Aqmescit – Qırımnıñ merkeziy ve yerli saylavlardan soñ, yarımadada tintüvlerniñ yañı dalğası başlandı. Salı künü, sentâbrniñ 16-nda qoruyıcı organlarnıñ hadimleri Aqmescitteki Meclisniñ binası, ve bir qaç qırımtatar qorantalarnıñ evlerinde taqiq işlerini okerdiler. Akimiyet temsilcileri Meclisniñ tintüvi, bina halq vekili Mustafa Cemilevge ait olğanınen bağlı, dediler. Aynı zamanda, qırımtatarlarnıñ temsiliy organında bu areketlerge «basqınıñ küçleştirüvi» dep ayttılar, em de «serbestlikni sevgen adamlar telüke astında» olğanını qayd etiler. Uquq qorçalayıcılarnıñ fikirince, Rusiyede bu kibi areketlerni toqtatmaq imkânsızdır.
Sentâbrniñ 16-nda, slı künü Şmidt, 2 menzili boyunca Meclis binası yanında onlarnen politsiya hadimi ve arbiy urbada belgisiz şahıslar peyda oldı. Olar, kirişni qapatıp, yoldaki areketni toqtattılar. Şu vaqıtta binada «Qırım» Fondunıñ reberi Riza Şevkiyev, baş muhasebeci Marlena Seit-Asanova ve qaravul bar edi. İç bir kimseni içerige yibermediler. Politsiya hadimleri ukrain vesiqalarnı köstere ediler.
Bina yanında toplaşqan mühbirlerge politsiya hadimleri dağılmağa tevsiye ettiler, aksi alda, evelden belgilenmegen topaşuvnı keçirgenleri içün apis cezasınen qorquzdılar.
Bir qaç metr uzaqlıqta onlarnen adamlar toplaştılar: Meclis azaları, Qurultay vekilleri, milliy areket veteranları. Olarnıñ arasında «Avdet» gazetasınıñ baş muarriri Şevket Kaybullayev da bar edi. Aytqanına köre, birici qatta yerleşken muarririyette de tintüv ötkerildi. «Olar ekstremistik faaliyetni tasdiqlaycaq delliler qıdırdılar. Muarririyetimizde çoq kitap bar, olarnı bizge ketireler», – dedi Kaybullayev.
Aytqanına köre, esas maqsad – qırımtatarlarnı qorquzmaqtır. Olar, vatandaşlarnı belli bir rusiyeli standartlarına uyğanlarını isteyler: bir gazeta olmaq kerek, bir çoq şey sıñırlanmalı. «Misal içün, men saba kelgende, mında endi beş adam tura edi. Bizge, endi beşsiñiz, toplaşmağa mümkün degil. Bu qanunsız toplaşuv, dediler. Qarşılıq kösterecek soyları içün avtozaknı aydap ketirdiler», – dep çorlana Kaybullayev.
Tehnika ve toplaşuvlarnıñ protokollarnı tahliye ettiler
Kün devamında Meclis binasında ne olıp keçkeni aqqında malümat kelmey edi. İçeride bulunğanlarnen bağ yoq edi, çünki olarğa telefonlarnen qullanmağa yasaq etiler. Soyları ketirgen suv ve aşnı bile berip yibermege ruhset etmediler. Aqşam saat 18.00 Meclisniñ eki hadimine binanı terk etmege izin berildi, telefonları çekip alındı.
Meclisteki tintüv 12 saat devam eti. Bu vaqıt içinde taqiq işlerini keçirgenler, halq vekili Mustafa Cemilev, Meclis reisi Refat Çubarov, «Qırım» fondunda, milliy areketniñ arhivinde tintüvni keçirdiler.
Tintüvden soñ, Şevkiyev mühbirlerge bildirgeni kibi, Cemilevniñ seyfini açıp, içinden şahsiy eşyalarnı alıp kettiler, olarnıñ arasında 3650 yevro ve 200 dollar, 3 altın kapik ve travmatik pıştav bar edi. Ekinci çıqışan bütün tehnikanı, Meclis toplaşuvlarından protokollar ve bir qaç din kitapnı alıp kettiler.
«Olar (taqiqatçılar. – Müel. qaydl.) öz şaatları ögünde qararnı oqudılar, onda, mayıs 3 künü halqımız Mustafa Cemilevni qarşılağanınen bağlı Meclis binasına tintüvni keçirecekleri aqqında aytıla edi. Binada 15-20 adam buluna edi, tintüvni pek ciddiy keçirdiler, ekinci qattan başladılar, soñ yuqarığa köterildiler. Aşada «Avdet» gazetasınıñ muarririyeti, «Qırım» fondunda taqiq işler ötkerdiler, – dedi Şevkiyev. – Bu eki teşkilât qararda añılmağan edi, men olarnı toqtatmağa tırıştım, amma neticesiz oldı».
