Qırım işğal etilgeninen yigirmige yaqın insan ğayıp oldı ve olarnıñ sayısı ep arta. Ekseriyeti – qırımtatarlar, dep bildirdi qırımtatar halqı lideri Mustafa Cemilev.
Bundan da ğayrı, repressiya ve sıqıştıruvlar, binalarnıñ tintüvi adiseleri ve qanunsız mitingler içün para cöremeler ep arta. Cemilev, rusiyeli akimiyetniñ red etkenine baqmadan, qırımtatarlarnı ğayrıdan sürgün etmeleri mümkünliginden saqına.
Qırımtatarlarnıñ kütleviy sürgünligi telükesi bar ve «rusiyeli, Qırım akimiyetiniñ zıt bildirmelerine baqmadan, daa çoq kerçekke oşay». Bu kibi fikirni Ukraina halq vekili, Ukraina Prezidenti yanında qırımtatar halqı işleri boyunca vekili, Meclisniñ birinci reisi Mustafa Cemilev bildirdi.
«Rusiyeli akimiyet şimdi ealini cedvelge almağa istey – bu ise, kütleviy sürgünlik olmasa da, qırımtatar halqı ekseriyetiniñ sürgünligi olması mümkün», – dep añlattı Cemilev.
Onıñ sözlerine köre, Qırımda işğal etici akimiyetke qol tutmağan adamlarnıñ ğayıp oluvı ve ölmesi ğayet raatsızlay. Cemilev qayd etkeni kibi, Qırım işğal etilgeninen, 18 adam ğayıp oldı, olarnıñ ekseriyeti qırımtatarlardır.
«Künlerde 23 yaşlı qırımtatarı ğayıp oldı. FSB (FHH) bu vaqianen bağlı olmağanını bildire. Qarasuvbazarda eki adamnı yaqalap, maşinağa oturtıp alıp kettiler. Bunı körgen, nomerlerni yazıp qaldırğan şaatlar bar. Bunı «imayeciler» yapqanlar. Olarnıñ arasında cinayetçiler, Ukraina havfsızlıq hızmeti, Devlet Havfsızlığı Komitetiniñ sabıq hadimleri, kazaklar bar. Olar sımarış ile bütün pis işlerni becereler. Mart 15 künü ceseti tapılğan Reşat Ametovnıñ öldürüvi da şu cümleden», – dey milliy lider.
Cemilev: adamlarnı qorquzalar, tinteler, para cöremesine oğratalar
Cemilev qayd etkeni kibi, işğal etici ve yerli akimiyet başqa fikirde olğanlarnı ep sıqıştıra: qanunsız mitinglerge toplaşqanlar dep, para cöremesine oğrata, cemi olaraq cöreme – bir qaç million rubleni teşkil ete. Bundan da ğayrı, soñki aftalar içinde 40 qırımlınıñ evinde tintüvler ötkerdiler.
«Resmiy olaraq yasaqlanğan kitaplarnı ve silânı qıdırıp yüreler. Sovetler devirine ait terminler canlana. Şu «yasaq cedvelde» tahminen 2600 kitap kire. Bu kibi areketler ile qırımtatarlarnı qorquzıp, başqa fikirde olğanlarnen küreşeler. Bütün tintüvlerni qaba şekilde, küç qullanıp ötkereler», – dey lider.
Cemilevniñ fikirince, terror yapıp, insanlar arasında qorqu saçmağa isteyler. Cemilev qayd etkeni kibi, «işğalni qabul etmeyip, oña qarşılıq köstermege azır olğan – Meclis ve qırımtatar halqı vekilleri» esasen qurbanlar sırasına kireler.
İşğalniñ qurbanları meseleni aydınlatmağa qorqalar – uquq qorçalayıcı
Ğayıp olğanlarnıñ ya da öldürgenlerniñ soyları diqqat çekmege qorqalar – qabaatlılarnı öz küçünen qıdıralar. Bunın Qırım.Aqiqatqa uquq qorçalayıcı Aleksandra Dvoretskaya bildirdi.
«Qırımlılar bazıda yardım içün ricada bulunalar. Amma, mesele şunda ki, ukrain qorçalayıcı organları işğal etilgen yarımadada olarğa iç bir türlü yardım kösterip olamaylar. Elbette, işğal etilgen territoriyada rusiyeli qanunlar çalışqanı belli. Grajdanlıq ve siyasiy aqlar – serbest toplaşuvlar ve siyasiy noqtai nazarınıñ serbestliginen bağlı qanunları daa çoq qattı», – dey Dvoretskaya.
Qırımtatarlarğa qarşı «çeçen stsenariyni» qullanalarmı?
Şimdiki vaqıtta qırımtatarlar eki yol arasında bulunalar: ya vatanda qalmaq ya da qaçıp ketmek kerekler, dey tarihçı Gülnara Bekirova. O mütehassıslarnıñ fikirlerine tayanıp, işğal etici akimiyet qırımtatarlarğa qarşı «çeçen stsenariyni» qullamağa istey, böyle etip, qarşılıq ve narazılıqnı bastıracaq ola.
«Mustafa Cemilev ile razım, telâşlı sebepler çoqtır. Tutıp esir alınğan yaşlar aqqında bildirüvler çoq. Eñ müim mesele – havfsızlıqtır. Tekrar ola bilecek sürgünlik ile bağlı tüşünceler de bar. Tekrar sürgünlik de degil, çünki sovet zamanında qırımtatarlar añlaşılmağan avaleler sebebinden vatanğa qaytıp olamaz ediler: yani olarnıñ Qırımda yaşamağa imkânları bar edi sanki, amma anda qayd olunmağa çare yoq edi. Demek, Qırım qırımtatarlar içün qapalı edi», – dey o.
Bekirova sürgünlik vaqiası tekrarlana bileceginden qorqa. Mütehassıs tüşüne ki, qırımtatarlar Ukraina devletinde yaşağan vaqıtta olar telükesiz şaraitlerde yaşay ediler.
