«Qırım baari»nen bağlı bütün vaqialar – Rusiyeniñ siyasiy ayatında nasıl etip sağ olıp qalmağa mümkünligini açıq-aydın köstere. Bunıñ eki parlaq misali: aqyarlı Aleksey Çalıy ve aqmescitli Vladimir Konstantinovnıñ tercimei alları mevcut.
Bu eki adam Kreml mimarlarnıñ qolunda Qırım baariniñ yerli qurucıları olğanlar. Aralarında tek bir farq bar: Çalıy, kerçekten de «halq meri» edi – Aqyarda o ğayet belli bir insan olıp qalmaqta. Oña nisbeten farqlı davranmaq mümkün. Amma, soñki yılları rus ğayesiniñ tarafdarı, iş adamı olıp, o öz parasına «35-nci yalı batareyası» hatıra kompleksini inşaat etti, tarihiy yayınlarnıñ azırlanmasını destekledi. Yarımadanıñ grajdanlığı deñişecegi aqqında daa haber bile olmağan vaqıtta o rus ğaelerine sadıqlığını köstergen edi.
Vladimir Konstantinov ise, sovet devirinden qalma adiy ukrain memurıdır. Onıñ bir sıra devlet mukâfatı bar, bu cümleden, 4-nci -5 nci dereceli Yaroslav Mudrıy adına mukâfat, «Yararlıq içün» üç nişanı, ve Ukrainada üç kere nam qazanğan qurucı unvanına nail oldı. Qırım parlamentine üç kere saylanğan edi. Amma, bunıñ episi oña baarde rusiyeli memur olmağa keder etmedi.
Qırımda mart ayından soñ, yüz bergen vaqialar, Moskva içün razılıq qatiy fikirden daa emiyetli olğanını köstere. Aleksey Çalıy «Qırım baariniñ» vekili olaraq, akimiyetni teñkid etti. Yani, sistemalı rusiyeli akimiyet içün sistemsiz bir şahıs olıp qaldı.
Aqyar öz merini saylamaq kerek, kibi teşebbüs onıñ soñki tekliflerden biri edi. Şeer soñki yigirmi üç yıl devamında bundan marum qala edi – Kiyev mer yerine Aqyarnıñ Devlet Şeer yolbaşçısını tayin ete edi, em de şeerniñ içtimaiy-iqtisadiy saasına sermiya qoşa edi. Aqyar grajdanlığını deñiştirgen soñ, merlerni öyle de saylamağa aq qazanmadı – regional parlament Vladimir Putin teklif etken namzetlerden seçecek.
Çalıynıñ teklifi bir sıra fikirlerni asıl etti. Ta Moskvadan içki siyaset boyunca prezident memuriyetiniñ reisi Oleg Morozov keldi. Yerli saylavlarğa köre, Çalıy 24 deputattan 16-nı idare etkenine köre, kelgen memur sabıq «halq meri» göñlüni almağa tırışacaq.
Gubernator vazifesini eda etken Sergey Menâylo şu vazifege tolusınen keçecekmi ya yoq, müim degil. Eñ esası qırımlı memurlarnıñ buña olğan munasebeti.
Çalıynıñ aksi Vladimir Konstantinov ise, doğrudan-doğru keçirilgen saylavlarnı teñkid etip, bu şekilde saylanğan adamnı işten boşatmağa imkânsızdır, dep ayttı. Em de, saylavlar «qaparcılıqnıñ gürlemesi, merlerniñ öldürüvi, mülkniñ saipleştirüvi, akimiyetniñ bir qolda qalmasına» ketire bile, dedi.
Amma, daa yaqında Regionlar firqasınıñ azası Konstantinov, tamam onıñ firqası Qırımda akimiyetni qolda tutqanını unuttımı, aceba? Qırım şeerleriniñ yolbaşçılarıni Nazirler şurasınıñ reisi - merhum Vasiliy Cartınıñ adamları olğanını hatırlaymı? Ya da Viktor Yanukoviç zamanında ombudsmen bile, oña yaqın şahıslardan biri olğanı aqılındamı?
Soñki on yıl içinde Qırımda Regionlar firqasından ğayrı, iç bir kimse üküm etmegenini hatırlaymı? Olar Qırımnıñ al-vaziyeti içün mesülietlidirler. «Qaparcılıq», «mülkniñ saipleştirüvi», «akimiyetniñ qolğa aluvını» tek onıñ firqadaşları yapa bilecegini unutmadımı?
Mesele, mer saylavlarında degil, mesele şunda ki, Çalıyğa baqqanda, Konstantinov Rusiyede siyasiy cietinden sağ qalıp faaliyet etmek tecribesini Viktor Yanukoviç ükümdarlığı zamanında firqa azası olaraq qazandı. Yani, merkeziy akimiyetke qarşı kelmemek kerek. Öz fikirinden vazgeçmeli. Nasıl bir teşebbüs olsa, olsun, onen razı olmalı.
Çalıy bunı ale daa añlap olamadı. Em de avam halqnıñ sevgisi Moskvanıñ közünde qıymetini eksiltkenini de añlamay. Onıñ içün memur akakiy akakiyeviç olmalı, çünki bu soy memurlarnı deñiştirmek qolay. «Halq merleri» ise, mesele çıqara bileler.
İşte, Aleksey Çalıy «keçici» bir şahıs olıp qalacaqtır, çünki idarecilikniñ bir parçası olmamağa tırışa. Aqmescitli meslekdeşi Konstantinov Yanukoviçniñ Ukrainasında tecribe qazanıp yetiştirdi. Çalıy ise, hayallarnı saqlamağa muvafaq oldı.
Amma, bu da çoqqa sürmeycek.
Pavel Kazarin, Qırım.Aqiqatnıñ moskvalı közeticisi
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
