Qırımda «Krimska svіtlitsâ» ve ukrain tüsüni taşığan aman-aman er şey yasaq altında

Oles Çeremşina

Aqmescit – Qırım işğalinden soñ, ukrain tili, qırımtatar tili kibi mücize olaraq Rusiye qanunlarında devlet tili olaraq qayd etildi, amma Kremlniñ «qoqlaları» ukrain tüsüni taşığan er şeyge daa çoq nefretnen davranıp başladılar. Endiden soñra, «devlet» vesiqaları yalıñız rus tilinde neşir etilip, atta Qırım «anayasası» tek bir tilde olıp, diger tillerge tercime etilmedi, evelden bir qaç tilde olğan bina üstünde yazılar rus tilindeki tahtalarğa avuştırıldı. Ukrain neşirleri yarımadağa kelmey, Qırımda ukrain tilinde çıqqan eñ eski gazetalarından biri «Krimska svіtlitsâ» yoq olmaq havfında buluna – muarririyetke «Artek» evakobazasında kirağa alğan odanı boşatmaq kerekligi aqqında qarar teslim etildi. Gazeta teessisçisi – Ukraina medeniyet nazirligi - tahminen bir ay devamında aylıqalar bermey, «Qırım matbaa birligi» ise, gazetanı satmağa red etti. Bundan da ğayrı, 2014 senesiniñ ekinci yarısından başlap, daimiy oquyıcılar bile, neşirge abune etip olamazlar, çünki gazeta cedvelge kirsetilmedi.


Qırımda tahminen 250 biñden 50 biñge qadar ukrainli yaşay. Resmiy olaraq olarnıñ sayısı 24,5% -nı teşkil ete, amma asılında sayı cietinden olar daa da çoqlar. Qırımda yaşap ta, ruslaşqanlarına baqmadan, «sıñırnıñ» o bir tarafında olarnıñ soyları, dostları qaldı. Rusiye izinsiz evlerine kelgen soñ, olarnıñ ilerideki yaşayış tarzları ne olacağını ve vatan ile nasıl etip bağ tutacaqları aqqında bir kimse soramadı.

Qırımnıñ yañı «akimiyeti» ukrain tilini devlet tili olaraq tanıdı, ve böyleliknen yarımadada etnik ukrainlilerni tanığan kibi oldı, em de olarnıñ milliy -medeniy ihtiyaclarınıñ temin etilüvini öz boynuna aldı – tilni inkişaf ettirmek, mekteplerde balalarnı ana tilinde oqutmaq, ukrain neşirlerini tarqatmaq ve milliy-medeniy müitni yaratmaq kerek edi.

Bundan da ğayrı, ukrain tilini devlet tili olaraq ilân etken soñ, «akimiyet» bütün memurlarnı bu tilde laqırdı etmek ve iş vaqtında qullanmağa mecbur etti.

Amma, bunıñ episi tek sözde qala, ayatta ise, aksinesini köremiz. Til meselesinde er şey «rusçasına» yapılğan: vokzal, musafirhane binalardaki yazılar tek rus tilinde qaldırıldı. Atta, «Qırım Devlet Şurasınıñ» binasında tek rus tilinde tahtaçıq asılğan. Bütün vesiqalar tek rus tilinde tarqatıla. Mekteplerde ukrain tiliniñ oqutulıvı sıñırlandı ve ileride talebeler onı tekmil bileceklerine işanç yoq.

Unutılıp, qaldırılğan

Ruslaşmanıñ eñ küçlü darbesi eski zamanlardan qırımda neşiri etilip kelgen ukrain tilindeki «Krimska svіtlitsâ» gazetasınıñ yoq etilmesi oldı.

Neşirniñ baş muarriri şunı bildirdi: «Qırımnıñ yañı «akimiyeti» devlet tilleri aqqında qanunlarnı hatırlap ta, Qırımda yekâne ukrain tilli gazetasınıñ yoq etilmesini qayğıracağına işanmaq – aqılsızlıqtır. Bizni, kirağa alınğan odadan tışqa quvdılar, anda Cenüp-Şarqtan kelgen qaçaqlarnı yerleştirecekler emiş, siyasiy sebeplerden gazetamıznı tarqatmağa istemeyler».

Er alda, gazetanıñ qapatıluvı tek işğalci akimiyetnen degil de, umumen Ukrainanıñ, qaytarılması aqqında ğaliba unutılğan Qırımğa nisbeten munasebeti, ve mında yaşağan tahminen 2 million etnik ukrainlilerniñ ihtiyaclarını yerine ketirilmegeninen bağlı. Viktor Kaçula aytqanı kibi, Ukraina medeniyet nazirliginiñ matbaa eviniñ idare etüvini Anatoliy Serikov ve Vitaliy Satarenko temin etip başladılar, olar daa Yanukoviçniñ ükümdarlığı zamanında neşirni qapatmağa istediler ve oña qarşı mahkemeni yutquzdılar. Onıñ içün olar yarımadada yekâne ukrain tilli gazetasınıñ qapatıluvı içün qolundan kelgenini yapalar.

