Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Mustafa Cemilev: Qırım – siziñ degil


Mustafa Cemilev
Mustafa Cemilev

Azatlıq Radiosınıñ «Litsom k sobıtiyu» yayınında – qırımtatar halqınıñ lideri, Ukraina Yuqarı Radasınıñ deputatı Mustafa Cemilevniñ Rusiye tarafından işğal etilgen Qırımdaki adise-vaqialar aqqında intervyüsı.

Şaire Natalya Gorbanevskaya hatırasına Wrocławdaki halqara konferentsiyada subetler.

Mihail Sokolov: «Cenk ve zorbalıqqa qarşı konferentsiya». Noyabr 29-30 künleri Poloniyadaki Wrocławda 1968 senesi avgust 25-te Qızıl meydanına çıqıp, sovetlerniñ Çehoslovakiya istilâsına qarşı narazılıq köstergen sekiz insanlardan biri olğan şaire Natalya Gorbanevskayanıñ hatırasına bağışlandı. Munaqaşada Rusiye, Ukraina, Poloniya siyasetçileri, uquq qorçalayıcı, tarihçı, edebiyatşınasları, em de 1968 senesi Qızıl meydanında ötkerilgen narazılıq aktsiyasınıñ iştirakçileri Pavel Litvinov ve Viktor Faynberg iştirak ettiler. Qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilev Natalya Gorbanevskaya aqqında ayttı.

Mustafa Cemilev: Qıymetli arqadaşlar, ortaqlar. Bir yıldan berli Natalya Gorbanevskaya aramızda degil. Lâkin bizler, eski dissidentler, ömürniñ soñuna qadar Natalya Gorbanevskaya aqqında aytmaq kerekmiz. Bu müim bir şeydir, çünki onıñ kibi insanlar o zaman, şimdi yeteriz edi, ve kelecekte de yetmeycektir.

Teşebbüs gruppası imzalağan ilk vesiqa – sovet rejiminiñ cinayetleri, qırımtatar halqınıñ Vatanına avdet olması oğrunda küreşini aydınlatqan ve teşebbüs gruppası azalarınıñ 15 imzası olğan Birleşken Milletler Teşkilâtınıñ insan aqları boyunca komissiya adına muracaattır. Aynı bu vesiqa sürgün olunğan halqnıñ, qırımtatar halqınıñ, tarihiy vatanına avdet meselesini dünya toplulığına yetkizdi.

Mustafa Cemilev
Mustafa Cemilev

Natalya Gorbanevskayanıñ yaqalanması teşebbüs gruppamızğa büyük tesir etti. Natalya Gorbanevskaya teşebbüs gruppasınıñ insan aqları saasında olğan vesiqalarını tertip ete, tüzete ve azırlay edi. Böyle bir sözler bar: «Yahşı da, yaramaylar da – er kes ölecek, bizni eyiliknen hatırlasınlar aysa». Natalya Gorbanevskaya daa yıllarnen unutılmaycaq insanlardan biridir.

Mihail Sokolov: «Natalya Gorbanevskayanıñ şiiriyeti rus grajdan lirikasını onıñ idealizmi, adalet, qurbanlıq ve menfaatlarını tüşünmegen birisi kibi insan aqqında tüşüncelerini miras olaraq ala», – dedi Grigoriy Yavlinskiy. Lâkin, tabiiy ki, insan aqları problemleri, Natalya Gorbanevskayanıñ ayatında onıñ içün eñ müim olğan idealları şiiriyetnen beraber diqqat merkezinde qala.

Natalya Gorbanevskayanıñ oğlu Yaroslav Ğarp memleketleriniñ akimiyetlerini Rusiyeden bütün siyasiy mahbüslerniñ azat etilmesini talap etmege çağırdı.

Художник Ярослав Горбаневский о требовании освободить политзаключенных в России
Bekleñiz, lütfen

No media source currently available

0:00 0:04:08 0:00

Yaroslav Gorbanevskiy: Bugün men siziñ ve bizim serbestligimiz içün küreşken anamnıñ hatıra künü yıllığında Wrocławdam. O, siyasiy mahbüslerniñ serbestligi oğrunda da küreşti. Biz onıñ hatırasını qayd etsek, onı bir şeynen mukâfatlasaq ya da yalıñız añsaq, bir şey aytmaq doğru olur edi: o, serbestlikniñ tarafdarı edi, biz de onıñ kibi yapayıq. Biz onı sevemiz, biz onı is etemiz, o, yapmağa rica etecek olğan şeylerni yapayıq. Onıñ içün bugün men Poloniyada lafları resmiy seviyede tanılğan müim olğanlarğa muracaatta bulundım: Rusiye siyasiy mahbüsleriniñ azat etilmesi aqqında üç müim ibareni açıq-aydın aytıñız.

Mihail Sokolov: «Poloniya cemaatı Ukrainadaki adise-vaqialar ve oña qarşı yapılğan istilâğa aynı qıymet kese», – dedi Poloniya Milliy hatıra İnstitutınıñ prezidenti Lukaş Kaminskiy. Meşur Poloniya siyasetşınası ve terciman Adam Pomorskiyniñ fikirince, Putin Avropada soñki yigirmi beş sene devamında olğanlarnı yoq etti.

