Bağçasaray – Bağçasaray devlet memuriyeti reberiniñ masasında büyük bir ekran tura. «Bunı Tatarstan ile canlı bağ qurmaq içün qullanam, istesem, Tatasrtan prezidenti Minnihanovnen bağlana bilem, Nazir Şurası reisi Aksönovnen ise, bağım yoq», - dey odanınñ saibi İlmi Ümerov. Belli ki, Qırım şeer ve qasabalarnıñ episi «vaqtınca devam etecek» müddetke Rusiye Federatsiyasınıñ çeşit merkezlerine bağlandı. Bağçasaray Tatarstan Cumhuriyetinen köpür qurdı. Qırım.Aqiqat rayon yolbaşçısı ile bu kibi bağnıñ faydası, karyera planları ve yarımadanıñ yañı akimiyetinen olğanlar munasebetler aqqında subetleşti.
– Tatarstan ile olğan işbirliginiñiz ne ketirdi?
– Tasavvur etiñiz, cerrah ameliyat keçire. Netice deñişmeycek, amma Tatarstannıñ iştiragi bir melem kibidir. Yañı qanunlarğa alışmaq küç. Er saa toqtatıldı. Eñ büyük yardımları – çezüv yollarnı ögreteler. Bağçasarayğa bir qaç kere em prezident, em baş-nazir, em de nazirliklerniñ aman-aman episi vekilleri. Kerçek aytsam, büyük bir iş yaptılar. Endi bu körüşüvlerniñ bir neticesi olaraq, er afta video konferentsiyalarnı ötkeremiz. Biz meraqlanğan suallerni toplap, soñra Tatarstan nazirler Kabinetine yollaymız, olar bağlanalar, bizim mütehassıslarımız toplaşuvda iştirak etip, sualler bereler.
– Tatarstan maliye taraftan destekledimi?
– Doğrudan – doğru para da berile. Misal içün, 12 milion ruble köydeki suvnen bağlı vaziyetni eyileştirmek içün esapqa keçirildi, 15 million quyularnı qazmaq içün qulanıldı, 10 million ruble köy istisalcıları arasında taqsim etildi. 10 million rublege alınğan qurucılıq ve boya malzemelernen balalar bağçası ve mekteplerge teminlendi. Bundan da ğayrı, Bağçasaray tarihiy-medeniy qoruğında aylıqlarnen meseleler bar edi, Tatarstan 2 milion ruble ayırdı, 6 millionnı – müzeyde elektrik donatmalarnı deniştirmek içün berdi. Tatarstan hastalarımıznı bedava tedaviyley. Parağa çevirsek, raqam 100 million rubleden ziyadedir. Bu işbirliknen pek memnünmiz. Biz bu regionğa bağlanğanımız büyük bir muvafaqiyettir.
– Qırım Federatsiyanıñ bir qısımı olaraq ilân etilgen soñ, sizniñ işiniz nasıl deñişti?
– Ayatım, evel ve soñrakisine ayırıldı. Tıştan işim deñişmey qalğan kibi körüne, amma mündericesi - büs-bütün deñişti. Endi er vesiqa «Rusiye Federaiyasınıñ qanunına köre..» sözlerinen başlay. Rusiye qanunlarına köre, işke yanaşuv usullar pek farqalana. Rusiye, qapalı politsiyalı bir devlet, mında öz fikiriñ olmaycaq, olsa da onı seslendirmeyceñ, çünki repressiyalarğa oğramaq mümkün. Biz ukrain qanunları boyunca yaşamaq ve serbestlike alıştıq.
– Şimdiki vaqıtta Qırım «nazirler Şurası» ile munasebetler nasıl?
– Bugünde bugün cumhuriyetniñ ükümeti Aksönovnıñ idaresi altında bulunğanını köz ögüne alsaq, men rayon yolbaşçısı olaraq onınen doğrudan –doğru ya da nazirler vastasınen bağlanam. Mart 16 kününden soñra, men «Devlet şurasına» iç bir mesele boyunca barmadım.
– Bu printsipial bir şeymi?
– Bu menim mevamım. Bizni bütün toplaşuvlarğa davet eteler. Davetnameler keleler. Amma, men barmayım.
