Türkiyeli qırımtatar alimi, tarih ilimleri doktorı Halil İnalcikniñ adı dünyanıñ 2000 eñ nufuzlı alimleriniñ cedveline kirsetildi. Bilkent universitetiniñ 98 yaşlı ocası Türkiyede 20-den ziyade universitetlerniñ professorı, Türkiye, Amerika, Serbiya ve diger devletler ilimler akademiyasınıñ azasıdır. Amerikalı alim İmmanuil Vallerstaynnıñ sözlerine köre onıñ kitapları «qıymetli hazine»dir, dünya ilimine qoşqan issesi ise «sıñırsızdır».
Halil İnalcikniñ dedesi Seit-Halil efendi Bağçasaraydaki Hancamisiniñ mazini olğan, babası Osman Nuri rus-yapon cenki vaqtında çar ordusında hızmet etmege istemeyip, Türkiyege icret etken, lâkin vatanı ile bağını iç kesmegen.
Professor İnalcik Qırımdaki vaqialardan pek yahşı haberdar.
Keçenlerde Qırım tarihı boyunca onıñ ingliz tilinde risalesi çıqtı, çoqtan beklenilgen «Qırım hanlığı tarihı» kitabı basmahanege berildi. Alimniñ iş künü daqqa-daqqasınen yazılıdır. Lâkin böyle meşğul olğanına baqmadan Qırım. Aqiqat mühbirine vaqıt ayırıp, mart ayında olıp keçken «referendum», Rusiyeniñ siyaseti ve Qırımnıñ kelecegi hususında bazı fikirlerinen paylaştı.
– Rusiye Qırımnı endi ekinci kere işğal etmekte. 1783 senesi orduları ile Kırımnı ve tek Qırımnı degil de, Qaradeñizniñ şarq yalısını basıp alğan Rusiyeniñ ğayesi buralarnı ruslaştırmaq, imperiyanıñ sıñırlarını kenişletmek, yañı topraqlarnı ruslarnen toldurmaq edi. Bu yerlerniñ tamır halqını, musulmanlarnı mecburen köçmege zorlamaq, basqı altına almaq Rusiyeniñ resmiy siyaseti oldı. Eki asır keçtikçe biz aynı vaqialarnı köremiz.
Özüniñ soñki «referendum»ınen Rusiye asırlıq çabalarını dünya qarşısına çıqardı, bütün dünyağa Qırımğa sanki «ezeliy rus toprağı» kibi iddialarını qabul ettirdi. Batı da buña sessiz qaldı. Ne içün böyle oldı? Çünki bir çoq ğarp siyasetçileri Qırım tarihını, Qırım türklerniñ, qıpçaqlarnıñ bir yurdu olğanını, bilmeyler ya da pek yaramay bileler. Qırımtatarlarnıñ icretke zorlanğanlarından Ğarpta tek eşitmekçe habeorleri bar. İşte, böyle siyasetçiler içün biz yaqında Qırımnıñ ta qadim devirlerden bugünge qadar tarihını qısqadan añlatqan «A Brief History of the Crimea», ingliz tilinde risale azırladıq, - dey Halil İnalcik.
Professor pek emiyetli bir noqtanı qayd etti: «Qırımlı büyük mütefekkir İsmail Gaspralı dedi ki, Qırım kendi başına Rus imperatorlığına qarşı turalmaz. Türk dünyası birleşmeli. Müşterek bir ğaye olmalı ki, bütün türklerni qorusın. Şu tüşüncelerniñ neticesi olaraq «Tilde, fikirde ve işte birlik» şiarını ortağa sürdi». Söz sırası, 2014 senesi YÜNESKO qararı ile Gasprinskiynıñ yılı olaraq ilân etildi.
– Teessüf ki, - kederlene professor, - Gasprinskiyniñ türk dünyası birligi aqqındaki arzusı kerçekleşmedi. Telüke şunda ki, bugün türk dünyasınıñ birligine akis olaraq Putinniñ avrazionizm nazariyesi qarşı qoyuldı. Nazariyeniñ baş maqsadı odduqça çoq insanlarnı ruslaştırmaqtır. Putinniñ teklif ettigi Avraasiya ittifaqında, tabiiy ki, Rusiye liderlik yapacaq. Putinniñ avrazionizm nazariyesiniñ tarafdarları Rusiye Avraasiya medeniyetiniñ merkezi, Asiyadan ta Baltıqboyu. Poloniyağa qadar devletlerniñ halqı ise şu büyük rus medeniyetiniñ bir parçasıdır, kibi fikirni aşlamağa tırışalar. Eki medeniyet mucadelesi kete. Ve bu savaşta bugün Rusiye qazanmaqta.
Eger de Ğarp areketke keçmese, Putinniñ «avrazionizm» nazariyesi kerçekleşebilir.
Şunı unutmamalı ki, avrazionizm ğayesi 19-ncı asırnıñ soñunda – 20-nci asırnıñ başında peyda olğan edi. Putinniñ nazariyesi ise bu neoavrazionizm. Eger de Ğarp areketke keçmese Putinniñ avrazionizm nazariyesi kerçekleşebilir.
Putin aqıllı insan, Rusiye tek başına Batı, Avropa, Amerikağa qarşı turalmaycağını añlay. Oña qudretli bir ortaq zarur. Ve o, Qıtay ile işbirlik qurdı. Soñki zamanda Qıtay tehnologiya saasında, iqtisadiy ceetten pek ileriledi. Neoavrazionizm nazariyesini çürütmek içün Qıtaynı Rusiyeden ayırmaq kerek, - dep saya tarihçı. – Ğarp bunı añlamaq ve areketke keçmek kerek. Avrazionizm nazariyesine qarşı tek medeniy usullarnen küreşmek mümkün. Yani Ğarp Orta Asiya devletleriniñ gençleri ögünde öz universitetleriniñ qapısını açmaq, bedava tasil bermek, türk halqlarını ğarp medeniyetine celp etmesi kerek. Aks alda, Allah qorusın, 50-60 yıl keçken soñ rus medeniyetinde terbiyelengen bu halqlar kendilerini rus olaraq sezip başlar. Bundan bizni yalıñız İslâm qorçalap olur. Aynı şu sebepten bugün Qırımda dinge ve tilge ücüm etile.
1996 yılı tarihçı dedeleriniñ yurtunı ziyaret etti. Faqat, körgen-eşitkenleri onı pek kederlendirdi. Bir tanışı oña doğup ösken evini kösterecek olıp, anda alıp barğanda evniñ yañı «saipleri» küfür etip, polis çağıracaqlarınen qorquzğan.
– Ruslaştıruvnıñ accı aqibetlerini men Qırımda er adımda kördim.
Bağçasarayda er kes özarası evinde, işte, soqaqta, umumen er yerde rusça qonuşa., - dep paylaşa qayğılı fikirlerinen Halil İnalcik. Şu yerde o, maña inglizce-ukraince sözlük yollamamnı rica ete. – Ukrain tilini ögrenmek isterdim, eger maña böyle bir sözlük yollap olsañız, çoq sevinirdim, - dey o.
Subetimizniñ soñunda professor eñ büyük arzusınen paylaştı.
– Birinci işğal zamanında Rusiye Qırımnı boşalttı. Bugün Türkiyede ne qadar qırımtatarı yaşamaqta? 4-5 million civarındamı?. İnşalla, Rusiye yıqılır ve şularnıñ iç olmağanda 1 millionı tekrar Qırımğa qaytır ve anda yerleşir. Menim eñ büyük arzum budır.