Адам Поморский о войне в Украине
Bekleñiz, lütfen

No media source currently available

0:00 0:05:07 0:00

Wrocławdaki halqara konferentsiyada Rusiye ve Ukrainada üküm sürgen vaziyetke qıymet kesüv aqqında rezolütsiya qabul etildi:

«Bizler, «Natalya Gorbanevskayanıñ hatıra künleri» halqara konferentsiyasınıñ iştirakçileri, Rusiye halqlarını felâketke oğratacaq rejimge qoltutmamağa çağıramız. Bizler serbest dünyanıñ ükümetleri ve vatandaşlarına muracaat etemiz: Ukrainanı yalñız qaldırmañız. Rusiye istilâsını toqtatıñız.

Bizler, Natalya Gorbanevskayanıñ dost ve işdeşleri, serbest dünyanıñ ükümet ve vatandaşlarına muracaat etemiz: Rusiye akimiyetinden bütün siyasiy mahbüslerniñ azat etilmesini talap etiñiz».

Rezolütsiya ğayet müimdir, – dep tüşüne uquq qorçalayıcı ve tarihçı Aleksandr Daniel:

Правозащитник Александр Даниэль о резолюции конференции "Против войны и насилия"
Bekleñiz, lütfen

No media source currently available

0:00 0:02:31 0:00

«Cenk ve zorbalıqqa qarşı» halqara konferentsiyasında qırımtatar meselesine büyük diqqat ayırıldı.

Bugün «Litsom k sobıtiyu» yayınında bizler Qırımdaki adise-vaqialar aqqında qırımtatar uquq qorçalayıcı ve milliy areket lideri, Ukraina Yuqarı Radasınıñ deputatı Mustafa Cemilev ile subetleşemiz.

Mustafa, men uzaqtan başlap, Qırımda qırımtatar halqınıñ ukrain akimiyeti ile munasebetler nasıl olğanını soramaq isteyim. Çünki bugünde-bugün çoq şeyler aytalar, sizni Ukrainada da millet mensüpligine köre ayırğanlarını deyler. Avdet yolu nasıl edi?

Mustafa Cemilev: Şübesiz, Ukraina devletiniñ yarımadanıñ tamır halqı qırımtatarlarğa nisbeten belli bir sistem siyaseti yoq edi. Ebet, Ukraina qırımtatar halqınıñ sürgünligini qanunsız olaraq tanıdı, qırımtatarlarnıñ bütün içtimaiy ve uquqiy problemlerini çezecek edi. Lâkin pek az yapa edi. Bizge, qırımtatarlarğa, qanunsız alda alğanlarnı keri qaytarmadılar.

Bir taraftan añlayışlıdır. Bizim evlerimizde yaşağan adamlarnı qayda yollaycaqsıñ. Devlet bu ceetten içtimaiy problemlerni çezmek içün imkânlarğa köre bücetten para ayırmağa qarar berdi, lâkin ayırılğan sermiya o qadar az edi ki, kerekli miqdarnıñ onuncı qısmı, qırımtatarlar ödegen bergilerden bile az edi.

Umumen Ukraina akimiyetiniñ qırımtatarlarğa olğan munasebeti saylayıcılarğa olğan munasebetke teñ kele edi. Saylavlarda qırımtatarlarnıñ ekseriyeti Qırımtatar Milliy Mecilisi, Qurultaynıñ qararına emiyet bergeninden sebep bir de bir firqağa qol tutamız, olar da ğalebe qazansalar, cedvelge, imkânları olğanı qadar, bir-eki vekilimizni kirseteler.

Mustafa Cemilev
Mustafa Cemilev

Lâkin Meclisniñ kendi printsipleri mevcut. Meselâ, Kommunistler firqası bizge bütün cedvelni bile berse de, biz rey bermez edik. Bizler er zaman milliy demokratik quvetlerge qol tuta edik, olar da akimiyetke kelmey ediler. Bir kere oldı amma, Yuşçenko prezident olğanda, bu firqalar ğalebe qazandılar. Soñra olar qavğa ettiler, olar yalıñız qırımtatarlarğa nisbeten vadelerni degil, diger saylayıcılarğa bergen vadelerni de yerine ketirmediler.

Akimiyette olğanlardan daa çoq zarar oldı. Olar, adet üzre, rus tilli, şovinistik saylayıcılarğa ümüt besley ediler. Bizge, eñ azından, qulaq asmay ediler, Yanukoviç zamanında duşmanca muamele bar edi. Tabiiy ki, problemler çezilmegen edi. Qırımtatarlar cumhuriyet ealisiniñ 14% teşkil etse, icra ve temsil akimiyetinde bulunmamız yerli ve regional saylavlarğa bağlı edi, icra strukturasında qırımtatarlarnıñ sayısı 2,5-3% teşkil etken edi, yani 4-5 qatlıq ayırım bar edi. Demek, diger meseleler de al etilmedi. Ukrainanıñ qırımtatarlarğa nisbeten şovinistik, büyük devlet munasebeti bar olğanından degil. Qırım – ealiniñ çoqusını, 80%, etnik ruslar teşkil ete, olarnı bizim evlerimiz Rusiyeniñ içki vilâyetlerinden yerleştirdiler, dep añlatqan ediler.

Mustafa Cemilev
Mustafa Cemilev

On yıllarnen mından çıqarılması adaletli oldı, olar satqınlar ve il. şeylerni olar raat-raat qabul ete ediler, çünki olar ölümge yollanğanlarnıñ evlerini aldılar, şimdi de olarnıñ yaramay olğanları belli ola. Bunı yıllar devamında bildirip, nesil-nesilden ayta ediler.

Azatlıq Radiosı

XS
SM
MD
LG