«Olar endi üç aydan berli bizge aylıq bermeyler, - dey Viktor Kaçula, - kira içün para kelmey, neşirniñ abune cedveline kirsetiliyuvini temin etmediler. Aynı zamanda, nazirlik özüniñ internet saifesiniñ inkişafı ve atta radiosınıñ işlemesine büyük para tarqata, bizim gazetamız ise, daa az masraf ete, lâkin Qırımnıñ işğali zamanında daa çoq faydalı ve müimdir».

Añlaşılğanına köre, kremlniñ «qoqlaları» «Krimska svіtlitsâ» gazetasınıñ neşir etilmesine yol bermezler. Eñ müimi, işğal devirinde ukrain qardaşları özleri, neşirniñ basılmasını, tilniñ inkişafı, asılında bütün ukrain matbaasınıñ çalışması içün imkânlar tapmalılar. Şimdilik ise, ukrainliler özlerini unutılıp, bıraqılğan kibi duyalar. Bu vaziyette ne yapmalı?

Birinciden, ukrainliler Hersonda çalışacaq Prezidenti temsilciligine büyük ümüt besleyler. Ekinciden, Ukraina Nazirler Kabineti tarafından Qırım boyunca mahsus nazirlikniñ meydanğa ketirilüvi ve yarımadanıñ işlerinen oğraşacaq vitse-premyerniñ tayin etilüvini arz eteler. Bu qurumlar ukrain, qırımtatar ve diger milletlerniñ siyasiy ve medeniy aqlarını yerine ketirmeli. Em de şimdiki vaqıtta kibi istenilgen tek qırımtatarlarnıñ menfaatlarını baqacaq degil de, bütün qırımlılarnıñ isteklerini közge almalı. Çünki bugünde bugün, ukrain diasporası Qırımda aqsız qalmaqta.

Birinciden, Ukraina «Krimska svіtlitsâ» neşiriniñ yoq etilüvine yol bermemek kerek, ve qıtadan yarımadağa malümatnıñ kelüvini, ukrain kanallarınıñ çalışmasını temin etmeli. Ukraina işğalci akimiyetnen muzakereler alıp barıp, halqara qanunlarına köre, insan aqlarınıñ saqlap qalmasını talap etmeli. Aksi alda, elektrikanıñ kesüvi ile qorquzması mümkün.

Qırımlı ukrainliler, Ukraina Qırımnıñ ihtiyaclarını ne sebepten yerine ketirgennini añlap olamaylar. Çünki Kremlniñ «qoqlaları» bunı öz işi, emegi kibi numayış eteler.

Bazılarnıñ fikirince, Qırım işğal etilgeninen, Ukraina elektrikanı, suvnı kesip, aşayt mallarını yollamasa edi, köterilgen narazılıq dalğası sebebinden, Rusiye Qırımnı silâsız qaytarır edi. Amma, bunı yapmağa keç degil. Çünki bazı qaynaqlarğa köre, yarımadağa ketirilgen mahsulatlar, Qırımğa kelmey, Keriçte rusiyeli maşinalarğa yüklenip, Rusiyege alıp ketile ve anda paalığa satıla. Qırımda ise, evelden ketirilgen mahsulatlar qala ve kene de paalı fiyatlarğa satıla.

İnformatsion cenkini nasıl etip yutmaq mümkün?

Kene de malümat saasına qaytamız. Zanımızca, Nazirler Kabinet ive Prezident memuriyetinde bulunğan memurlar, «Krimska svіtlitsâ» neşiriniñ vaziyetini ögrenip, onıñ teessisçisi olaraq Prezidentniñ temsilciligini belgilemeliler. Ve gazetanı er aftalıq küçük neşir degil, yarımadada faaliyet etip, ukrain akimiyetini lekelegen ve qanunsız «LNR» ve «DNR»-ge askerlerniñ alınuvını temin etken matbuat vastalarınıñ kçlü raqibi olması içün çalışqan gazeta yapmalılar. Muarririyet Hersonğa köçip, anda çalışmalı ve qırımlılarğa aqiqatnı yetkizmeli.

Em de, Prezident temsilciliginiñ, Qırım işleri boyunca nazirlik ve Ukraina Nazirler Kabinetiniñ işi aqqında da malümat kelmeli. Söz kelimi, Prezident temsilciliginde çalışqan hadimlerniñ sayısına da diqqat ayırmalı. Çünki, olarnıñ sayısı 150-ni teşkil ete edi. Belki olarnı qısqarıp ta, eñ çoq fayda ketirgen ve Qırımnıñ qaytarıluvını yaqınlaştırğan soylarını qaldırmaq kerek. Ve etnik ukrainlilerniñ ekseriyeti yaşağan Aqyarnen bağ qurmaq lâzim.


Qırım ealisi Ukrainanıñ malümat saasından marum qalmaqta ve rusiyeli teşviqat altında buluna ve Ukraina aqqında aqiqatnı bilmey. Ukraina, Qırımnı qaytaracaq kibi olsa, Kiyev acele sürette kerçekni tarqatmaq içün çareler tapmalı ve yerli ukrainlilerni qorçalamalı.

Oles Çeremşina, qırımlı közetici

«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün