Keriç – Qırım «tasil nazirligi» memurları nefaqacı ocalar mektepnen sağlıqlaşacaqlar, deyler. Yañı oqutuv programmasına keçüv sebebinden ihtiyar yaşına kelgen ocalar dayanmayıp, arizalar yazmağa mecbur olacaqlar. Amma, yaş ocalar içün işke kirmege qıyın ola. Evelden Qırım mekteplerinde ocalıqnı pedagogika institutnıñ talebesi da yapıp ola edi, şimdi ise, er yerde: «Yer yoq», deyler.
Marina – Aqmescit institutnıñ studenti. Bu sene genç qız magistraturağa kirdi ve birden işke kirmege qarar aldı. O, başlanğıç sınıf ocası zenaatınıñ saibi olacaq. Bütün yaz devamında qız Keriçteki tasil idaresine barıp, iş soradı, amma, oña «şimdilik yer yoq» ve «mekteplerge studentler kerek degil» kibi cevaplar berdiler.
«Devamlı imtianlarğa qatnaycaq oca kerek degil, dediler. Çünki talebeler bir ocağa alışalar, ketse, onıñ yerine başqası çalışmağa mecbur olacaq. Ana-babalar da bunı begenmeyler. Sessiya yılda eki kere ola. Yani, hasta olmağa da mümkün degil, çünki kimdir menim yerime çalışmağa kerek olacaq»,– dey Marina.
Qıznıñ ufaq balası olğanını da memurlar begenmediler. Bala balalar bağçasına qatnağanına baqmadan, hastalansa, anası ep bir evde qalmağa mecbur olacaqtır. «Bala biraz össin, soñ işke alırmız, dediler», – dep ayta qız.
Amma, bir yıl evelsi yaş ocalarnı quvançnen işke qabul ete ediler. Alçaq aylıqlar yaşlarnı daima mektepten uzaqlaştıra edi, amma, mektep yolunı seçken yaş ocalarnı büyük isteknen işke ala ediler.
«Dostum daa beşinci kursta oquğanda, işke kirdi. İç bir kimse oña sessiya – bu büyük bir problema ya da balalarnı ketip qaldırmağa kerek, dep aytmay edi. Söz kelimi, müessise ayatında men daa bir mezun - qıznen rast keldim. Oña da yer yoq, dep ayttılar, faqat öz balaları yoq, yani deycegim, serbest vaqtı çoq», – dedi Marina.
Yekâne iş yeri – qıyın balalar içün mektepte ders bermege teklif ettiler, anda sabadan aqşamğa qadar balalarnen bulunmaq kerek. Amma, bu iş, qorantasız olğan ocalar içün, dep tüşündi Marina ve red etti.
Keçüv qıyınlıqları
Qırımda yaş ocalarnıñ kereksizligi - mekteplerde ukrain tiliniñ qısqartıluvı sebebinden ocalar sayısınıñ artuvınen bağlı. Devlet tili olğanına baqmadan, mekteplerde bu tilniñ oqutuvı içün saatlerni bayağı eksilttiler. Ukrain tili ocalarına yañıdan oqup, rus tilini bermege tevsiye ettiler. Amma, rus tili ocalarnıñ sayısı azlaşmağanı içün, sabıq ukrain tili ocaları başlanğıç sınıflarda ders bermege ve Ayat Havfsızlığı qoruvı kibi derslerni alıp barmağa mecburlar. Keriç mektepleriniñ birinde çalışqan oca aytqanı kibi, daa bir sebep paranen bağlı.
«Aylıqlar östi. Nefaqağa çıqqan ocalar da, çalışmağa devam etmege isteyler»,– dedi ocapçe.
Bir ay evelsi Keriç şeer şurasında ocalarnıñ yañı aylıqları aqqında ikâye ettiler. Orta tasil mekteplerinde ocalarnıñ aylığı 26 biñ ruble etrafında, bala bağçaları terbiyecilerniñ maaşı - 20 biñ rubleni teşkil ete, mektepten tış oquv yurtlarında çalışqan ocalarnıñ aylığı tahminen 19 biñdir. Devlet oquv yurtlarında çalışqan ocalarınıñ aylıqları şahsiy mekteplerde ders bergenlerniñ aylığından eki qat yüksek. Onıñ içün nefaqacı ocalar oquv planları aqqında tüşünmege çoq istemediler.
Qırım «tasil ve ilim naziri» Natalya Gonçarova aytqanı kibi, şimdi mekteplerde kadrlar deñişecek. Yañı oqutuv programmasınıñ kirsetilüvinen, ocalarnıñ işi çoqlaştı, buña dayanmağan soyları da olur. «Argumentı nedeli» neşiriniñ malümatına köre, ocalarnıñ ekseriyeti endi arizalar yazıp, işten çıqtılar. Em de, an-aneviy işten ğayrı, rusiyeli mekteplerde vesiqalarnen daa çoq çalışmaq kerek.
Em nefaqa, em maaş
Aynı zamanda, rusiyeli mekteplerde ihtiyar yaşqa kelgen ocalarnıñ sayısı arta. Bunen bağlı statistik malümatlarnı Rusiye tasil ve ilim Nazirligi bildire.
Mezunlarnı işke almağa istemegenleri daa bir sebepnen bağlı. İhtiyar yaşlı ocalar nefaqağa çıqqan soñ, qazançnıñ büyük bir qısımından marum qaldılar. Rusiye matbuat vastalarnıñ malümatına köre, nefaqa ve aylıq arasında büyük farq bar. Misal içün, Moskvada «Novıy pensioner» gazetası yazğanı kibi, çetel til derslerini alıp barğan ocanıñ aylığı 60 biñ etrafında, aynı zamanda nefaqa 13-14 biñ ruble etrafında. Onıñ içün, ihtiyar yaşlı ocalar ketmege aşıqmaylar. Faqat, imtiyazlı nefaqanı almağa da aqları bar.
Müddetten evel nefaqağa çıqmağa imkânı olğanlarnıñ sayısı büyük. Ocalar hususan, 25 yıl devamında mektepte çalışqan soñ, nefaqağa evelce çıqa bileler. Amma, bu aqnen qullanmağa çoqusı istemey ve, em nefaqa, em de aylıqnı ala bereler.
«Strategiya – 2020» taqiqatnıñ müellifleri bildirgeni kibi, çalışqan nefaqacılarnıñ qazançı çalışqan sakinlerniñ qazançından 1,5 kerege artqaç. Akimiyetke yaqın iqtisadiyatçılar nefaqa yaşınıñ kötermek yerine, nefaqacılarnı işsiz qaldırmağa teklif ettiler. Yani, «nefaqa – işsiz qalğanlarnıñ bir kefilidir», ihtiyar adam çalışsa, demek, nefaqasını almasa da olur. İqtisadiyatçı Yevsey Gürviçniñ aytqanına köre, rusiyeli nefaqacılarnıñ üçte biri çalışmağa devam ete.
Şimdilik nefaqacılarnıñ ögünde seçim qoymadılar: ya nefaqa ya aylıq. Olarnı işten çıqarmağa da qanun yoq. Ve, Qırım akimiyetiniñ mekteplerde yaş ocalarnıñ peyda olacağına ümütleri de aqlanmay bile. Marina, misal içün, bala doğuracaq qadınnıñ yerini aldı. İhtiyar ocalarnıñ acele sürette nefaqağa çıqmaq istegi aqqında qız atta eşitmedi.
