Aqmescit – 20 yıl evelsi BMT Baş Assambleyası qararı ile avgustnıñ 9 tamır halqlar künü olaraq ilân etilgen edi. Bu munasebetnen 1994 senesinden 2004 senesine qadar on yıl, soñra 2004-nden – 2014 senesine qadar daa on yıl bu mevzuğa bağışlandı. Qırımnıñ tamır halqlar destegi ve taqiqatı Fondunıñ prezidenti Nadir Bekirov Радио Свобода-nıñ suallerine cevap berdi.
– 2007 senesi sentâbr 13 künü BMT Baş Assambleyası tamır halqlarnıñ aqları aqqında Deklaratsiyanı qabul etti, Ukraina ve Rusiye oña qol tutmadılar. Sizniñ fikiriñizce, Kiyev ve Moskva ne sebepten bu kibi qarar aldılar?
– Çünki eki devlet bütün dünyada belli bir aqiqatnı qabul etmege istemediler, er yerde tamır halqlarnıñ aqlarını tanıp, olarnı qorçalamağa tırışalar. Bu Deklaratsiyağa 145 devlet qol tuttı, Ukrainanıñ bütünligini ise 100 devlet destekledi, bu da az degil. Tek mayısnıñ 23-nde 2014 senesi ukrain eyyeti bu Deklaratsiyanı qabul etkenini ayttı, Rusiye ale daa indemey.
– Mart ayındaki vaqialardan soñ, Qırım Rusiye erkânına qoşuldı, amma, Qırımnıñ tamır halqı – qırımtatarlarnıñ ekseriyeti Ukraina tarafdarları olıp qalmaqtalar. Sizniñ fikiriñizce, bu nenen bağlı ve çoqqa sürecekmi?
– Qırımtatarlar Ukrainanıñ tarafdarları aytqanıñız bayağı qabartılğan. «Facebooknı» faal qullanğan, diger içtimaiy ağlarda iştirak etkenler, belli bir yaşta ve belli bir işnen oğraşqan adamlar, ukrain oquv yurtlarında tasil alğan, Ukrainanıñ medeniyeti, ticaretinen bağlı olğanlar – olarnıñ episi, kerçekten de Ukrainanıñ tarafdarları olalar. Men bellesem, qırımtatarlarnıñ bir qısımı, belki de ekseriyeti, özlerini tüşüneler. Ve bu doğru. Ukraina 20 yıl evelsi yapacaq işlerni ya da iç olmadım 10 yıl evelsi yapacaq şeyni, Qırımnı coyayatqan vaqıtta, daa doğrusı coyğan soñ yapıp başladı.
Bu meselenen bağlı Ukrainanıñ siyaseti izçenli degil edi. Qırımtatarlarnı tamır halq olaraq tanığan soñ, ukrain parlamenti «Qırımtatar halqı statusı» aqqında qanunnı çette qaldırıp, iç bir şeyge yaramağan «Milliy mensüplik boyunca sürgün etilgen şahıslarnıñ aqlarını tiklev» qanunnı qabul etti.
Asılında, qırımtatar mevzusı ukrain matbuat vastalarında, siyasetçilerniñ nutuqlarında teşviqatnıñ bir qısımı olaraq yañğıray, qırımtatarlarnı qayğırmağa niyetleri yoq. Amelde de bunı köremiz. Onıñ içün bu noqtada qırımtatarlarnıñ mevamı pek ayatiydir.
– Ukraina akimiyetiniñ qırımtatarlarğa ve qırımtatar meselesine nisbeten 23 yıl devamında alıp barğan siyasetine nasıl qıymet kesersiñiz?
– Menimce, soñki qararlardan ğayrı, olar da, yarı-yarığa qabul etilgen, bu siyaset – qırımtatarlarnıñ mevcutlığını inkâr etmekten başlap, iş yerleri, qırımtatar tiliniñ qullanuvına qadar, kütleviy şekilde diskriminatsion areketlerden ibaret.
– Şimdiki vaziyette Ukraina ve Rusiye qırımtatarlarnı öz tarafına çekmege tırışalar. Qırımtatarlar ne yapmalı?
– Pek doğru. Bunı ğayeviy çağıruvlarda da sezmek mümkün: yani, keliñiz, biznen oluñız, çünki prezident şunı ayttı, bunı derc ettiler ve ilâhre. Amma, ne bu, ne de diger taraftan qırımtatarlarnıñ meselelerini çezmek içün ciddiy adımlarnıñ yapılğanını körmeyim. Menim içün er şey tek sözde qala, teşviqat informatsion cenk çerçivesinde alıp barıla.
– Ukraina prezidenti Qırım, Ukraina erkâına qaytacaq, dey. Sizniñ fikiriñizce, bunıñ içün nasıl şartlar kerek ve qırımtatarlar bunda bir de bir rol oynamalılarmı?
– Men asılında qırımtatarlarnı Qırımnıñ qaytarıluvı ya da qaytarılmamasında iştirak etüvini körmeyim. Eki devlet, eki halq arasında davada, qırımtatarlarnı bir çezüv yolu olaraq qullanmaq ğayesinden çoqtan vazgeçmek kerek. Qırımtatarlar bir de bir devletke qol tutqanı ya da aksine, desteklemegeni içün aq ve statusnıñ saipleri degiller, olar - bu topraqlarnıñ tamır halqı, ve onı idare etken devlet, halqnıñ aqlarına riayet etmeli ve qorçamalı.
– Rusiyede olıp ta, qırımtatarlar nege işana bileler?
– Aytmaq küç. Men bellesem, Rusiyeniñ milliy siyaseti tek qırımtatarlarğa nisbeten degil de, negizinde çoq eyi degil. Çünki Rusiye – pek büyük devlet, onıñ topraqlarında yüzlernen halqlar yaşay, ve qırımtatar halqı meselesi ayırıca baqılacağına ümüt beslemek mantıqsızdır. Asılında, Rusiye, Ukraina ve Qırımğa nasıl detip davranğanına baqmadan, umumen devletniñ milliy siyasetinde islâatlar keçirip, anda yaşağan halqlarnıñ aqlarını daa çoq qorçalamalı.
– Ukraina ve Rusiye, tek Qırımnen meraqlanıp, qırımtatarlarnı bir qozğalayıcı faktor olaraq qabul eteler, kibi fikir bar?
– Men böyle aytır edim: em bu, em diger devlet qırımtatarlarnı qozğayıcı olaraq qabul eteler, çünki o bu topraqlarnıñ tamır halqı, onıñ öz aq-uquqları bar.
– Bugünki vaziyetni közge alsaq, ileride vaziyet nasıl olacğını tahmin ete bilesizmi?
– Men tahmin etmege sevmeyim, em de qolumda malümat olmasa, daa beter sevmeyim. Tek bir şeyni, Qırımda qırımtatarlarnı sıqıştıracaqlar, olarnı bir köşede qapamağa tırışacaqlar, dep tüşünem. Asılında, Rusiye Ukraina çoq yıllar devamında yapqan hatalarnı tekrarlay. Rusiye meselelerni çezmek yerine, tamam onıñ areketlerni devam ete.
