Yıllar devamında, Ekinci cian cenkinñ qaramanları qırımtatarlarnıñ adları cemaatçılıqqa belli degil edi. Sovet teşviqatınıñ küçü, yalancı tarihçılar, mühirlerniñ teşebbüsinen yıllarca cenkte qırımtatarlar hainlik yapqanını uydurıp, cemaatçılıqnı aldatqan ediler. Alime Abdennanova kibi isimler unutılıp, tek qırımtatarlar arasında belli edi. Semetdeşleri oña tuvğan Keriç çöllerinde abide tiklediler, şu yerlerde evelden qırımtatar köyleri bar edi, şimdi ise mında boş topraqlar.
Daa 1960-ncı seneleri qırımtatar milliy areketi teşebbüsçileri sovet ükümetiniñ eñ yuqarı müessiselerine muracaat etip, Alimege Sovet Birligi Qaramanı unvanını bermege rica etken ediler. Adalet tek 70 yıldan tiklendi.
Bu sene o 90 yılını tolduracaq edi. O bizim zamandaşımız olıp uzun, bahtlı ömür keçirmek mümkün edi, amma cenk gençniñ ayatını bozdı.
Alime Abdennanova Keriç yarımadasında, Cermay-Kaşik köyünde 1924 senesi doğdı. Anası Meselme qomşu Mayak-Salın köyünde fuqare qorantada östi. 17 yaşında keriçli Seitosman Borasanovğa aqayğa çıqtı. Olarnıñ üç qızı dünyağa keldi, 25 yaşına kelgen Meselme tif hastalığından keçindi. Bir yıldan soñ aqayı, Alimeniñ babası öldi. Küçük öksüzlerni bitası Revide ve dayısı Muyedin terbiyeledi. Alime Kamış-Burunnıñ rus mektebinde oqudı, mektepe sınıfdaşları oña Anâ dep aytqanlar. Cenk başlağanda on yedi yaşında edi…
Cenkniñ ilk künleri dayıları İsmail ve Ayedin orduğa çağırıldı. Birincisi elâk oldı, ekincisi belgisiz ğayıp oldı – ondan kelgen soñki mektüpte - Stalingradqa yaqınlaşqanı aqqında yazıla edi. Üçünci dayısı Muyedin – sıñırcılar arasında cenkleşti, anda siyasiy reber oldı. Yaralanğan soñ, Muyedin Abdennanov Krasnodar vilâyeti firqa komitetiniñ köy hocalıq bölüginiñ reberi oldı.
Bu nesil vekilleriniñ taqdiri ğayet acınıqlı oldı – olarnıñ ömürleri, istek ve arzuları, bahtlı yaşayış - bunıñ episi cenkniñ qurbanı oldı. Qırım işğali vaziyetinde adamlar ya duşmanlarnen küreşmek ya da olarğa alışmaq seçimi ögünde tura ediler. Alime birinci yolnı seçti.
Hafuz ordusı istiqbarat bölüginde teşkerüvden keçken soñ, 1943 senesi sentâbrde Alime Abdennanova arbiy hızmetke çağırıldı, ve ilki vazifesi buyurıldı. O vaqıt olğanı-olacağı 19 yaşında edi.
1943 senesiniñ küzi. Sovet Ordusı Qırımğa yaqınlaştı. Qız yarımadada duşmanlarnıñ mudafaa imkânları aqqında malümat toplay edi. Konkret vazifelerni partizanlar ve gizli hızmetçiler eda ete ediler, nemse-rumın ordularına istiqbaratçılar yollanıla edi.
1943 senesiniñ sentâbrniñ başında Krasnodar civarındaki Paşkovsk aerodromdan «PO-2» kökke köterildi ve Qırımğa taba ketti. Uçaqta eki qız buluna edi. Olardan biri Alime – dülber, mavı közlü, gür saçlı qız. «…Bizge nemselerniñ demir yol ve büyük yol boyu Keriçke keçirgen orduları aqqında malümat kerek. Seni Cermay –Kaşik köyüne yollaymız. Sen anda doğdıñ, qolay yerleşirsiñ. İnna radistkanen birlikte çalışacañ. Komsomol biletini ştab reberine ber. Mına seniñ yañı vesiqalarıñ», – dep hatırlay edi qız.
Gece endiler. Alime aşağa engende, ayağını yaraladı. ZEmbillerni kömip, zornen Cermay-Kaşik köyüne barıp çıqtılar.
