Aqmescit – Qırım.Aqiqatnıñ sorav neticeleri köstergeni kibi, şimdiki vaqıtta matbuat vastaları hadimleri içün eñ müim suallerden biri havfsızlıqnen bağlı oldı. Yerli mühbirler sorğu, tsenzurağa oğraylar, yerli imayeciler tarafından çeşit manialar qoyula, akkreditatsiya meselelerden sebep eki yol arasında qaldılar: yarımadanı terk etmek ya da zenaat boyunca çalışmamaq, faaliyetni devam ettirecek olsalar, bunı nasıl yapmaq mümkünligi tüşüneler.
Ekspertler aytqanı kibi, şimdiki vaqıtta Qırımda mustaqil matbuat vastalarnıñ sayısı az sayıda qaldı, olar qarşılaşqan meseleler belli etilmese ve aqları qorçalanmasa, asıl da qalmaycağı tahmin etile.
Bu sefer Qırım.Aqiqat mühbiri Qırım matbuat vastaları hadimlerine kim yardım ete bilecegini ögrenmege tırıştı. Ekspertlerniñ fikirince, er şey mühbirlerniñ birdemligi ve birligine bağlı.
Mühbirler öz-özlerini qorçalamaq kerek – uquq qorçlayıcı
«Almenda» vatandaşlar maarif Merkeziniñ ruisi Olga Skripnik qırımlı mühbirlerge Rusiyeniñ media qanunlarını ögrenmek ve öz aqlarını qorçalamaq içün cemaat institutlarını teşkil etmege tevsiye etti.
«Adamlar özlerini kendileri qorçalamaq kerekler. Çeşit cemaat teşkilâtları aqqında aytam, bu qurumlar mühbirlerniñ aqlarını qorçalamaq kerekler. Mesele şunda ki, Rusiye devleti bir çoq taraftan totalitar ve bu memlekette insan aqları bozula, amma, er alda belli bir qurmlar olsa, kendi aqlarını qorçalamağa qolayca olur», – dep ayttı Skripnik Qırım.Aqiqatqa.
Beden hafvsızlığı aqqında söz yürütkende, uquq qorçalayıcı, özlerini imayeciler kibi tanıtqan şahıslarnı añdı: «Bu cinaiy, ya da cinayetçilerge yaqın şahıslar, insan aqlarını bozğan areketler yapalar, bu cümleden, adamlarnı çalalar, sağlıqqa zarar ketireler, tehnikanı yoq eteler. Onıñ içün eñ adiy qaidelerni bilmek kerek, vaqia yüz bergen yerge bir özüñ barmaycaqsın, bulunğan yeriñ aqqında haber eteceksiñ, daa ufaq ve közge körünmegen yazuv tehnikasını qullanacaqsın», – dedi Skripnik.
Yerli mühbirler ögünde turğan daa bir mesele – qanunsız çalışmaq ya da Rusiye qanunlarına köre qayd etilmek. Bu mevzuda uquq qorçalayıcı aytqanı kibi, «qanun boyunca qayd etilgen mühbirler tolu ve tam malümatlarnı yaza bileler». Skripnikniñ fikirince, «2015 senesinden başlap, rusiyeli akimiyet qayd etilmegen neşirlerge qarşı kerçekten de sanktsiyalar qullanacaq».
Amma, aynı zamanda mühbirler daa bir pıtraqlı meselenen qarşılaşalar – ekstremizm ve separatizm aqqında qanun mühbirlerni qorquzmaq içün keñiş qullanıla. Uquq qorçalayıcı bu qanunnı diqqatnen ögrenip, adliyecilernen mesleatlaşmağa tevsiye ete, çünki mühbirler qullanğan bazı ibareler, kerçekten de ekstremizm faaliyeti kibi adlandırmaq mümkün.
Söz serbestligi bozulğanı taqdirde Skripnik Qırım alan missiyasına muracaat etmege çağıra, bu qurumnıñ uquq qorçalayıcıları insan aqlarınıñ bozuluvını qayd etip, halqara müessiselerge yetkizeler, ve qorçalav usullarını qullanalar, atta insan aqları boyunca Avropa mahkemesine muracaat ete bileler.
