Qırımda «Mayıs 3 künü mahkeme işi» çerçivesinde dörtünci teşebbüsçi yaqalandı. Şu mayıs künü biñlerce qırımtatarlar, Kiyevden qaytqan milliy lider Mustafa Cemilevni Ermeni Bazarda qarşılamaq içün keldiler. Noyabr 25 künü yaqalanğan Edem Ebulisov politsiya hadimine küç qullanğanında şeklene, eñ yaqın künleri mahkeme ötkerilip, cezası belgilenecek.
Oktâbrde şu iş çerçivesinde daa üç qırımtatar teşebbüsçisi yaqalanğan edi. Musa Apkerimov, Rustam Abdurahmanov, Tair Smedlâyevni 318-nci madde boyunca qabaatlanalar. Üçü de Aqmescitniñ taqiqat merkezinde tutulalar. Rusiyeli adliyeciler ve uquq qorçalayıcılar, bu iş Moskvada mayıs 6 künü açılğan «Bolotnaya mahkeme» işini añdırğanı ve siyasetnen qarışqanını bildireler.
Qırımda «Mayıs 3 künü işi» boyunca apis etilüvler oktâbrniñ ortasında başlandı, uquq qorçalayıcılar qayd etkenleri kibi, Mustafa Cemilevnen körüşken semetdeşlerge qanunsız miting ve politsiya hadimlerine boysunmağanları içün memuriy ceza ve para cöremelerni belgilediler. Oktâbrniñ 16-nda aqşam 24 yaşlı Musa Apkerimov yaqalandı. Onı cinaiy madde boyunca qabaatladılar, akimiyet vekiline qarşı küç qullanğan dep ayttılar. Taqiqatnıñ malümatına köre, Apkerimov politsiya hadiminiñ tizini yaralağan.
Qabaatlanğannıñ adliyecisi Cemil Temişev «Grani. Ru» neşirine bergen malümatqa köre, Apkerimov qabaatnı boynuna aldı, amma, bunı mahsus yapılmağanını ayttı.
Ekinci künü, noyabrniñ 17-nde daa bir qırımtatarı Rustam Abdurahmanov yaqalandı. Onı da 318-nci madde boyunca qabaatladılar, amma, onıñ küç qullanuvı politsiya hadiminiñ ayatına telükesiz edi, dep qayd etile.
Daa bir qaç künden soñ, oktâbrniñ 24-nde Qurultaynıñ teftiş komisiyası reberi Zair Smedlâyevniñ ağası Tair Smedlâyevni yaqaladılar.
Aman-aman bir aydan soñra, noyabrniñ 25-nde saba daa bir qırımtatar Edem Ebulisovnı yaqaladılar. Oña belgilenecek ceza boyunca mahkeme toplaşuvı yaqın künleri ötkerilecek. Yañı apis etilüv aqqında Tair Smedlâyevniñ adliyecisi Emil Kürbedinov Radio Svoboda-ğa şunı bildirdi:
– Maña yaqalanğannıñ soyları telefon etti. Noyabr 25 künü saba saat 9-da o maşinasını aydap kete ete, onı yaqaladılar, Taqiqat komitetine alıp ketirdiler, Rusiye Federatsiyasınıñ cinaiy kodeksiniñ 318-nci maddesiniñ 1-nci bölügi boyunca qabaatlaylar – «Akimiyet vekiline qarşı ketirilgen zarar, ayatına telükeli degil». Men bilgenime köre, onı bayraqnıñ sapı ile politsiya hadimini urğanında qabaatlaylar. Soñki kere men soylarınen tünevin üylede telefonlaştım, aytqanları kibi olarnıñ adliyecisi endi bar. 48 saat devamında oña cezanı belgilemek kerekler, taqiqatçılar apis etilüvini talap etecektirler.
Emil Kürbedinovnıñ fikirince, Edem Ebulisovnıñ işi o qorçalağan Tair Smedlâyevniñ işine beñzey. Smedlâyevni da politsiya hadimine zarar ketiriyuvinde qabaatlaylar:
– Taqiqatçılarnıñ qolunda, Tair Smedlâyev arbiy urbada bulunğan adamnıñ yaqasından ve omuzından tutqanını köstergen video bar. Başqa bir şey yapmay. Taqiqatçılar ise, arbiyli ağrılarnı duyganı cinaiy işniñ açıluvı içün yeterli, deyler. Aynı zamanda, zarar aqqında söz yürütilmey - dögüş, orta ya da yengil ağrılar degil – iç bir şey teninde qalmadı. Sadece, şu yeri ağırtqan eken. Biz izaat berdik, Smedlâyev bu adam kim olğanını bilmegeni ve oña qarşı küç qullanmağa istemeginini aytıp berdi. Betine urğanlardan soñ, kimnidir arbiy urbada yaqasından tutqanını tasdiqladı, şu adamnıñ uruvından qorçalanmağa istedi. Belki de silti onı, amma, men qorçalağan Smedlâyev, şu adam politsiya hadimi olğanını bilmey edi.