– Sizniñ fikiriñizce, Qırım Tatarstanğa oşamaq kerekmi?
– Tatarstan resmiy hususiyetlerge köre, mustaqil bir cumhuriyet olıp, Rusiye Feyeratsiyası ile añlaşma esasında munasebetler qura. Bu Rusiyede yekâne bir misal, qalğan bütün topraqlar subyekt sayıla. Tek bu cumhuriyetniñ öz prezidenti bar, qalğanları cumhuriyet yolbaşçıları olaraq adlandırılalar. Amma, men Qırım Rusiye Federatsiyasınıñ terkibinde qalmasını istemez edim. Bu menim fikirim.
– Siz açıqtan-açıq öz fikiriñizni bildiresiñiz. Em de Meclis, Qurultay vekili olıp qalmaqtasıñız. Bunıñ episi «Nazir şurası» ile munasebetlerge tesir etmezmi?
– Umumen alğanda, tesir ete. Meclis azası ve qurultay vekili olıp ta memuriyet yolbaşçısı vazifesinde bulunğanım içün, bazıda öpkeleyler. Tıştan kollabortsionizmege oşay. Atta, Aksönov ile bu mevzuda laqırdı ettik. Amma, o er vaqıt «İşiñizge iç bir sualim yoq», dey edi. Amma men açıqtan-açıq aytam: yemin etmek kerek olğan künü, işten çıqacam.
– Yani siz şimdi Ukrainağa yemin etken devlet hadimmi olaraq çalışasıñız?
– Ebet. Bu yılnıñ soñuna qadar, Qırımda er şey ukrain qanunlarına köre olacaq.
– Sizge rus firqalardan teklifler kelgen edimi?
– Çeşit teklifler olğan edi. Amma, Meclisniñ saylavlarda iştirak etmemek qararı bar. Çünki biz öz vekillerimizni ep bir keçirip olamamız. Men bellesem, bu vaziyette qırımtatarlar saylavlarğa qatnaşmayıp, öz mevamlarını daa bir kere qayd etmeliler. Ebet, neticede birz çoq şey coyacaqmız, vazifeler, tesirimizni, işadamlarğa basqı yapılacaqtır. Amma, er şeyge dayanmalımız, çünki aksi alda Qırımda qarşılıq kösterecek iç bir kimse qalmaycaq.
– Amma, sizniñ meslekdeşiñiz, beraber çoq yıllar çalışqan Aleksandr Tarânik endi «Patriotı Rossii» firqasınıñ terkibinde bulunmaqta?
– Biz Aleksandr İvanoviç ile siyasiy baqışlarğa baqmadan yahşı dostmız. O «Patriotı Rossii» firqasınıñ terkibinde saylavlarda iştirak etmege istey. Amma, bilgenime köre, onı Bağçasaray majoritar okrugı boyunca qayd etmege istemediler, vesiqalarını qayd etkende hatalar tapqanlar.
«Açıqtan söylemek kerek: turistik mevsimi muvafaqiyetsiz keçe»
– Akimiyetke yaqın olğan qırımtatar teşkilâtlarına nasıl davranasıñız? Misal içün, teşkil etilgen «Qırım birligi» teşkilâtı aqqında ne tüşünesiñiz?
– Adiy qırımtatarlar bar ve halqı arasında «yahşı soyları» dep adlandırılğanlar bar. Men ümüt etem, qırımtatrlar olar kim olğanını añlarlar ve bu şahıslar saylavlarda saylayıcısız qalırlar.
– Siz Rusiye pasportını endi aldıñızmı?
– Yoq.
– Şimdi çoqusı aytqanları kibi, Qırım siyasetçileri arasında büyük deñişmeler olmadı. Tamam yarım yıl evelsi «Regionlar firqasınıñ» terkibinde bulunğanlar, şimdi Rusiye firqalarınıñ cedvellerine kirdiler.
– Aytmaq kerekmi? Mına, Meclis azası, 10 yıl devamında Mustafa Cemilevniñ muavini olğan adam, «Yedinaya Rossiya» firqasınıñ cedvelinde 3-nci yerde buluna. Bunı bir ibarenen aytacaq olsañ – kütleviy şekilde satqınlıq, dep ayta bilesiñ. Olarnıñ episi Ukrainağa hızmet ete ediler. Olar Ukrainağa yemin etken ediler. Em de Ukraina arbiy küçlerinde hızmet etken arbiylerniñ 80% da yañı devletke yemin etti. Buña ne dersiñ? Er qoy öz bacağından asılacaq.
