Aqmescit – Qırımda islâmiy asabalığınıñ ögrenüvi meselelerine bağışlanğan halqara ilmiy-ameliy konferentsiya açıldı. Bu munasebetnen Aqmescitke Rusieniñ çeşit köşelerinden ve Şarqiy Avropadan müftiler keldiler. Episi tedbirniñ müimligini qayd etip, tarihiy abidelerniñ saqlap qaluvınıñ kerekligini qayd etti. Bazı musafirlerniñ çıqışları ise, musafirlerniñ eñ azı taaciplenüvine sebepçi oldılar.
Konferentsiyanıñ birinci künü, oktâbrniñ 15-nde musafirler saba saat 9-da Qırım müendislik pedagogika universitetinde toplaşıp başladılar. Tedbir başlamazdan evel, kelgenler foyyede açılğan «Qırım camileri» sergisinen tanış oldılar.
Esas iştirakçiler saat onlarğa yaqın keldiler: bu cümleden, Qırım müftisi Emirali Ablayev, Rusiye müftiler Şurasınıñ reisi Ravil Gaynutdin, Tatarstan müftisi Kamil Samigullin, Qavqaz cumhuriyetleri ve şarqiy Avropa memleketleri vekilleri. Qırım Rusiyege qoşulğan soñ, müftilerniñ bu qadar büyük eyyeti Qırımda birinci kere buluna. Olarnıñ episi universitet salonınñ ilki sıralarında yerleştiler. Başqa yerlerde akimiyet vekilleri, ilmiy reberler, tarihçılar, din mütehassısları ve QMPU-niñ talebeleri oturdılar.
Qurandan bir parça oqulğan soñ, toplaşqanlarğa tarihçı Оleksa Gayvoronskiyniñ müellifliginde, ATR kanalı tarafından azırlanğan Özbek Han camisi aqqında «Eski Qırım» filmi kösterildi. Bu ibadethane 2014 senesi 700 yıllığını qayd ete, tamam bu tarihke bağışlanıp konferentsiya teşkil etildi.
Selâmlav nutqında Qırım müftisi Emirali Ablayev Özbek Han camisiniñ alına diqqat çekmege rica etti. Qayd etkenine köre, bina tamir işlerine muhtac, onıñ saqlap qaluvı musulmanlar içün müimdir. «Özbek Han camisi yanında çalışqan medresenin misali bizim içün ğayet emiyetli. Bu oquv yurtu tek Qırım musulmanlarına degil de, büyütn dünyağa bilgi ışığını yaydırdı. Allah bizge bu kibi medreselerni qurıp, cemaatçlığımıznı tedaviylemege ve lâyıq ocalarnı azırlamağa yardım etsin», – dedi müfti.
Bunen beraber, Ablayev, habbaşlarnıñ ğayelerini kütken Tavriya müftiyatına ima etip, Qırımda vaziyetni bozğan vekillerniñ faaliyetini qayd etti. Onıñ fikirince, bu soy şahıslar, Qırım musulmanlarını böleler. Nutqınıñ soñunda müfti: «Bizni sevgen er kesni, biz de sevecekmiz», dep, elçırpmalarğa nail oldı.
«Episi qırımlılar – Rusiyeniñ vatanperverleridir»
Ablayevden soñ, sözge akimiyet vekilleri çıqtı. Qırımda Rusiye prezidenti vekiliniñ muavini Vladimir Bobrovskiy, «bugünde bugün er angi milletke mensür olğan episi qırımlılar özlerini Rusiye vatandaşı ve Rusiye vatanperveleri olaraq duyalar», yarımada musulman cemaatçılığı ögünde ise, «bütün Rusiye musulmanları qoyğan vazifeler tura», – dedi.
Qırım «devlet şurası reisi muavini» Remzi İlyasov, konferentsiya «medeniyet abideleri tiklenüviniñ başı» olğanını bildirdi. «Qırımda umumen alğanda, medeniyet tarihına ait 1000-ge yaqın abide mevcut, olarnıñ ekseriyeti unutlığan, ögrenilmegen ya yoq etilgen edi», – dedi «spiker muavini». O, yarımadanıñ, hususan qırımtatarlarnıñ, tarih ve medeniyet abideleriniñ al-vaziyetini teşkermege kerek olğanını ayttı.
Misal olaraq, İlyasov Tatarstannı añdı, anda bir ay evelsi barğan ve tarihiy abidelerge muqaytlıqnen davranğanılğanını kördi. «Spiker-muavini» akimiyet ve Aqmescitniñ iş-adamları parasına Cuma camisi qurulacağına işanç bildirdi.
