da yaramay olğanını añlarmız. Şimdi Ukraina tarafını tutqan faallerniñ esirge tüşmesi, Ukrain kilseniñ taqibi, qırımtatar gençleriniñ ğayıp olması – bu er şey alâ daa unutılmadı», – dedi İsmailov.
Bu saadaki problemlerge Siyasiy taqiqatlarnıñ ukrain mustaqil merkezi şurasınıñ reisi Yuliya Tişçenko da diqqat ayırdı. «İnsan aqları bozulacaq, vatandaşlıq, söz serbestligi, insaf serbestligi. Eñ esası, qavmiy mensüpligi olğan insanlarnıñ vaziyet mabüsleri olmamasıdır».
Qırım toplulığını 2015 senesi ne bekleycegi aqqında aytqanda, Qırım şairesi Mayye Abdulganiyeva böyle dedi: «Biri peşman olur, digeri bar küçü ile yaşamağa areket eter, başqası yarımadadan köçip keter. Amma, matbuat vastalarında, ğaliba, mükemmel bir amanlıqnı aks etecekler».
Qırımnıñ inkişafı ve iqtisadiyatı mevzusına qaytır eken, içtimaiy ruhiyatçı Olga Duhniç bugünde-bugün yarımadanı eyi bir şey beklmegenini qayd ete. «Qırım şimdi yatırım ve şahsiy kapitalnı beklemese kerek, şunıñ içün Qırım iqtisadiyatı esasen devlet yardımı ile saqlanıla bile. Regionğa berilgen aqçalar bile Qırımnıñ vaziyetini deñiştirip olamaz, elita deñişmedi. Yaş ve açıqköz insanlar Qırımnı terk etecek, bazıları Rusiye büyük şeerlerine yol alacaq, digerleri – Ukraina tarafına»,– dey ekspert.
Bunıñ ile, Duhniçniñ fikrine köre, Qırımda ğayeviy leyha ve tedbirler miqdarınıñ artması mümkün. «Birinciden, paalı degil, ekinciden, daa da büyük muvafaqiyetlerge irişmege imkân bere. Çoq şey Ukraina şarqındaki vaziyetke ve Ukrainanıñ Qırımğa nisbeten informatsion siyasetine bağlıdır»,– dedi ekspert.
Qırımnıñ Ukraina uquqiy alanına 2015 senesi qaytarıluvı aqqında uquq qoruyıcı, Qırımdan mecburen köçip kelgen Yevgeniy Novitskiy nebvetteki şekilde cevap bere: Rusiyede buhrannıñ artmasını ve onıñ içinde olayatqan ketişatlarnıñ başlanmasını köz ögümizge alsaq, Qırım Ukraina terkibine qaytacağını qayd etmek mümkün. Ekinci yarım yılda dep belleyim. Ukraina Yuqarı Şurası yarımadanıñ statusını Qırım milliy muhtar vilâyet/cumhuriyeti olaraq belgiler. Milliy muhtariyetniñ tamır halqları qırımlı, qaraylar ve qırımçaqlar olur».
Öz nevbetinde, Yaqın şarqiy taqiqatlar merkeziniñ müdiri İgor Semivolos Qırımnıñ qaytarıluvı aqqında biraz muqaytlıq ile ayta. «Azat etüv olmaz, pek qıyn bir yıl. Amma yılnıñ soñuna qadar bunıñ olacaq tarihı belli olur», – dedi ekspert. O şunı da qayd etti ki, Rusiyede resurslarnıñ yedekleri yalıñız yılnıñ soñuna qadar yeter.
Semivolosnıñ fikrine köre, Qırımnıñ azat etilmesi ukrainlilerniñ israrına bağlıdır.
