Aqmescit – qırımtatarlar dekabr 1 künü Ankarada olıp keçken Türkiye ve Rusiye prezidentleriniñ körüşüvinden olğan neticelerni sabırsızlıqnen bekley ediler. Qırımtatarlarnıñ yetekçisi Mustafa Cemilevniñ başlığında olğan Meclis eyyetiniñ Ankara ziyaretinden ve olarnıñ Recep Tayip Erdoğan ile keçirilgen subetinden soñ, Qırımda insanlarnıñ çoqusı yarımadanıñ tamır halqınıñ aqları ile bağlı vaziyet eyileşecegini bekley edi. Buña, şu cümleden, Türkiye devleti başınıñ Vladimir Putin ile körüşüvi fırsat bere bilecek edi. Faqat, Erdoğan ise, qırımtatarlarnıñ vaziyetine Rusiye yanaşuvını «müsbet» olaraq tanığanını numayış etti. Türkiye prezidentiniñ bu mevamı nasıl añlatıla, bunı siyasetçi ve mütehassıslar ile qonuşqan Qırım.Aqiqat mühbirleri ögrendiler.
Recep Erdoğannıñ Vladimir Putin ile körüşüvi bazarertesi künü, dekabr 1-de, Rusiye prezidentiniñ Türkiyege olğan devlet ziyareti çerçivesinde keçti.
Afta evelsi Ankarada Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilev, Qırımtatar Milliy Meclis reisi Refat Çubarov, Qırım musulmanları müftisi Emirali Ablayev ve Meclis reisiniñ muavini Ahtem Çiygoz bulundılar. Erdoğan ile keçirilgen körüşüv devamında olar Qırım vaziyetini ve qırımtatar halqınıñ alını muzakere ettiler. Şunıñ içün Türkiye yetekçisi tamır halqınıñ aqları ile aqiqaten ne olğanını (kütleviy tintüvler, yaqalav, insanlarnıñ ğayıp oluvı), resmiy Kremlniñ Meclisni nasıl tarzda qabul etkeni ve Qırımğa milliy liderlerniñ kiriş yasaqlığınıñ sebeplerini açıqtan añlap olğandır.
Putinniñ Türkiyege olacaq ziyareti arfesinde qırımtatarlarnıñ büyük bir qısmı eki memleket yetekçileriniñ körüşüv neticeleri Rusiye akimiyetiniñ yarımadada yaşağan qırımtatarlarnıñ meselelerine olğan munasebetine müsbet şekilde tesir etecegine, resmiy Ankara ise Qırım tamır halqınıñ aqları oğrunda daa da faal olacağına ümüt besley edi. Faqat Erdoğannıñ Rusiye zenaatdaşı ile olğan körüşüvinden soñ aytqan bildirüvleri Türkiye qırımtatar meselesi sebebinden Moskva ile munasebetlerini bozmaycağını ve birinci yerge iqtisadiy suallerni qoyacağını añlattı.
Anadolu türk haber agentliginiñ bergen malümatına köre, Putin ile umumiy matbuat konferentsiyasında Erdoğan şöyle dedi: «Biz qırımtatarlarnıñ vaziyetine olğan (Rusiyeniñ. – muar.) yanaşuvını müsbet olaraq tanıymız». «Olar (Rusiye tarafınıñ temsilcileri. – muar.) bugünge qadar qırımtatarlar elde etip olamağan aqlarnı olarğa bermege azır ekenler», – dedi Türkiye cumhuriyetiniñ başı. Erdoğan şunı da qayd etti ki, Rusiye qırımtatar tilini resmiy til olaraq belgiledi ve milletniñ mesken ile bağlı meselelerni çezmege niyetini bildirdi.
Putin ve Erdoğannıñ umumiy konferentsiyası. 2014 senesi dekabr 1 künü
Meraqlısı şunda ki, Rusiye matbuat vastaları Türkiye prezidentiniñ sözlerini biraz başqace bermektedir. «Biz qırımtatarlarnıñ meselesini tafsilâtıca muzakere ettik. Rusiye tarafı bu meselege müsbet şekіlde yanaştı ve qırımtatarlarğa bütün zaruriy uquqlarnı bergenini qayd etti», – dep bildire Erdoğannnıñ sözlerini RİA «Novosti» Moskva agentligi. İşbu haber agentliginiñ malümatına köre, Erdoğan yarımada sakinlerine nisbeten Putinniñ siyasetine qol tutıp, Rusiye prezidentiniñ Qırım meselesine olğan «müsbet» yanaşuvını qayd etti. «Qardaşlarımız, qırımtatarlar, olarda evel olmağan aqlarnı elde etkenler. Şu cümleden, qırımtatar tili şimdi devlet tili olaraq tanıla. Muzakereler devamında zenaatdaşım Vladimir Putin Rusiye tek bir insannıñ menfaatını degil de, bütün halqnı tüşüngenini bildirdi, bu ise pek müim bir şey. Biz bu kibi noqtaiy-nazarğa qol tutamız», – dedi Türkiye prezidenti.
