Aqmescit – Qırım kimniñ qabaatı ile Rusiye tarafından işğal etildi ve bu vaziyetten çıqış yollar barmı? Bu mevzuda subetni Qırım.Aqiqat Meclisniñ tış işler alâqalar bölüginiñ reberi Ali Hamzinnen keçirdi.
– Qırım iñqirazında kim qabaatlı?
– Halqara cemaatçılıq, Rusiye, Ukraina, akimiyetke yolbaşçılıq yapqan muhalifet - olarnıñ episi nasıl da olsa, bu iñqiraznıñ sebepçileridir. Er şey, fevralniñ 21-nde başlandı, o vaqıt Yanukoviç reberliginde akimiyet ve Ukrainanıñ ileride yolbaşçıları olacaq muhalifet nasıldır añlaşma yaptılar. Yanukoviç Harkovge qaçıp ketmemesi içün adımlar yapmaq kerek edi. Fevral 21 künü yapılğan añlaşmanıñ maddeleri yerine ketiilmedi. Birinci qarar da, rus tiliniñ lâğu etilüvinen bağlı oldı. Kerek edimi bunı yapmağa? Elbette yoq. Onıñ içün, olacağı oldı.
Biz, episi devletler, hususan, AQŞ, Avropa Birligi, Rusiye 1994 senesi qabul etilgen Budapeşt añlaşmasınıñ garantları olğanını yahşı bilemiz, şu yılı Ukrainanıñ 1780 özek silâsını tahliye ettiler, fiyatı trillion dollar etrafında. Rusiye bir taraflı olaraq Qırımnı özüne qoştı. Amma, AQŞ, Avropa Birligi, İngiltereni alsaq, olar er şeyni keri qaytarıp olamağanını kösterdiler. Yani, Qırım iñqirazı, qırımtatar iñqirazı, er tarafqa bağlı. Belki de, Meclis kerekli areketlerni başlamadı. Onıñ içün, er taraf bu iñqiraznın sebepçileridir.
Ukraina zarar körgen taraf, dep aytıp olamam, çünki o aqılsızlıq yapıp 1780 özek silâsını berip yiberdi, Rusiye misal içün, iç bir zaman bu kibi şey yapmaz edi. Silâsız qalıp, boş vadelerge işandı, neticede bütün dünya iñqirazğa qapıldı. Bir tarafnı qabaatlap olamayım, er kes qabaatlı. Er kes Budapeşt memorandumına mesülietsiz yanaştıla: em Ukraina, em kefil devletleri. Neticesini bilemiz.
Ukraina Qırımnı keregi kibi qorumaq içün, bütün imkânlarını qullanmağanı içün Qırım iñqirazı peyda oldı. Bugün de bugün Radada bu mesele köterilecek dep, aytılğanda külecegim kele. Çünki, menimce, Rusiyeniñ areketleri sebebinden çorlanğan devletler bu meseleni al etecekler. Bu cümleden, Rusiye, AQŞ ve Avropa Birligi, İngiltere. Zaman kösterir, şimdi aytmaq küç.
– Ne sebepten qırımtatarlar narazılıq aktsiyalarını tekşil etmediler?
– Qırımtatarlar Yuqarı Şurasınıñ Qırımnıñ Rusiyege qoşulmasınen bağlı Putinge muracaat etmemesi içün qolundan kelgenii yaptılar.
Fevral 26 künü qırımtatarlar sabitligini kösterip, Qırımnıñ Rusiyege qoşulmasına qarşı çıqıp, küçlü aktsiya keçirdiler. Başqa taraftan, Andrey Sençenko: «Siz yuttıñız», dep qıçırğan soyu, ve Qırım yolbaşçısı Sergey Aksönovnen añlaşıp, qırımtatarlarğa 30% kvota bar olğanını aytqan edi. Amma, mesele bunda degil. Zıddiyet qan ve ölüm ile yekünlemegenine şimdi quvanam. Qırımtatarlar özlerini kösterdiler. Soñra, Qırım parlamenti, Nazirler şurasını toldurğan diversantlarnı başqa yerge yibermemek içün areket ettik.
Amma, bunı arbiyler yapmalılar. O vaqıt, Ukraina toqtap qaldı, ve bir şeyler yañlış ketkenini añladıq. Qırım ve qırımtatarlar temaşanıñ bir qısımı olğanını añladıq. Bu ağır vaziyette, eñ esası halqımıznıñ havfsız şekilde Qırımda inkişaf etmesine irişmektir.
Nаrazılıqqa köterilmege qorqmadıq. Amma, Kiyev kendi ordularını, «Alfa» mahsus bölüklerini qullanmağanı bizni şaşırttı. İşte, er kes öz-özüni tüşünmeli, kibi fikirge keldik.
– Bu vaziyetten çıqış yolu nasıl?
– Qırım Yuqarı Şurası qırımtatar halqı aqlarını tiklemege, akimiyette temsillerniñ bulunmasını vade etken edi. Vadeler tek sözde qaldı.
Martnıñ 18-nde çıqışta bulunğan Rusiye Federatsiyası prezidenti Vladimir Putin işandırğan şeyler Qırımda yerine ketirilmegenini köremiz.
Vatandaşlarımıznıñ çalınuvı, ğayıp oluvı, Meclisni körmemezlikke urğanları, ekstremistik olaraq adlanuvı, telükeli bir faktor olaraq ilân etilüvini köremiz.
Menimce, 2010 senesi başlağan qırımtatarlar aqlarınıñ tiklevi boyunca Halqara forumnıñ ötkerilüvine bağlı leyhamıznı devam ettirmek kerekmiz. Bu leyhağa diqqat ayırılsa, belli bir neticelerge kelip olurmız. Halqara forum er angi devlet, şu cümleden Rusiyeniñ iştiraginen keçirilmeli.
Türkiye bu meseleni al etip olamaz. Çünki, Qırım sebebinden yüz bergen bütün dünya iñqirazı aqibetinde özü de telükeli bir alda buluna.
Biz bu Halqara forumnıñ keçirilüvini pek ister edik. Halqımız Qırımda qalıp, belli bir aqlarnen temin etilmeli.
Ukraina bu sebepten iç bir mania qoymasın dep, ricada bulunamız, forumnı tek avropa ya da BMT meydançığında keçirmek mümkün.