Gasprinskiyni hatırlap
Soñra, Rusiye ve Şarqiy Avropanıñ çeşit köşelerinden kelgen müftilerge söz berdiler. Rusiye müftileri Şurasınıñ reisi Ravil Gaynutdin soñki vaqıtları Qırımğa sıq kele, o bildirgeni kibi, Rusiye ükümetiniñ medeniyet departamenti müdiri Pötr Skrospelovnen olğan soñki körüşüvde musulman teşkilâtlarına,bu cümleden Qırımda da, tarihiy abidelerniñ teslim etilüvi, tamiri muzakere etilgen edi.
«Bütün meselelerde añlaşıp ve Rusiye Federatsiyasınıñ destegine nail oldıq»,– dedi Gaynutdin, amma, yarımadanıñ angi abideleri aqqında söz yürütilgenini aytmadı.
Gaynutdin öz çıqışında belli maarifçi İsmail Gasprinskiyni añdı, onı «ulu rusiyeli musulman yetekçisi» olaraq adlandırdı. «130 yıl evelsi Qırımda Gasprinskiy rus musulmanlığı alemi aqqında ğayesini seslendirilgen edi.O, türkiy hanlığı devirine ait hayal ve arzularnen yaşamaq degil de, rusiyeli musulmanlarnıñ ıntıluvlarını yekâne devlette lâyıq bir yer almasına yöñeltmege çağırdı», – dedi Rusiye müftiler Şurasınıñ reisi.
Yeltsinden Putinge qadar
Konferentsiyada Qaraçay-Çerkesiyanıñ cumuhriyeti müftisi İsmail Berdiyevniñ çıqışı qarama-qarşı duyğularnı doğurdı. Başından Berdiyev sabıq prezident Boris Yeltsinni teñkid etti, müftiniñ sözlerine köre, Sovet Birligi dağılğanda, Yeltsinniñ Qırımnen işi yoq edi. «Allahqa şükürler olsun, öz vatandaşları, devletini qayğırğan Putin keldi. Bu adam, Sovet Birligi devrinde olğan Rusiyeniñ şanlığını qaytardı», – dep maqtadı Berdiyev.
Qırımda mart ayında yüz bergen vaqialarnı, hususan cumhuriyetniñ Rusiyege qoşulmasınen bağlı «referendumnı» «büyük bir baht» kibi adlandırdı. «Qaysı deli Rusiyeden vazgeçsin – büyük atom devleti! Bunı bizge ta Kaddafi aytqan edi (sabıq libiyalı devlet ve arbiy erbabı Muammar Kaddafi. – Müel. qaydl.), o vaqıt Çeçenistanda bazı isyancılar Rusiye terkibinden çıqıp, narazılıqlar kötergen ediler, o moskvağa kelgen edi. Bizden qorqalar, bizni ürmet eteler, qısqanalar ve onıñ içün, küçsiz olmamıznı isteyler», – dedi müfti.
«Şimdiki vaqıtta, din cietinden Rusiyeden daa ziyade demokratik devlet dünyada yoq», – dedi Berdiyev. Bu daqiqası salonda sesler eşitildi, er kes qırımlı musulmanlarnıñ evlerinde tintüv, camilerde teşkerüvlerni hatırlaylar.
«Şariat qanunlarını, başqa bir yerde bu qadar serbest yerine ketirmege izin bermeyler, – dedi Berdiyev. – Misal olaraq, Çeçenistan Cumhuriyeti ola bile: er qasabada birer cami tura, dülber camiler bar!Allahqa şükür, Rabbimiz bizge Ramzan Kadırov (Çeçenistan reberi, - müel.qaydl.) kibi, babası kibi adamlarnı yolladı».
Nutqınıñ soñunda Berdiyev Ablayevge 15 yıl devamında islamğa hızmet etkeni içün nişan berdi: «Nasıl ağır yıllar keçirdi! Añlaşılmamazlıqlar bar edi. Bazı aqıllı soyları çıqıp: Rusiyege nege kerek? Ayırı Ukrainada yaşaycaqmız, degen ediler. Amma, bunıñ episi keçe», – dedi.
Konferentsiya açılğan soñ, ilmiy hadimlerniñ iştiraginen plenr toplaşuvlar başlandı. Tedbirler, cuma künü, oktâbrniñ 17-nde Bağçasarayda ekskursiya ile yekünleycek.