Erdoğannıñ qırımtatar meselesi boyunca böyle, Kreml belâğatını tekrarlağan, mevamınıñ sebebi nededir, bunı Qırım.Aqiqat saytı siyasetçi, temsiliy organ azalarına ve mütehassıslarğa muracaat etip, ögrenmege qarar aldı.
«Alem-aşkâre umumiyleştirüvlerni etmege aşıqmañız»
Ukraina prezidenti yanında qırımtatar halqınıñ meselelri boyunca vekâletli Mustafa Cemilevden kün devamında izaatlarnı almaq imkânsız edi. Facebook içtimaiy ağında o, olduqça qısqa bir tefsirni qaldırdı:
– Rusiye eyyetiniñ Ankarağa olğan bir künlük devlet ziyareti eki memleket başlarınıñ umumiy matbuat konferentsiyası ile yekünlendi. Konferentsiya bir saat devam ete edi, Türkiye prezidenti, kergin siyasiy meselelerge rastkelmemek içün, iqtisadiy suallerge diqqat etti. Qırım işğali aqqında aytqanda, Recep Tayyip Erdoğan qırımtatar halqı – qardaş halq olğanı sebebinden ep diqqat altında olğanını qayd etti. Türkiye prezidenti, Vladimir Putinniñ işğal etilgen Qırımda alıp baracaq qavmiy siyaseti aqqında vadelerini hatırlatıp, insan aqlarınıñ qorçalavı boyunca meseleler olsa, olarnı bivasta şekilde çezmek mümün olğanını ayttı. Netice olaraq 8 ay evelsi olğan neticelerni aytmaq mümkün: Türkiye Rusiyeniñ Qırımdaki istilâsına qarşı mustaqil şekilde adım etip olamaz. Buña devletniñ iqtisadiy, energetik tabiligi ve ciddiy tış siyasiy vaziyet keder ete.
Meclis reisi Refat Çubarov Putin ve Erdoğannıñ körüşüv neticeleri boyunca keñ izaatını birazdan soñ bermege vade etti. Şimdi ise yekün çekmege aşıqmamaq çağırdı.
– Rastketirgen qaynaqlarğa ya da şahsiy tüşünceleriñizge tayanıp, alem-aşkâre umumiyleştirüvlerni etmege aşıqmañız. Şu cümleden bu tevsiye Putiniñ Türkiyege olğan ziyaretine de ait. Aqiqaten, Rusiyeniñ istilâiy siyaseti ile bağlı mürekkep halqara ketişatlarıda ola bilecek hayırlı neticeni tahmin etmege imkân bergen muayyen bir qaideler bar. Qırım ve qırımtatar halqı içün de olacaq neteceler nazarğa alına.
«Türkiye içün Rusiye strategik şeriktir»
Qırımtatar Milliy Meclis reisiniñ muavini Nariman Celâl Rusiyeniñ Qırımda etken areketlerine Türkiyeniñ mevamı beklenilgen bir şey olğanını bildire. Aynı zamanda Rusiye akimeti yaqın zamanda Meclis ile dialognıñ quracağına ümütini bildirdi:
– Şahsen men Türkiye ve Rusiye prezidentleriniñ körüşüvlerine nasıldır bir ciddiy ümüt beslemey edim. Türkeiniñ qırımtatarlarnıñ meselelerine olğan munasеbeti çoqtan bellidir. Türkiye, biz oña pek minnetdarmız, qırımtatarlarğa mahsus yardımnı köstermege azır: TİKA leyhası, Cuma camisiniñ qurucılığı ve ilâhre. Şimdi söz Türkiyeniñ ciddiy geosiyasiy qararları aqqında yürürtile, amma bunıñ ile, tecribeli siyasetçi şunı añlamaq kerektir ki, Türkiye içün Rusiye kerçekten de müim strategik şerigi ola – emiyetli bir şeydir. Türkiye ögünde malüm bir seçim yolu olğаnını unutmamaq kerek – qırımtatarlarğa yardım etmek, yoqsa kendi meselelerni çezmek. Bugün ciddiy bir tesadüf olmadı, daa doğrusı, beklenilgen bir şey edi. Diger taraftan, Erdoğan ve Putin arasında Meclis eyyeti rica etken suallerniñ közme-köz muzakere etilmesi de mümkündir. Bu laflar matbuatqa keçmegendir. Şunıñ içün vaqıt kösterir. Eñ esası, menimce, birinci nevbette şuña irişmeli – Erdoğannıñ Putin, em de Rusiye akimiyetine bildirmesi lâzim olğan bir noqta – Meclis ile muzakerelerge başlamaq kerek. Ümüt etem ki, bu mesele baqılğandır. Bunı biz añlaymız, Rusiyede de añlaylar, amma amelde daa bir şey olmay.