Şu vaqıt asılında Qırımda İçki işler Nazirligi bar edimi ya yoq belli degil. Men taqiqatçılarğa muracaat etip, bunı ögrenmege talap ettim, o adam İçki İşler Nazirliginiñ hadimi edimi ya yoq, Nazirliknin angi bölükleri mevcut edi. Çünki, Vladimir Vladimiroviç Putin özü aytqanı kibi, arbiy urbasını er angi tükânda satın almaq mümkün.
– Mayıs ayından soñ, yarım yıl keçti, ne içün bu iş kene de canlandırıldı?
– Tair Smedlâyevniñ mahkemesinden aldın, işbu mahkeme er şeyni kösterecek dep aytqan edim. Qırımda mahkemeniñ ne derecede adaletli olğanını numayış etecek. Taqiqat devamında adamnı serbestlikten marum etmek ve apis etmege sebep yoq edi. Em de mahkeme qapalı şekilde ötkerildi. İşte, siyasetniñ qarışqanı belli. 100 % siyasetnen bağlı. Bunı qarşılıq köstermege ıntılğanlarnı qorquzmaq içün yapalar.
– Bir çoq adam bu işni «Bolotnaya mahkeme işinen» teñeştire. Bu doğumı?
– Men «Boltnaya işinen» çoq tanış degilim, tek umumiy şeyler bilem. Amma, Moskvada yaşağan adliyecilernen mesleatlaşam, olar bu vaziyetni talil etken soñ, «Bolotnaya işine» oşay, dep aytalar: tamam şu usullar, şu yollar, taqiqatçılarnıñ areketleri de beñzey.
Emil Kürbedinovnıñ aytqanına köre, adliyeciler adaletniñ tiklenüvini talap etecekler, insan aqları boyunca Avropa mahkemesine de muracaat etmeleri mümkün, çünki Kürbedinov bildirgeni kibi, «bunıñ içün endi bir çoq sebep bar».
Meclis reisi muavini Nariman Celâl emin, «Mayıs 3 künü işi» siyasiy sebeplernen bağlı. Onıñ fikirince, başından taqiqatçılar qırımtatarlar sıñırnı bozğanlar, dep aytqan ediler, soñra adliyeviy añlaşılmamazlıqlardan sebep, politsiyağa qarşı küç qullanıldı dediler.
– Şahsen meni Rusiye Federatsiyasınıñ Qırımdaki Taqiqat komitetine çağırğanda, – dep añlata Nariman Celâl, – bu kibi sualler yañğıradı: «Siz sıñır yanında bulundıñızmı?» ve ilâhre. Biz o vaqıt birden bu kibi suallerni kestire edik, nasıl sıñır, qaysı bozuluvlar aqqında söz yürütesiñiz, dep. Rusiye Federatsiyasınıñ qanunlarına köre, sıñır eki devlet arasında olğan añlaşma boyunca teşkil etile. Ukraina ve Rusiye arasında Ermeni Bazar şeeri yanında sıñırnıñ teşkil etilüvi aqqında añlaşma yoq. Onıñ içün, nasıl bozuluvlar aqqında söz yürütkenleri belli degil. Bu suallerden vazgeçip, adamlarnı politsiya hadimlerine qarşı küç qullanğanı sebebinden celp etip başladılar. Kene de sualler peyda ola: «Qaysı hadimler aqqında aytasıñız? Sabıq ukrain «Berkut» hadimlerimi?» Bağışlañız, amma, hadimlerniñ ekseriyeti ale daa ukrain vesiqalarınen yüreler. Bu insanlar kim olğanın biz de bilmek ister edik. Bu kibi adliyeviy añlaşılmamazlıqlar bir çoq suallerni doğuralar. Tabiy ki, bu siyasiy sımarış.
Nariman Celâl qayd etkni kibi, bu iş çerçivesinde Meclisniñ faal iştirakçilerniñ iç biri celp etilmedi, adiy qırımtatarlar mahkemege çekildi. Bunıñ bir qaç maqsadı olması mümkün, dey Nariman Celâl:
– Birinciden, akimiyet adamlar bu kibi aktsiyalarda iştirak etmege saqınsınlar, çünki cezalanacaqlar, dep numayiş etmege istey. Rusiye içün bu adiy al, deyler. Ukrainada vaziyet biraz başqa edi: akimiyet küçük qanun bozuluvlarına köz yuma edi. Rusiyede buña qarşı çıqalar, bütün numayışlar qoruyıcı organlar tarafından toqtatılalar. Ekinciden, Meclisnen ketseñiz, alıñız böyle olacaq, o sizni qorçalamaz, onıñ aktsiyalarına ketmeseñiz daa eyi olur, dep köstermege isteyler, yani, Meclis teşkil etken tedbirlerge barmaq havfsız olğanını qayd eteler.
Nariman Celâlnıñ tahminlerine köre, akimiyet «Mayıs 3 künü» işinen mümkün olğanı qadar faydalanacaq.
