Rusiye rublesiniñ soñunı ifade etken yañı raqamlar ile para bozduruv noqtaları yanında toqtalğan qırımlılar, daa doğrusı, Rusiyede yaşap ölmege arz etkenler, bu soñnıñ sebepçileri olğanını añlaylarmı, bilmeyim. Yekaterina quvetleriniñ işğalinden soñra yañı tsivilizatsiyağa öyle de çevirilmegen, arbiy baza ve şeerniñ aqlarını qullanğan, lâkin memuriy merkez olamağan bir şey arasında tam orta yerni alğan küçük bir yarımada üçünci sefer kendi küçüni ve büyükligini isbatlamaq peşinden yürgen ulu bir memleket soñunıñ sebebi ola.
Mistik, bu – işğalcilerniñ Qırım kerçegini yoq etüv, hanlıq ölümi, tamır halqnı çıqaruv, Stalinniñ genotsidi ve köçip kelgenlerniñ lâqaytlıq cezası olğanını aytar edi. Lâkin Qırım – Levant tsivilizatsiyasıdır, bu sebepten qırımtatarı, ermeni, yunan, ukrain, qaray, qırımçaq içün farqlıdır. Ve bu acayip accı topraq yazlıq ev ya da kolhoz olğanını tüşüngen rusnıñ bile kendi Qırımı bardır. Onıñ içün cezanen iç bir alâqa yoq. Mesele – imkânlarğa ğayrıdan qıymet kesüvdir. Rusiye tsivilizatsiya çetine tüşken sırada onıñ tam merkezi olğanını tüşünip başlay, ve bunı Qırım vastasınen isbatlaycaq ola. O, dünyanıñ tsivilizatsion tuzlarını Qırım cökerinen uracaq arada, boks çempionı ile küreş meydanına çıqqan genç kibi çekişe ve öle.
Nikolay zamanlarınıñ Rusiyesi yoq oldı, çünki «eski dünya nizamını» «yañısına» deñiştirecek edi, Ğarp ile Qırım cenkine kirişip, o zamanlarnıñ ulu devleti statusından marum qaldı. I Nikolaynıñ oyunından soñ II Aleksandr Aqyarda suvğa batqan devletni qorçalaycaq oldı, islâatlar keçirmege tırıştı, qullıqnı bile lâğu etti – lâkin onıñ mirasçıları tam bir mezarcılar olıp, kendi areketleriniñ aqibetlerini iç tüşünmediler. İmperatorlıq yoq oldı.
Bunıñ kibi zamansız territoriyalar er devirde ola – hırsızlamay, çeşit taraflarğa ve kökke ateş açmay ve onıñ alelhusus bir vazifesi olğanını aytıp başlamağanına qadar kimsege keder etmey.
Faqat yoq olğan devletniñ boş yerinde peyda olğan iblis deşetinden Rusiyeni qorçalamaq ümüti qala edi. Yazıq! «Rusiye bitken qara ve sessiz deñiz üzerinde» yer yalıñız bolşevikler ile degil de, imperatorlıqnıñ serbest olmağa istegen halqlar ile küreşmege başlağan beyaz areketniñ sıñır, zemanesizlik ve areketsizlikniñ bir timsali oldı.
Şovinist soñki rus askerlerinde vatanperverni yeñdi – ve elâk olğan Rusiye yerini daimiy olaraq rus tilli Sovetler Birligi aldı.
Bugünde-bugün Qırımda onıñ bir parçası – Lenin meydanğa ketirgen, Yeltsin mustaqil olmağa yardım etken ve Putin apishanege çevirgen Rusiye Federatsiyası ölip qala. Elbet de, onıñ cenazesinde Qırımnıñ iç bir alâqası olmağanını aytarlar. Cermay fiyatı Qırımsız da ucuzlaşacağını derler. Rusiye reberligini qırımlılar saylamadı, çünki olarnıñ memleket prezidentiniñ saylavlarında iştirak etmege imkânları olmağanını aytarlar. Qırım bu sefer muvafaqiyetsiz oldı – Rusiyeniñ «qalın cermay yıllarına» tüşse edi, onıñ sakinleri yañı semetdeşlernen beraber toq bir işsizliknen keyflenecegini aytarlar. Rusiye ile yalıñız ölmek degil, yaşamaq bile fursatları olur edi.
Lâkin er şey bam-başqa oldı. Qırımnı kendine qoşmağan, ceza almağan, er şey mümkün olğanını tüşünmegen, adamlar tarafından «Avrasiyanıñ hasta adamı olaraq» tanılmağan Rusiye kendi soñunda kredit, yardım, birdemlik ve yatırımlarğa ümüt besler edi. Bir kimse onı yoq etmek, iqtisadiyatını ve rubleni öldürmek ve Putinni devirmege istemez edi. Bir kimse bunıñ soñu olacaqmı, dep tüşünmez edi.
Tsivilizatsiyalarnıñ yol kenarında olmaq – bu tsivilizatsiyalarnı qorquzmaq manasına kelmey. Bu yalıñız çette yaşamaq demektir – Rusiyeniñ soñki yıllarına qadar yaşaması kibi, bir kimsege bir şey teklif etmeyip, inkişaf etmeyip, bir şeyni icat etmedi – lâkin bir kimseni qorquzmadı. Bunıñ kibi zamansız territoriyalar er devirde ola – hırsızlamay, çeşit taraflarğa ve kökke ateş açmay ve onıñ alelhusus bir vazifesi olğanını aytıp başlamağanına qadar kimsege keder etmey. Böylece zamansızlıq inkişaf devrine keçecek ümüti deşetke ve iç bir yerde qalmağan ve andan Qırımnıñ toplarından etraftaki dünyağa ateş açqan territoriyasınıñ soñunı beklemekke çevirile.
Vitaliy Portnikov, Kiyev jurnalisti, Qırım.Aqiqatnıñ közeticisi
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