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ Tış alâqa bölüginiñ yolbaşçısı Ali Hamzin prezidentlerniñ körüşüvinde qırımtatar meselesiniñ köterilüvine müsbet şekilde davrandı:
– Men Ankarada Türkiye ve Rusiye prezidentleri arasında olğan bu kibi geosiyaset ceetinden müim bir körüşüvde qırımtatarlarnıñ Qırımdaki vaziyetiniñ muzakere etilmesine eyi qıymet kesem. Qırımtatar meseleniñ muzakere etilmesi çeşit talil içün bir sıra müsbet malümat bere. Menimce, noyabr 25 künü Qırımtatar Milliy Meclis eyyetiniñ Türkiye yolbaşçılığı ile olğan körüşüvinde köterilgen meselelerniñ esas maqsadı Türkiye ve Rusiye prezidentleri körüşüvinde çezilgendir. Bunı añlamaq kerek ki: Türkiyeniñ şimdiki prezidenti – küçlü ve tecribeli bir siyasetçilir ve Vladimir Putin ile körüşüvde qırımatatarlarnıñ meselesini köterip, halqımız içün büyük bir iş yaptı. Bu körüşüv bizler içün imkâniyet alanını teşkil etti ve milletimizniñ temsiliy organı Qırımda qırımtatarlarnıñ işkişafına yol açacaq muayyen umummilliy meslelerni çezmek içün bu alannı qulanmalı.
«Rusiye matbuat vastaları açıqtan yalan ayta»
Qırımtatar milliy Qurultayınıñ Teftiş komissiya başı Ali Özenbaş neticelerni çıqarmağa aşıqmay, şunıñ içün fikrini muqaytlıqnen añlata. Amma emindir ki, Rusiye matbuat vastaları Türkiye prezidentiniñ sözlerini özcesine bildireler.
– Bu körüşüvniñ iştirakçisi degil edim, amma türk qaynaqlarında oquğanım kibi: anda qırımlılarnıñ (qırımtatarlarnıñ. – muar.) Qırımda aqlarınıñ qorçalavı aqqında bir şey aytılmadı. Rusiye tarafından aqlarnıñ qorçalanğanı aqqında bir şeyler ayttı. Amma bu manaçıq kibi köründi. Jurnalistler er şeyni abartılar. Matbuat vastalarınıñ esas vazifesi ne? Belli olmaq. Olarnı kerçek meraqlandırmay, malümatnıñ doğru şekilde berilmesi degil de, şahsiy neşirlerniñ populârlaştıruvı birinci nevbette turmaqtadır. Öyle de haber açlığını duyğan Rusiye matbuat vastaları, adet boyunca, olğan malümatnı biraz deñiştirip, onı kerçekke yaqınlaştırıp, açıq-aydın sürette yalan ayta, bu endi defalarca qayd etilgen bir şey. Türkiye halqına şimdi olarnıñ musulman qardaşları olğan ve devlet iqtisadiyatına zarar ketirgen suriylerniñ ve kurdlarnıñ meseleleri daa da yaqındır. Türkiye (qırımtatar meselesi sebebinden. – muar.) iqtisadiy cenklerni ilân etecegini beklemek yerekmey.