Mayıs 3 künü 2014 senesi biñlerce qırımtatarlar Ukraina ile memuriy sıñırğa kelip, Kiyevden qaytqan milily lider Mustafa Cemilevni qarşıladılar. Şaatlarnıñ malümatına binaen, toplaşqanlar sıñırnı keçmege tırıştılar, rusiyeli sıñırcılar başından olarnı yibermediler, dava açıldı, soñra qırımtatarlarğa sıñırnı keçmege imkân berdiler. Mustafa Cemilevni Qırımğa qoymadılar, çünki rusiyeli akimiyet ona 5 yıl içinde Rusiyege kelmege yasaq etti. Buña narazılıq kösterip, qırımtatarlarnıñ bir qısımı yollarnı qapattı. O vaqıt Cemilev vaziyetni kerginleştirmemege qarar aldı ve Kiyevge qaytmağa niyet etti, adamlar da dağıldılar.
Mustafa Cemilev ve Refat Çubarov Kiyevde bulunıp halqnıñ aq-uquqları oğrunda küreş alıp baralar. Bildirgenlerine köre, Rusiye Qırımnı 1937 senesi repressiyalar zamanına qaytardı.
Qırımtatarlar Rusiye ordusında hızmet etmege red eteler, bu sebepten qorantalar Herson vilâyetine köçmeleri mümkün. Aynı zamanda, 450 qırımtatarı Milliy gvardiya ve ukrain ordusı terkibinde bulunalar.
Amma, Yuqarı Şurada qırımtatar halqınıñ yekân temsilcisi Mustafa Cemilev olacaq. Sovet ükümeti dissidenti,milliy lider «Pötr Poroşenko Blokunda» 5-nci yerde buluna edi, Refat Çubarov, şu siyasiy küçniñ cdvelinde 71 nomerası altında edi.
Şimdiki ukrain siyasetinde qırımtatar faktorı aqqında Berta Communications şirketiniñ reberi, siyasetşınas Taras Berezovets söz yürüte:
- Qırımtatar mevzusı ukrain siyasetinde ekinci dereceli yerde buluna. Mustafa Cemilev ve Refat Çubarovdan ğayrı, bu mevzunen iç bir kimse oğraşmay. Çubarov endi bir qaç kere, 300 biñden ziyade qırımtatarlarğa cenk ilân etilip, olarnı qaçırğan, öldürgen, çekiştirgen mahsus taqımlar peyda etilgeni, amma ukrain siyasetçileri olarnıñ ihtiyaclarını körmemelikke urğanı sebebinden çorlanğan edi. Em de bu mevzunen ileri ukrain siyasetçilerni meraqlandırmaq içün nasıl tedbrler alınmaq kerekligini bilmeyim. İç bir siyasiy küç buña diqqat ayırmağanını köremiz.
Ukrain siyasetçilerniñ bu mevzunı kötermege istemegenleri, Taras Berezovetsniñ fikirince, şimdilik Qırımnı Ukrainağa qaytarmağa imkâniyetsizliginen bağlı.
- Siyasetçiler 2-3 yıldan soñ, 10 yıldan soñ, ne olacağını tüşünmeyler. Yaqın kelecekte, Qırımnı qaytarmağa imkân tapalmayıp, Qırım Ukrainanıñ bir qısımı olğanını ve anda 2 mln. vatandaş yaşağanını unutmağa tırışalar.
Siyasetşınas İgor Semivolos ise, qırımtatar yetekçileri ukrain akimiyetinden çoq közü qaytmadı dey, çünki olar Ukraina qarşılaşqan meselelerni doğru añlay.
- Közleri qaytqanını men duymayım, çünki qırımtatar siyasetçileri ukrain siyasiy ceryanlarını yahşı bileler, olar qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını yerine ketirmek içün qoşma areketler yapılacağına işanmay ediler. Şimdi er kes Ukrainanıñ şarqında yüz bergen vaziyetni al etmege tırışalar, Qırım boyunca munaqaşalarnı ükümet desteklegeni müim. Amma, Qırımnıñ özünde yüz bergen vaqialar da diqqatnı celp ete. Meclis, Qurultaynı ğayıp etmek, qoşma organlarnı meydanğa ketirmege tırışalar. Bunıñ episi Qırımdaki vaziyetke tesir etmesi mümkün.
İgor Semivolosnıñ fikirince, ukrain siyasetçileri Qırım meselesi aktual olğanını beş parlament firqasınıñ añlaşması tasdiqlay. Bu vesiqada, Qırımnıñ Ukrainağa qaytaruv meselesi müim vazifelerden biri olğanını tasdiqlay.
«Qırım qaytarılmasa, Ukrainanıñ kelecegi yoq. Bizim tesirimiz altında olmağan er şeyni kesip alsaq ta, yahşı yaşarmız, degenleri yañlış. Qırımnı unuttırmağa bermemek kerek. İşğal vaziyette Ukraina ve adaletke işanğan adamlar bar. Kendi halqı ögünde mesülietli olğanın bilgen ukraina ile olmağa isteyim», - dedi Meclis reisi Refat Çubarov «Fokus» mecmuasına.