Şevkiyevniñ sözlerine köre, qararnıñ üstünde müür, nomeri yoq edi. Tek adliyecilikniñ üyken leytenantı Şmelövniñ imzası tura edi.
«İmzadan ğayrı, bu vvesiqanıñ adliyeviy küçü olğanını tasdiqlağan iç bir şey bir şey körmedim. Menimce, bu qarar keregi qadar azırlanmadı», – dedi Şevkiyev.
Şevkiyev qayd etkeni kibi, qanunsız tintüv sebebinden, mahkemege şikâyet etilecek, amma, o çıqarılğan neticeler adaletli olacağında şübelene. Tintüv bitkeninen, tehnika tahliye etildi, qoruyıcı organlarınıñ vekilleri binanı terk ettiler.
«Rusiye prezidentini hoş körmemek»
Sentâbrniñ 16-nda, taqiq işleri daa eki qırımtatar qorantasında ötkerildi: Meclis azası Eskender Bariyev ve Qarasuvbazar regional meclisiniñ reisi Mustafa Asabanıñ evlerinde.
Bariyev Qırım.Aqiqatqa beyan etkeni kibi, saba 6:30-da Aqmescit civarındaki Molodöjnoye köyünde yerleşken daire qapusını qaqtılar. «Qapunı açtım, avtomatlarnen silâlanğan üç şahıs atılıp kirdi, olarnıñ artından adiy urbada adamlar kirdiler, bütün odalarnı aylanıp çıqtılar. Men olarğa: toqtañız, kerek olğan yerge keçersiñiz, dedim», - dep bildirdi Bariyev. Aytqanına köre, evde apayı ve eki küçük bala olganına baqmadan, başından şu şahıslar özlerini qaba alıp bardılar.
Bariyev aytqanı kibi, tintüvni mayıs 3 künü Ermeni Bazarda Mustafa Cemilevni qarşılağanlardan sebep açılğan cinaiy iş çerçivesinde ötkerildi. Amma, Meclis azasına qararnıñ nushasını qaldırmadılar.
Bariyevniñ bildirgenine köre, silâ, yasaqlanğan kitaplarnı qıdırdılar. Neticede, noutbuk ve sistema blokunı alıp kettiler. Bu vaqialarnı basqı olaraq adlandırdı. «Bu areketler Qırım sakinleriniñ Rusiye Federatsiyası, prezidentine nisbeten munasebetini daa beter yapacaqtır», - dey Eskender Bariyev.
Nezaketli politsiya hadimleri
Tamam şu vaqıt Qarasuvbazar regioal meclis reisi Mustafa Asabanıñ evinde tintüv teşkil etildi. Onıñ malümatına köre, kelgen 20 adamdan yarısı maskalı ve avtomatlarnen edi. 6:45 evine atılıp kirdiler, mahkeme qararını kösterdiler. «Anda, Ermeni ABzardaki vaqialarnen bağlı cinaiy iş açılğanı – Rusiye Federatsiyasınıñ sıñırlarını qanunsız keçüvi qayd etildi. Sanki men anda bar edim. Maña aytkannları kibi, olr delliler qıdırdılar», - dedi o Qırım.Aqiqatqa. Taqiqatçılar yasaqlanğan kitaplar, silâ ve afön qıdırdılar. Eki saat devam etken tintüvden soñ, milliy areketnen ve dinnen bağlı bir qaç risaleni alıp kettiler.
«Tintüvden soñ, politsiya hadimleri keldiler, nezaketli şekilde maña rayon bölügine barmağa rica ettiler. Bu sorğu degil edi. Protokol tizilmedi», – dedi Asaba.
Bu vaqianı o «qorquzuv areketi» kibi tanıy. «Ciddiy bir şey yapacaq olsa ediler, yapar ediler. Amma, özlrini ne içündir pek nezaketli alıp bardılar. Misal içün, menden ne içün Rusiye pasportını almağanımı soradılar, ne içün Rusiyeni begenmegenimni soradılar? Men dedim: «Bugün o, neni begenmegenimni kösterdi». Soñra, pasport almağanımını qaydan bilgenlerini soradım. Olar bilgenini, bu malümat olğanını ayttılar. Men ayttım, siz meni paspotr almağa mecbur etesizmi? Daa vaqıt bar, tüşünerim», – dedi yerli Meclis reisi.
Yerli rayon bölüginde bir saatlıq subetten soñ, Mustafa Asabanı yiberdiler. Rusiye Federatsiyası vatandaşınıñ pasportını alacaqmı ya yoq sualine o doğrudan-doğru cevap bermedi, külip, bu «ciddiy mesele», dedi.