Yolbaşçılarğa kerek olğan malümatnı toplamaq içün, Alime gizli teşkilâtnı teşkil etti, onıñ terkibine, emcesi Abdurakip Bolatov, ocapçe Necibe Batalova, Yedi Quyu stantsiyası reberi yarlımcısı İvanov, vagonlarnı qoşqan Açkalov ve başqa fikirdeşleri kirdi.
Olar gece-kündüz demir yol ve yolnı nezaret ettiler. Bir gruppa arbiy qısımnıñ areketini abaylamağan olsa, başqası ille bunı körip qala edi. Duşmannıñ orduları yanında arket etken hızmetçiler, Keriç yarımadasında mudafaa aletlerni yerleştirdiler. Böyle etip, tekmil malümat alına edi.
Alimeniñ 80 haberi sovet komandalığı içün Keriç yarımadasında duşmannıñ bulunğan yeri, sayısı, areketi aqqında bilgi berdi. Onıñ malümatına esaslanıp, sovet aviatsiyası darbelerni ura edi. Östergen cesürligi içün Alime Abdennanova Qızıl Nişan ordeni ile taqdirlendi. Amma, mukâfatnı elde etip olamadı.
Noyabr 5 künü 1943 senesi tarihı altındaki yarlıqta şöyle aytıla: " Abdennanova arqadaşımız istiqbarat organlarına göñülli olaraq hızmet etti. Azırlıq tedbirlerinden soñ, radistka Gulâçenko ile birlikte duşman bulunğan yerge ketti… Duşmannıñ orduları bulunğan yerde çalışıp, Keriç yarımadasında mudafaa sistemalarını ögrendi… Taman yarımadasından duşman orduları keri qaytqanda, komandanlarına duşmannıñ ketken yolunı añlattı… İleride, ağır şaraitlerde bulunıp, ealiniñ Keriç yarımadasından tahliye etilgeni vaqıtta, künde Keriç-Vladislavovka-Kefe, Keriç-Vladislavovka-Canköy yollarında ordularnıñ ve arbiy yüklerniñ alıp ketüvi, em de, Keriç-Kefe, Keriç-Canköy yöñleişlerinde ordularnıñ maşinalar ile alıp ketirilgeni aqqında malümat yetkize edi". Neticede - ükümet mukâfatına nail oldı – Qızıl Nişan ordenini qazandı.
Faşistler gizli hızmetçilerni uzun zaman içinde taqip ettiler. İvanov ile bağlı bir qaç partizan bulunğan Eski Qırımdaki gestaponıñ apishanesine nemseler öz adamını oturttılar, şu adam, başqalarını çaqtı. Bir künden soñ, Yedi Quyu stantsiyası reberiniñ yardımcısını yaqaladılar.
Bir qaç künden soñ, fevralniñ 25-nde 1944 senesi Alime, radistka ve daa altı adam yaqalandı. Alimeni bayağı çekiştirdiler. Ondan malümat almağa istediler. Sorğular, köteklev, zorbalıq. Alimeniñ dülber saçlarını qatiller cuqıp aldılar. Ayaqlarını sındırdılar. Qız ayaq üstündde turalmay edi.
Duşmanlar, oña qarşılıq köstergenlerni canavarcasına qıynadı. Cermay-Kaşik köyüni sarıp aldılar. Abrakip Bolatov, Necibe Batalova, Cevat Mennanov, Hayrulla Mambetcanov, Seyfedin Mennanovnı Eski Qırımdaki apishanede qapattılar, martnıñ 9-nda olarnı Ağarmış tübünde attılar.
Arqadaşlarnı çaqqan radistka Gulâçenkodan faşistler Alimeniñ yapqanlarını ögrendiler...
Alimeni aprelniñ 5-nde 1944 senesi Aqmescit civarında attılar. Bir qaç künden soñ, Qızıl ordu şeerni azat etti, birazdan soñ, bütün Qırım serbest oldı.
Alime ve arqadaşlarını satqanlar cezasız qalmadılar. Olarnı 1958 senesi Krasnodarda mahkeme ettiler. Şimaliy-Qavqaz arbiy okrugınıñ tribunalı Mihelson, Dubogrey, Оlençenko, Zub, Kruglov, Vasilenkonı Vatanğa hainlik yapqanları, sovet vatandaşlarını kütleviy şekilde qıynağanları ve atqanları içün ölüm cezasını belgiledi. Gulâçenkonı uzun müddetke qapattılar.
Alime Abdennanovanıñ adı efsanelerge çevirildi. Şair Seytumer Emin ise, oña eserlerni bağışladı.
Gülnara Bekirova, qırımlı tarihçı, Ukraina PEN-klubınıñ azası
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