– Remzi İlyasov öz areketlerini eyi niyetlernen aqlay – halqqa yardım etecek eken.
– Adamnıñ arqasında aytmağa istemeyim. Amma, o evelden Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatı olaraq bir qaç kere saylanğan edi, şimdi ise «Devlet Şurasınıñ» vekili. Men, misal içün, onıñ meselelerni keskin qoyıp, çezgenini daa körmegen edim.
– Bağçasarayda angi meseleler keskin turmaqta?
- Rayonda büyük siyasiy meseleler al etilmey. Bazı meseleler rayon devlet memuriyetine bağlı, bazıları yoq. Menimce, umumen rayon meselelerni çezemiz. İqtisadiy neticeler de yaramay degil. Amma, bizge baglı olmağan şeyler de bar. Çöplüklerniñ işlenmesi ve yollar problemlerini men esas olaraq qayd eter edim. Çöplüklerniñ ğayrıdan işlenmesi meselesi tporaq ayıruvınen bağlı, anda ise, moratoriy. Çöplüklerni ğayrıdan işlegen işhanesiniñ qurucılığı boyunca men bir sıra yatırımcılarnen muzakereler ötkergen edim, amma devletke işanmaylar.Yollarğa kelgende, cmhureit yolbaşçılarnıñ diqqatını celp ete bilemiz. Yol ve çöplük – regionnıñ, devletniñ yüzüdir.
– Bağçasarayda turistik mevsimi nasıl keçe?
– Eki taraflı. Qırım boyunca bizim pansionatlarımız eñ tolu. Raqamlar çeşit vaqıtları 70%, şimdi 60%-nı köstereler. Şu müessiselerni Tatarstan, Başqorqstan, Çeçenistan, Sankt-Peterburg, Moskva, İrkutsk, Tümenden kelgen balalarnen toldurdıq. Olar devlet esabına raatlandılar. Umumen alğanda ise, açıqtan söylemek kerek, turistik mevsimi muvafaqiyetsiz keçe. Biz tek yataq yerlerini tolduramız, qalğan er şey toqtap qaldı. Müzey, musafirhane, qavehaneler bom-boş turalar.
– Şeerde etnik davalar çıqmaymı?
- Soñki cddiy dava mında sekiz yıl evelsi yüz bergen edi. O Aziziler- muqaddes yerniñ azat etilüvinen bağlı edi. O vaqıt şeerde biñlerce militsiya hadimi bulunıp, BTRler soqaqlarnı boylap çıqa ediler. O vaqıt Tarânik ile meseleni tınçlandırdıq. Turmuş ayatı seviyede o vaqıt ta meseleler çıqmay edi. Amma, şimdi daa çoq problemler çıqa, «tatar-tatar degil» printsipi esasında cemat bölündi. Bu pek havflı vaziyet, zıddiyetniñ kerginleşmemesi içün bütün küçümizni sarf etmelimiz. Şimdiki künde bu kibi davalar qayd etilmedi. Qırımtatarlarnıñ daa çoq akimiyetnen munasebetleri qıyın.
– Memuriyeti yolbaşçısı vazifesinden ketken soñ ne yapacaqsıñız?
– Tek bir yolum bar. Meclis bölüklerinden birinde çalışacam. Amma, anda bir qusur bar – aylıq bermeyler.
– Bazı Meclis azalarını FHH (FSB)ge çağırtalar. Sizni de davet etmedilermi?
– Daima. Amma, olarnen laqırdı etkende de men öz mevamımnı gizlemeyim, aldatmayım. Şimdiki vaqıtta Bağçasaray rayonnıñ FSB bölüginiñ yolbaşçısı olaraq Krasnodar vilâyetinden bir adam tayinlendi. O – bu qurumda yekâne yañı adam, amma o – yolbaşçı. Bazı meseleler boyunca men ile mesleatlaşa. Bazıda, rayon devlvet memuriyeti yolbaşçısınıñ aytqanlarından şaşa, amma nasıldır faaliyet etemiz.