«Adalet tiklenmek kerek»
Qırım qoruyıcı organlarında Meclis ve azalarınıñ evlerinde tintüvlerni izaatlamaylar.
Aynı zamanda cumhuriyetniñ «baş nazir muavini» Ruslan Balbek taqiq işleri Meclis azalarınen bağlı olmağanını bildirdi. Esas sebep Meclis binasınıñ Mustafa Cemilevge ait olğanınen bağlı.
«Añlamlarnı deñiştirdiler, bu taqiq işleri Meclis binasında degil de, «Qırım» fondna ait binada ötkerildi, onıñ yekâne teessisçisi Mustafa Cemilevdir, yani onıñ yekâne saibidir»,– dedi Balbek («RİA Novosti» haberler merkezine bergen intervyüsından alındı).
Balbek qayd etkeni kibi, taqiq işleri «mayıs 3 künü Cemilev Rusiye sıñırınıñ qanunsız teşkil etüvi sebebinden açılğan cinaiy iş çerçivesinde ötkerile».
Balbekniñ malümatına köre, mart ayından başlap, Meclis bu yerde toplaşuvlarnı keçirmedi, çünki binanıñ üstünde Cemilevniñ avalesinen ukrain bayrağı asıldı. Balbek aytqanı kibi, bina başından «qırımtatarlarnıñ ihtiyacı içün ayırılğan edi, amma onı Cemilev saipleştirdi».
«Adalet tiklenmek kerek, bu bina qırımtatarlarnıñ menfaatlarına çalışmalı, Cemilev halqnıñ meselelerini qullanıp, binanı şahsiy mülk olarq resmiyleştirdi», – dedi Balbek.
«Saylavlar belgilengen stsenariy boyunca keçmedi»
Mecliste, sentâbr 14 künü merkeziy ve yerli akimiyet organlarına saylavlar keçken soñ, repressiyalar küçleştirildi, dep sayalar. Meclis reisi Refat Çubarov Facebook saifesinde şunı yazdı: «Qırımtatarlar ve serbestlikni sevgen adamlar telüke astında qalmaqtalar. Qırımda zorbalıq kerginleşkeni sebebinden halqara cemaatçılıqnıñ munasebeti aqqında bir sıra memleketlerniñ elçilerinen körüşken vaqıtta laqırdı etecekmiz».
Meclis reisi muavini Ahtem Çiygoznıñ fikirince, «Qırım saylavları evelden belgilengen stsenariy boyunca ötkerilmedi». «Qırımtatar saylaycılarnıñ qatnaşuvını temin etmege kerek olğanlar akimiyetniñ vazifesini yerine ketirip olamadılar. Bunıñ aqibetinde Qarasuvbazar meclis reisi Mustafa Asabanıñ evinde tintüv, soñra, Meclisniñ merkeziy binası blok etildi, ve Meclis reisiniñ eki muavinini (Ahtem Çiygoz ve Nariman Celâl. – Müel. qayd.) Kırımdan çıqqanda sebepsiz sorğuğa çekildiler», – dedi Çiygoz.
Aytqanına köre, Qırım akimiyeti qırımtatarlarnı sıqıştırıp, yarımadada barışıqnı temin etip olmaycağını añlamağance, tintüvler devam etecek.
İnsan aqları boyunca Qırım missiyasınıñ yolbaşçısı Andrey Yurov Qırım.Aqiqatqa izaat bererek, qoruyıcı organlarınıñ bu kibi areketlerni toqtatmaq mümkün degil, dedi. «Bunı bütün dünya uquq qorçalayıcıları yapıp olamazlar, belki de yüksek mertebeli memurlar bunı yapıp olur ediler, amma biz olarğa tesir etip olamazmız», – yazıqsınıp dedi Yurov.
Yüz bergen vaqialarnı «belli bir tendentsiya» dep adlandırdı. «İşte bu Çeçenistan, İnguşetiya, Moskvada qayd etilgen bir ceryan. Rusiye Federatsiyasınıñ uquq qorçalayıcılarnıñ faaliyetinde çoqtn alışqanlıqqa çevirilgen areketlerdir. Ebet, bunınen küreşmek kerek, amma küreş yollarını daa bir kimse uyduradı», – dedi uquq qorçalayıcı.
Aynı zamanda bu mevzunı Ukrainada yaşağan uquq qorçalayıcı zenaatdaşlarınen muzakere etecegini bildirdi.
Közeticelerniñ fikirince, rusiyeli küçlerniñ esas nişanı Mustafa Cemilevge yaqın olğan Meclis azalarıdır. Olarnıñ arasında Riza Şevkiyev, Eskender Bariyev, Mustafa Asaba, Ali Özenbaş.