«Türkiyeni Qırımda insan aqlarınıñ qorçalavı meraqlandıra»
TOBB (Ankara) iqtisadiyat ve tehnologiya universiteteiniñ halqara munasebetler fakultetiniñ dotsenti Togrul İsmailniñ fikrine köre, Türkiye prezidenti umumiy matbuat konferentsiyasında diplomatik protoklğa riayet etip, çıqışta bulundı:
– Türkiye prezidentini doğrundanmı, yoqsa matbuat vastalarında olğan tercimeni diñlediñizmi, bunı bilmeyim. Mesele şundadır ki, matbuat- konferentsiyası devamında Recep Tayip Erdoğanğa qırımtatarlar ile bağlı doğru sual berildi. Türkiye prezidenti er vaqıt şöyle dey edi: «Rusiye tarafı böyle dedi, vade etti…» – bu pek müimdir. Matbuat konferentsiyasında olğan adiy bir diplomatik subettir. Qırımtatarlarnıñ meselesinde esas diqqatnı böyle şekilde etmek kerek: «Türkiye resmiy, halqara seviyesinde Ukrainanıñ topraq bütünligini tanıy. Bu meselede iç bir istisna olmamalı. Türkiye ve Rusiye arasında muzakere etilgen sualler, ilk nevbette, iqtisadiydir. Siyasiy sualler boyunca fikir paylaşuvı edi. Ukrain zenaatdaşlarımnıñ tarafından Türkiyege nisbeten Ukrainanı sattı kibi yüzlevlerni sıq eşitem. Böyle tüşünem, bu kibi fikir ziyade duyğusal ve artqaçtır. Qırım – Türkiye territoriyasındadır. Türkiye Qırım boyunca iç bir zaman nasıldır itirazlarını bildirmey edi ve bildirmez. Dava Ukraina ve Rusiye arasında kete – bu, eñ evelâ, Ukraina devletiniñ meselesidir. Türkiyeni Qırımda yaşağan insanlarnıñ qavmiy ve diniy mensüpliginden kelip çıqqan aqları boyunca vaziyet meraqlandıra. Müim sual – qırımtatarlardır. Bizge qırımtatarlarınñ aqları bozulğanı aqqında malümat sıq kele. Türkiye bu meselelerni halqara seviyesinde çezmege tırışa. Sanktsiyalar semerelisiz olğanı sebebinden Türkiye olarğa qoşulmadı. Rusiyege iqtisadiy basımnı köstermege acet yoq. Bu meselede siyaseti mustaqildir.
«Qırımtatarlar Erdoğan tarafından qullanıldı»
Yaqın şarqiy taqiqatlar Merkeziniñ müdiri İgor Semivolos, aksine, qırımtatarlar Erdoğan ve Putiniñ muzakerelerinde bir vasta olaraq qullanılğanını tüşüne:
– Türkler, belli olğanı kibi, bazarlıq etmege bileler. İlk nevbette, öz menfaatını qorçalaylar, Erdoğan da, şu cumlden. Daima türk menfaatın qorçalağan bir insandır. Meclis yolbaşçılığı ile körüşüv, maña köre, Putin ile muzakerelerniñ qurulması içün faydalanıldı. Yani, baqıñız, biz qırımtatarlarğa belli bir mevzularda tesir ete bilemiz, qırımtatarlar da öz meselelerini bizim yardımımız ile çezmege tırışalar. Demek, maña mevamımnı bildirmege yardım etecek meselelerniñ çezilmesinde de añlaşmağa mümkündir. Böyle bir şey edi. Esas vazife: Türkiyeni iqtisadiy ceetten olduqça mustaqil bir memleket etmektir. Yani, bir vaqıtları Türkiye çetel işler naziri Ahmet Davutoğlu tarafından ilân etilgen «zero problem with neighbours» («qomşular ile problemler gecesi») siyasetniñ deñiştirilmesidir. Mında aksine: sizge imkân yaratamız, amma daa da büyük problemlerni teşkil ete bilemiz. Belki, Erdoğan Türkiye toprağından Rusiye gazınıñ avuştırılması aqqında añlaşmanı qabul etmek içün qırımtatarlarnı qullandı. Faqat, men Rusiyede olğan iqtisadiyatnı közge alıp, böyle olacağını eminliknen aytıp olamayım. Rusiye imperiyası böyle alda qaç sefer bulundı. Amma, bugün Erdoğan Türkiye cenübindeki kederli vaziyetniñ fonunda öz firqadaşlarına şimaliy qomşusı ile olğan muvafaqiyetli siyasetiniñ neticelerini köstere bile. Qırımtatalar bugün yalıñız eyi neticelerge irişmek içün qullanılğan bir vasta oldılar. Bu kene de qırımtatarlarğa qol tutqan yekâne memleket ve millet – Ukraina ve ukrainlilerniñ olğanını tasdiqlay. Başqace olamaz. Digeri – başqalarnıñ menfaatıdır.
Buña baqmadan, nezaretçilerniñ çoqusı şunı tüşüneler ki, Erdoğan Putin ile qapalı qapu artında qırımtatarlarnıñ meselesini nasıl muzakere etkenini añlamaq içün vaqıt kerek. Bundan soñ nasldır bir neticelerni çıqarmaq mümkün.