«Bunıñ episi beli etilmese, bir yıldan soñ, Qırımda mustaqil matbuat vastaları qalmaycağını körermiz, tamam bunı Rusiye yapmağa istey», – dey uquq qorçalayıcı.
Tahallüsni işletmek
Ukraina mustaqil media- zenaat birleşmesiniñ reis muavini Andrey Anitskiy Aqyarda doğıp, anda çoq yıllar devamında yaşadı. Aytqanına köre, mühbirler çoqusı allarda tıştan yardım bekleyler. «Amma, olar zenaat birleşmelerni teşkil etmek kerekler, olarğa yardım etmek içün imkânlar peyda etilmeli», – dedi o Qırım.Aqiqatqa.
«Qırımda teşviqatçılar olmağan mühbirlerniñ sayısı az qaldı. Mühbirlerniñ bir qısımı çeşit sebeplerden ketip olamadı ve faaliyetni toqtattılar ya da teñqidiy maqalelr yazmaylar. Olar – işğal, istilâ kibi sözlerni qullanıp olamaylar, çünki FHH kelir. Yüzsüzlik yapmağa istemegen mühbirler ima tilinde yazmağa mecburlar. Mühbirler tahallüs işletip, olarnı tutmazlar, dep tüşünip, çeşit internet-qaynaqlarğa yaza bileler», – dedi Yanitskiy.
Bundan da ğayrı, mütehassısnıñ bildirgenine köre, qırımlılarğ Rusiye mühbirler birligi yardım etmesi mümkün: «Rusiyeli mühbirler yardımcı olmaq mümkünler, akimiyet organları toplaşuvlarına kiriş qaidelerni belgiley bileler, rusiyeli qanunlarğa köre, qayd etüvni yardım köstermeleri mümkün. Biz buña qol tutmayıq, amma… Rusiye mühbirler birligi fevral-mart aylarında yüz bergen zorbalıq vaqialarnıñ taqiq etmege yardım ete bileler, çünki bu vaqialarnıñ rusiyeli akimiyet tarafından teşkil etilmedi, dep belleyim. Bazıda şu imayeciler mustaqil areketler yaptılar ve Rusiye qanunlarını da bozdılar».
Mühbirler özlerini İnternette qorumaqnı tüşünmeliler
"İnternyüz - Ukraina" yañı media programmalarnıñ reberi Vitaliy Moroz aytqanı kibi, qırımlı mühbirler özlerini İnternette qorumaq içün tüşünmek kerekler.
«Roskomnadzor serbest fikirlerni bildirilgenlerni taqip ete ve resmiy Rusiyeniñ mevamınen razı olmağanlarına basqı yapa. Demek, qırımlı mühbirler içün kendi fikirlerni bildirmege küç ola. Olar özlerini İnternette qorumaq içün tüşünmek kerekler», – dep ayttı o Qırım.Aqiqatqa.
Moroznıñ fikirince, mühbirler yanı zemaneviy tehnologiyalarnı qullanıp, olarnıñ yazışmaları qapalı olğanını teşkermeliler, yañı imkânlarnı ögrenmeliler.
«Gizli brauzingni qullanmağa isteseñiz, Tor brauzerni işletiñiz. O pek qolaylı degil, amma, havflı degil, yazışmalarnı qoruğan programmalarnı qullanmaq kerek. Bunen beraber, mühbirler izlerni gizlemege kerekler, yani bulunğan yerini, qıdıruv tarihini silmek kerekler. Men: mail.ru ve Yandeks rusiyeli mahsus hızmetlerniñ nezareti altında buluna, olarnen qullanmasalar daa hafvsız olur. Bunen beraber, sade, eñ adiy qaidelerni ögrenmek kerekler», – dey Moroz.
Ekspertniñ fikirince, mühbirler İnternette hafvsızlıqnı temin etmege kerekler, ve olarnı meselelerniñ ögüni almaq içün qullanmalılar.
